ماعان ەلىكتەگەندەر جىندىحانادا ءجۇر. ورالحان بوكەي شىعارمالارىنىڭ ەرەكشەلىگى نە؟

بيىل جازۋشى ورالحان بوكەيدىڭ تۋعانىنا - 81 جىل. ورالحان بوكەيدىڭ شىعارماشىلىعىنداعى تۋىندىلاردىڭ وزگەشەلىگى، تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرلارىنا تۇنعان اسەمدىگىن قازاق تىلىندەگى جاقۇت جىلتىراقتارمەن كىتاپ پاراقتارىنا جاپسىرىپ شىققانداي اسەرى وقىعان وقىرماندارعا بەينەلى ەستەلىكتەرىن ءبىر شولىتىپ، ءاربىر وقىرمانعا ءار ءتۇرلى وي مەن كوزقاراس قالىپتاستىرادى.

بەينەلى سوزدەر عانا ەمەس، ءجاي عانا سۋرەتتەلگەن بوس سوزدەر ەمەس، سول زاماننىڭ ساتتەرىنەن بولاشاققا دا ەسكىلىكتى سەزىندىرمەيتىن، ۇزاققا وي جۇگىرتىپ، ەلەكتەن وتكىزىپ، اسىلدارىن تىزبەكتەپ، تەك قادىرلەپ، ايالاۋدى اسپەتتەيتىن، وقىماعان ادامدارعا جەكە قاسيەتتەرىن جاقسارتۋعا، بىلگەندەردىڭ بىلىمدەرىن جاڭعىرتۋعا ىقپال ەتەدى.

جازۋشى ورالحان بوكەي ءوز قاتارلاستارىنىڭ ىشىندە، ادەبيەتكە وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى كەلگەن بۋىن سانالعاندىقتان دراماتۋرگيا جانرىنا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ دەن قويدى. العاش رەت «قۇلىنىم مەنىڭ» دراماسىن جازىپ، 1978 -جىلى تەاتردا ساحنالاندى. كەيىننەن «قار قىزى»، «قايداسىڭ قاسقا قۇلىنىم» سياقتى درامالارىمەن ادەبيەتتە تىڭنان تۇرەن سالدى.

جازۋشى «ق ۇلىنىم مەنىڭ» پەساسى ءۇشىن كوپ ەڭبەكتەنگەن.

وسى شىعارمانى ساحنالاۋ ءۇشىن كۇندە تالقىلاۋعا قاتىسىپتى دەسەدى. دۋلات يسابەكوۆ ەستەلىگىندە «دراماتۋرگيانىڭ ءيسى مۇرنىنا بارماي جۇرگەندە» ورالحان پەساسىنىڭ پرەمەراسىنا بارعانى تۋرالى اڭگىمەلەيدى. زامانداسىن دراماتۋرگيا الەمىنە سۇيرەپ، «سەن دە جاز، قولىڭنان كەلەدى» دەپ ۇگىتتەگەن دە وسى ورالحان بوكەي ەكەن.

ورالحاننىڭ شىعارماسىندا ۇلتتىڭ ساناسىن سىلكىپ، اشتىققا تولعان رۋحاني ازىققا توقتىق سىيلايتىن ماسەلەلەردىڭ كوپ كوتەرىلۋى بايقالادى. قازاق دراماتۋرگياسىندا ورالحان بوكەيدىڭ ءسوز مايەگىن مايىستىرىپ، ءمانىن استارمەن ۇعىندىرىپ، ماعىناسىن كەيىپكەرلەردىڭ ارەكەتتەرىنە ورنەكتەيتىن ەرەكشە وزىندىك ورنى بار. ءسوز ارقىلى وقيعالاردىڭ سۋرەتىن سالىپ، قوعامداعى ورىن العان جاعدايلار مەن ماسەلەلەردى ءوز شىعارماشىلىعىندا ءتۇيىستىرىپ، دراماتۋرگيانىڭ جاڭا قىرىن بولاشاق جازۋشىلارعا دا ىرگەتاسىن بەرىك قالاپ بەردى.

«قۇلىنىم مەنىڭ»، «قار قىزى»، «تەكەتىرەس»، «زىمىرايدى پويىزدار»، «اتاۋ كەرە» سىندى ساحنالىق تۋىندىلارى - ورالحان بوكەيدىڭ دراماتۋرگ رەتىندەگى، اسپاندى جارقىراتقان ۇساق جۇلدىزداردان ەرەكشەلەنگەن ءىرى جۇلدىزدار سەكىلدى وزگە دە عالىمداردىڭ شىعارمالارىنان ايشىقتاپ تۇرادى.

ورالحان پەساسىنىڭ پرەمەراسىنا بارعانى تۋرالى اڭگىمەلەيدى. زامانداسىن دراماتۋرگيا الەمىنە سۇيرەپ، «سەن دە جاز، قولىڭنان كەلەدى» دەپ ۇگىتتەگەن دە وسى ورالحان ەكەن.

وسىلايشا، دۋلات يسابەكوۆ «رەكتوردىڭ قابىلداۋ كۇندەرىن»، ىلە-شالا «اپكەنى» جازۋعا باس قويعان.

1974 -جىلى قادىر جەتپىسبايەۆتىڭ رەجيسسەرلىگىمەن قويىلعان «قۇلىنىم مەنىڭ» كورەرمەنىن ەرەكشە اسەرگە بولەگەن قويىلىمنىڭ ءبىرى. بىرنەشە جىل مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى تەاتر ساحناسىنان تۇسپەگەن تۋىندى ومىرشەڭدىگىمەن قۇندى. وسى پەسانى جارىققا شىعاراردا اۆتور مەن رەجيسسەر بىتە قايناسىپ، ءار دەتالدى اقىلداسىپ قۇرعان دەسەدى. سودان با، قويىلىم جىلدار بويى كورەرمەنىن جوعالتقان جوق. پسيحولوگيالىق دراما اۋىل مەن قالا جاسىنىڭ ورەسىن، سانا بيىگىن كورسەتتى. ارداكۇرەڭىن جاقسى كورگەن جىلقىمىنەز جىگىتتىڭ بولمىسىن اشتى. اشتى دا، تەگىنەن قاشىپ، ۇلتتىق بولمىستى جوعالتۋعا بولماسىن ەسكە سالدى.

ودان كەيىن «تەكەتىرەس» پەساسى قوعامدا سەڭ قوزعاعانداي اسەر قالدىرادى. اۋباكىر راحيموۆتىڭ رەجيسسەرلىگىمەن ساحنالانعان قويىلىم عۇمىرى ءبىر ماۋسىمعا ۇلاسادى. رەجيسسەر ب ا ق-قا بەرگەن سۇحباتىندا بۇعان دەكوراتسيا ماسەلەسى مەن ساياسات سالقىنى تيگەنىن جاسىرماعان. ال 1982 -جىلى قويىلعان «قار قىزى» فيلوسوفياعا تولى شىعارما. مۇندا اق پەن قارانىڭ، ءوڭ مەن ءتۇستىڭ تەكەتىرەسى سۋرەتتەلگەندەي. ءسىز بەن ءبىز مانىنە تەرەڭ بويلاي المايتىن سيقىر الەمى دە سىرت قالماعان.

جازۋشىنىڭ دراماتۋرگ رەتىندەگى باعىن بيىكتەتكەن اۋەلگى فاكتوردى ورالحان بوكەيدىڭ دراما الەمىنە ساحنا سىرىن جەتىك ءبىلىپ كەلۋىمەن بايلانىستىرعانىمىز ءجون. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ سىرتتاي بولىمىنە وقۋعا تۇسپەستەن بۇرىن اكتەرلىك ماماندىقتا وقۋى ونەردىڭ قىر-سىرىن جەتە تۇسىنۋىنە زور سەپتىگىن تيگىزدى.

اقىندارعا بەرگىسىز شالقار شابىتپەن جىرلاپ، ايتار ويى بىرنەشە بەت كولەمىندە ۇزاق-ۇزاق سويلەمدەرگە قۇرىلىپ، توقتاۋسىز، ەشبىر ءۇتىر-نۇكتەسىز اق ولەڭ بولىپ قۇيىلىپ كەتە بەرەتىن ورالحان بوكەي ستيلى، جازۋ شەبەرلىگى، ويدى بەرۋدەگى فورما تاپقىرلىعى - تەك وزىنە عانا جاراسار، وزىنە عانا ءتان دارا قۇبىلىس. بۇل جونىندە سۋرەتكەردىڭ ءوزى:

«ماعان سويلەمدەرىڭ ۇزاق دەپ سىن ايتادى. مەن ونى ەشقاشان دا قىسقارتپايمىن. سول ۇزاقتىق - مەنىڭ ارتىقشىلىعىم بولار، سول ۇزاقتىق شىعار مەنى ورالحان بوكەيەۆ ەتىپ تۇرعان. ەگەر ونى قىسقارتسام، مەن دە كوپتىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەر ەدىم. سوندىقتان دا مەن ەل شىعىپ جاتقان ەسىكتەن ەمەس، تەرەزەدەن تۇسكىم كەلەدى. ماعان ەلىكتەپ جىلاپ جازعان، جىرلاپ جازعان بىرەۋلەر قازىر رەداكسيادا ەمەس، جىندىحانادا ءجۇر. مىقتى بولساڭ قايتالاما مەنىڭ ءومىرىمدى، ءبورىنىڭ ارتىنان بولتىرىك اقىلدىلىعىنان ەرىپ جۇرگەن جوق»، - دەپ وكتەم ءۇن قاتادى.

شەرحان مۇرتازانىڭ ۇستازدىق تالعامىن ءتانتى ەتكەن ۇلگىلى شاكىرتتىك اتاۋىنا لايىق، ۇكىلەگەن ءۇمىتىن اقتاي بىلگەن تۋىندىلارى بۇگىنگى تاڭدا ورالحان اعانىڭ تۋىندىلارىنان شىعىستىڭ شىنارىنا شىراي توككەن، كوزبەن كورمەگەن قازاعىما، كورگەندەي سەزىم سەپكەن تۋىندىلارى دراماتۋرگيانىڭ قارقىندى دامۋىنا جاسىرىن جارىعى مەن جىلۋىمەن باۋرادى.

ورالحان بوكەيدىڭ تامشىداي عانا كورىنگەن تاڭداۋلى شىعارمالارىنا تەك ماقتاۋ عانا ەمەس، العاشىندا سىن-پىكىرلەردە سيپاپ وتسە، ۋاقىت وتە كەلە سول سىنداردان ساپالى ۇزىك جالعاسىپ، كوپشىلىكتى بىردەن جاۋلاعان تۋىندىلارى تارماقتالىپ، الەمنىڭ وزگە حالىقتارىنا دا اۋدارىلىپ، ەلەۋلى كوزگە ۇلكەن جارىق بولدى.

«ءبىر حالىق ءوزىنىڭ تاريحىن بىلمەسە، ءبىر ەل ءوزىنىڭ تاريحىن جوعالتسا، ونىڭ ارتىنشا ءوزى دە جوعالۋعا ىڭعايلى بولىپ تۇرادى» دەگەن ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ ۇلى ءسوزىن بويىنا سىڭىرگەندەي، ءوز ۇلتىنا قاستەرلى ءتىلىنىڭ قاسيەتىن قالدىرىپ، كيەسىن قوندىرىپ، ءوز شىعارمالارىن قازاق قوعامىنا بايانداي كەلە، وزگە ەلدەردىڭ ۇلگى الىپ قىزىعۋىنا جول سىلتەپ تۇرعانداي.

ءالفارابي ماساليم، نازەركە تىلەۋبايەۆا

Informburo.kz