مالايزيادا وڭتۇستىك- شىعىس ازيا ەلدەرىندەگى قازاقتاردىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايى ءوتتى
استانا. قازاقپارات - بولات سۇگىربايەۆ شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىمەن مادەني جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
كەشە «وتانداستار قورى» ك ە ا ق، مالايزياداعى قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مالايزياداعى ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن مالايزيا استاناسى كۋالا-لۋمپۋر قالاسىندا وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىندەگى قازاقتاردىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايى ءوتتى. قۇرىلتايعا مالايزيا، كورەيا، سينگاپۋر ەلدەرىندە تۇراتىن 100-گە جۋىق وتانداس قاتىستى.
قۇرىلتايدىڭ اشىلۋىندا، سونداي-اق ءار پلەنارلىق وتىرىسىندا قازاقستان مەن شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ مادەني، ەكونوميكالىق جانە رۋحاني ىنتىماقتاستىعىن نىعايتۋعا باعىتتالعان ءتۇرلى ماسەلەلەر كەڭىنەن تالقىلاندى. اتاپ ايتقاندا، اشىلۋ سالتاناتىندا قازاقستاننىڭ مالايزياداعى ەلشىسى بولات سۇگىربايەۆ، «وتانداستار قورىنىڭ» ك ە ا ق پرەزيدەنتى دانيار قادىروۆ جانە مالايزياداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ پرەزيدەنتى بايان نيشان ءسوز سويلەدى.
قۇرىلتايدىڭ شىمىلدىعىن اشقان ەلشى بولات سۇگىربايەۆ شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىمەن مادەني جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. ول قۇرىلتايدىڭ ماڭىزدىلىعىن، ونىڭ قازاقستان مەن مالايزيا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋگە باعىتتالعانىن ءتۇسىندىردى.
قوعام پرەزيدەنتى دانيار قادىروۆ قۇرىلتايدىڭ باستى ماقساتى شەتەلدەگى قانداستارمەن بايلانىستى ارتتىرىپ، بىرلىكتى نىعايتۋ ەكەنىنە توقتالىپ ءوتتى. ول «وتانداستار قورى» اتىنان اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردى بايانداپ، قازاقستاننىڭ الەمدىك دەڭگەيدە تانىلۋى جولىنداعى مادەني باستامالاردىڭ ماڭىزىنا توقتالدى.
ودان كەيىن ءسوز العان مالايزياداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ پرەزيدەنتى بايان نيشان شەتەلدەگى قانداستارمەن مادەني جانە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ ماڭىزىن ەرەكشە اتاپ ءوتىپ، قۇرىلتايدىڭ ورتاق مۇددەنى كوزدەيتىن باستاما ەكەنىن ايتتى.
قۇرىلتايدىڭ مادەنيەتكە قاتىستى وتىرىسىندا قازاق ءتىلى مەن سالت-داستۇرلەرىن شەتەلدە ساقتاۋ مەن دامىتۋ تاقىرىبى كەڭىنەن تالقىلاندى. قوعامنىڭ شەتەلدەگى وتانداستارمەن جۇمىس دەپارتامەنتىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى لاۋرا بولاتوۆا قازاق ءتىلىن، ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى ساقتاۋ جانە بولاشاق ۇرپاققا مۇرا ەتۋ باعىتىنداعى قوعام تاراپىنان جاسالىپ جاتىقان جوبالارىن تانىستىردى. بايانداما شەتەلدە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ماڭىزدىلىعىن ارتتىرۋعا ارنالعان جوبالاردى قامتىدى.
سونداي-اق، ەتنوگراف جانە «قازاقتىڭ بىرەگەي تاعامدارى» كىتابىنىڭ اۆتورى ايگەرىم مۇساگاجينوۆا قازاق اسحاناسىن ناسيحاتتاۋعا ارنالعان جوبالارىن ايتىپ ءوتتى. كورەيادان كەلگەن اسەل ماحانوۆا «Q-NOMAD» قاۋىمداستىعىنىڭ اتىنان «داستۇردەن جاھاندىق بىرلىككە» تاقىرىبىندا بايانداما جاساپ، قازاق مادەنيەتىنىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتا قالاي تانىلىپ جاتقانى تۋرالى ايتتى.
قۇرىلتاي بارىسىندا مالايا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تىلدەر جانە لينگۆيستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكان ورىنباسارى، دوكتور ازلين زايتي زاينال ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا قازاق ءتىلى كۋرستارىنىڭ اشىلاتىنى تۋرالى قۋانا حابارلادى. بۇل كۋرس - قازاق ءتىلىن شەتەلدىك ءبىلىم ورداسىندا وقىتۋ بويىنشا ماڭىزدى قادام جانە قازاقستان مەن مالايزيا اراسىنداعى مادەني بايلانىستى نىعايتۋعا ۇلەس قوسادى.
دوكتور ازليننىڭ ايتۋىنشا، كۋرس مالايا ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە نيەت بىلدىرگەن ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلارعا ارنالعان. ول كۋرستىڭ دامۋ جوسپارى تۋرالى اقپارات بەرىپ، قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسى، لەكسيكاسى جانە مادەنيەتپەن تىعىز بايلانىستى اسپەكتىلەرىن قامتيتىنىن ايتتى. وسى باستامانىڭ ارقاسىندا قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتى شەتەلدىك ستۋدەنتتەر اراسىندا كەڭىنەن تانىلىپ، ەكى ەل اراسىنداعى ءبىلىم جانە مادەنيەت سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
بەلگىلى پروديۋسەر، «مۋراي» پروداكشن نەگىزىن قالاۋشى ايساۋلە ءابىلدا ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق بىرەگەيلىك تاقىرىبىندا تەرەڭ مازمۇندى بايانداما جاسادى. ول قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسىن ساقتاپ، ونى قازىرگى جاھاندىق قوعامدا تانىمال ەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ايساۋلە ءابىلدا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋ ارقىلى قازاقتىڭ ءتول مادەنيەتى مەن بىرەگەيلىگىن ساقتاۋدىڭ قاجەت ەكەنىن ەرەكشە اتادى.
ول ۇلتتىق بىرەگەيلىك ءاربىر قازاقتىڭ جۇرەگىندە بولۋى ءتيىس دەگەن كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋدىڭ، ءتىل مەن سالت-داستۇرلەردى ساقتاۋدىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىردى. ايساۋلە ءابىلدانىڭ ءسوزى قۇرىلتاي قاتىسۋشىلارىنا ۇلتتىق مادەنيەتتى جاڭعىرتىپ، ونى الەمدىك قاۋىمداستىقتا تانىتۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى وي-پىكىرلەرمەن شابىت بەردى.
قۇرىلتايدا مالايزياداعى حالىقارالىق يسلام ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى انار رىسمۇحامبەتوۆا «مالايزياداعى قازاق داستۇرلەرى مەن مادەنيەتىن قولداۋ» تاقىرىبىندا ءسوز سويلەپ، قازاق مادەنيەتىن شەتەلدە ناسيحاتتاۋ مەن ساقتاۋدىڭ وزەكتىلىگىنە توقتالدى. ول مالايزياداعى قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ساقتاپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋ باعىتىندا اتقارىپ جاتقان جۇمىستارى جايلى بايانداپ، بۇل باستامالاردىڭ شەتەلدەگى قازاق جاستارىنىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن ساقتاۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىنىن اتاپ ءوتتى.
انار رىسمۇحامبەتوۆا قازاق مادەنيەتى مەن داستۇرلەرىن قولداۋدىڭ ماڭىزىن ايتا كەلە، قازاق دياسپوراسىنا ارنالعان مادەني جوبالاردى ۇيىمداستىرۋدىڭ جانە جاستارعا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
قۇرىلتايدىڭ مادەني ءبولىمى اياسىندا بەلگىلى قازاق ءانشىسى جانە قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قاراقات» مەكتەپ ستۋديالارىنىڭ ديرەكتورى قاراقات ءابىلدينا قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى تۋرالى مازمۇندى بايانداما جاسادى. ول ءداستۇرلى قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق تاربيە ماڭىزىن ايتا وتىرىپ، قازاق حالقىنىڭ بىرەگەي ادەت-عۇرىپتارى ارقىلى ۇرپاققا رۋحاني مۇرا قالدىرۋدىڭ ءمانىن اتاپ ءوتتى.
قاراقات ءابىلدينا سالت-داستۇرلەردىڭ بىرىنە جاتاتىن تۇساۋكەسەر ءراسىمىن دە ۇيىمداستىرىپ، قاتىسۋشىلارعا قازاق مادەنيەتىنىڭ تەرەڭدىگى مەن ەرەكشەلىگىن كورسەتتى. بۇل ءراسىم ارقىلى ول قازاق حالقىنىڭ بالا تاربيەسىنە ەرەكشە كوڭىل بولەتىنىن جانە ءاربىر سالت-ءداستۇردىڭ تاربيەلىك ءمانى بار ەكەنىن جەتكىزدى. تۇساۋكەسەر ءراسىمى كورەرمەندەرگە ۇمىتىلماس اسەر قالدىرىپ، قازاق مادەنيەتىنىڭ قايتالانباس ساتتەرىنىڭ ءبىرى بولدى.
شەكارالىق بايلانىستار تاقىرىبىنداعى ازياداعى ءومىر اشىق تالقىلاۋى سينگاپۋردان جانسۇلۋ ابىشيەۆا مەن ادمەر احتەر، كورەيادان جانات قادىروۆا، مالايزيادان بايان نيشان مەن گۇلسانا اتىبارۋلينا قاتىسۋىمەن ءوتتى. بۇل تالقىلاۋ ايماقتىق ءوزارا بايلانىستاردى نىعايتۋ، مادەنيەت، ەكونوميكا جانە ديپلوماتيا سالالارىنداعى سەرىكتەستىكتى تەرەڭدەتۋ ماسەلەلەرىن قامتىدى. سونىمەن قاتار، قاتىسۋشىلار شەكارالىق بايلانىستاردى كۇشەيتۋ ماقساتىندا وسى باعىتتاعى قيىندىقتاردى، جۇمىسشى كۇشىنىڭ كوشى-قونىن، سول ەلدەردەگى الەۋمەتتىك قولداۋ جانە ەڭبەك نارىعىنداعى ينتەگراتسيا تۋرالى باياندادى.
ەكىنشى ءبولىم ەكونوميكالىق تاقىرىپتارعا ارنالىپ، ازيا ەلدەرىندە بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن الەۋەتى تالقىلاندى. جانسۇلۋ ءابىشوۆا سينگاپۋرداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ستاندارتتارىن قازاقستانعا قالاي بەيىمدەگەنىن اتاپ ءوتتى.
ونىڭ «Sparks Preschool» بالالار ورتالىعى ارقىلى قازاقستانعا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ۇزدىك تاجىريبەلەردى ەنگىزۋ جولدارى مەن ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ شارالارى تىڭداۋشىلارعا جاڭا يدەيالار ۇسىندى. ول قازاقستاننان تىس جەردە بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن تاجىريبەسىمەن ءبولىسىپ، ارىپتەستەرىنە پراكتيكالىق كەڭەستەر ۇسىندى.
كورەيادا ءوز كاسىبىن دامىتىپ جاتقان جانات قادىروۆا «كورەي بيزنەسىنىڭ الگوريتمى» تاقىرىبىندا ءسوز سويلەپ، شەتەلدە بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ قۇقىقتىق جانە مادەني ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىردى. سينگاپۋردان كەلگەن ادمەر اكحتەر «INTRODEX» كومپانياسىنىڭ تاجىريبەسىن بايانداپ، ازياداعى كورپوراتيۆتىك مادەنيەت جانە ساتۋ تاسىلدەرى تۋرالى ءسوز قوزعادى.
Sana Business Academy ديرەكتورى، ەكونوميست جانە تاۋەلسىز ساراپشى ماقسات حالىق ەكونوميكالىق ترەندتەر مەن بيزنەستىڭ دامۋ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى ءسوز قوزعادى.
ول جاھاندىق جانە ايماقتىق ەكونوميكالىق جاعدايلار مەن ولاردى كاسىپكەرلىككە ىقپالداستىرۋ جولدارىنا توقتالىپ، تىڭداۋشىلارعا قازىرگى ەكونوميكالىق ترەندتەردى ەسكەرە وتىرىپ، بيزنەس سالاسىنداعى جاڭا مۇمكىندىكتەردى اشۋ تۋرالى قۇندى اقپارات ۇسىندى. ماقسات حالىقتىڭ بايانداماسى قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن ەكونوميكانىڭ الداعى دامۋ جولدارىنا اۋداردى، تىڭ يدەيالار مەن ۇسىنىستاردىڭ كوزىنە اينالدى.
كرەاتيۆتى يندۋستريا تاقىرىبى قۇرىلتايدا ەرەكشە ورىن الدى. قازاقستاننان كەلگەن داۆيد تۋگانوۆ كرەاتيۆتى يندۋستريا سالاسىنداعى ينۆەستيتسيا مۇمكىندىكتەرىن، قازاقستاننىڭ الەمدىك مادەني ورتاعا قوساتىن ۇلەسىن، سونىمەن قاتار قازاق دياسپوراسىنا ارنالعان جوبالاردى تانىستىردى. بۇل بولىمدە قازاق مادەنيەتىن ەكسپورتتاۋ جانە قازاقستاننىڭ كرەاتيۆتى ونىمدەرىن الەمدىك نارىققا شىعارۋدىڭ ناقتى جوسپارلارى تالقىلاندى.
اسحات حاليموۆ ورتالىق ازياعا باعىتتالعان مادەني شارالاردى، بيزنەس جانە كرەاتيۆتى ونىمدەردى جارنامالاۋ ماسەلەسىن تالقىلادى. ونىڭ بايانداماسىندا مادەني جوبالاردى ءتيىمدى تۇردە ىلگەرىلەتۋ جانە كرەاتيۆتى يندۋستريا ونىمدەرىن كەڭ اۋقىمدا تانىستىرۋ بويىنشا ءادىس-تاسىلدەر ۇسىنىلدى. اسحات حاليموۆتىڭ بۇل تاقىرىپقا بايلانىستى ويلارى قازاق مادەنيەتىن، سونىمەن قاتار قازاقستاندىق كرەاتيۆتى ونىمدەردى ورتالىق ازيا نارىعىندا ناسيحاتتاۋعا ارنالعان جاڭا مۇمكىندىكتەرگە نازار اۋدارۋعا كومەكتەستى.
قۇرىلتايدىڭ رەسمي ءبولىمى گالا-كەشكى اسىمەن اياقتالدى، وندا مالايزيانىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى مەن قۇرمەتتى قوناقتار قاتىستى. بۇل كەش رەسمي قاتىسۋشىلار اراسىندا ءارى قارايعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ارنالعان پىكىر الماسۋ الاڭى بولدى. اتالعان ءىس- شارادا الماتى قالاسىنان قازاق حالقىنىڭ تەرەڭنەن تامىر تارتقان رۋحاني قۇندىلىقتارىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ۇلتتىق ونەردى اسقاقتاتا دارىپتەيتىن كورنەكتى ەتنوگرافيالىق-فولكلورلىق «سازگەن سازى» ءانسامبلى ونەر كورسەتتى. «سازگەن سازى» انسابلىنىڭ ورىنداعان شىعارمالارىندا بايىرعى ءداستۇرىمىز بەن سان عاسىرلىق مادەنيەتىمىزدىڭ اسىل مۇرالارى ۇيلەسىم تاۋىپ، ۇلى دالانىڭ جانى سويلەپ تۇرعانداي اسەر قالدىرادى.
سونىمەن قاتار، مالايزياداعى قازاق قاۋىمداستىعىنا «ءداستۇرلى قورجىن» جوباسى اياسىندا، قازاق حالقىنىڭ ءومىر سالتىن، دانالىعىن، تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىگىن بەينەلەيتىن ەرەكشە مادەني مۇرا - كيىز ءۇي تابىستالدى. كيىز ءۇي - ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ تۇعىرى، ۋاقىت پەن كەڭىستىك اراسىنداعى قاستەرلى كوپىر رەتىندە مالايزيادا وتەتىن شارالاردا ءوز ورنىن تابادى دەپ سەنەمىز. بۇل قازاقتىڭ بايىرعى مۇراسىن شەتەلگە پاش ەتۋگە، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى كەڭىنەن دارىپتەۋگە ۇلكەن مۇمكىندىك بولماق. كيىز ءۇيدىڭ قازاق مادەنيەتىندە الاتىن ەرەكشە ورنىن كورسەتىپ، ونىڭ قاراپايىمدىلىعى مەن ءسان-سالتاناتىن ۇشتاستىرا، شەتەلدىك قوناقتاردى ۇلتتىق رۋحىمىزبەن قاۋىشتىرامىز دەپ ويلايمىز.
قۇرىلتايدىڭ بارىسىندا قازاق مادەنيەتى مەن رۋحانياتىن الەمدىك قاۋىمداستىققا تانىتۋ، ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋ جانە شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ بىرلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرى باستى نازاردا بولدى. وسى قۇرىلتاي قازاق حالقىنىڭ رۋحاني، مادەني جانە ەكونوميكالىق بايلانىستارىن جاڭاشا دەڭگەيگە شىعارۋعا ۇمتىلعان ماڭىزدى قادامعا اينالدى.
