گۇلجان جاڭالىقوۆا، دارىگەر-كارديولوگ: جۇرەك اۋرۋى جاس تاڭدامايدى

استانا. قازاقپارات - دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە، ينسۋلت پەن ينفاركت ولىمگە اپاراتىن 10 باستى دەرتتىڭ ىشىندە كوش باستاپ تۇر.

الەمدە كۇن سايىن شامامەن 20 مىڭ ادام ينفاركتەن قايتىس بولادى ەكەن. ال دارىگەرلەر «ينفاركت جاسارىپ جاتىر» دەپ دابىل قاعۋدا. وسىعان وراي كارديولوگ گۇلجان جاڭالىقوۆامەن جۇرەك اۋرۋلارى جانە دارىگەر مارتەبەسىنە قاتىستى اڭگىمەلەستىك.

- جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىنا شالدىعۋدىڭ باستى فاكتورلارى قانداي؟

- ەڭ ءبىرىنشى فاكتور - تۇقىم قۋالاۋشىلىق. ياعني، گەنەتيكالىق فاكتور. ەگەر دە اتا-اناسىندا جۇرەك اۋرۋى نەمەسە كەنەتتەن ءولىم بولسا، ول بالاعا بەرىلۋى مۇمكىن. كەلەسى فاكتور - اتەروسكلەروز. جۇرەكتىڭ ارتەريالارىنىڭ ماي تىندەرىمەن بىتەلۋى. مۇنداي كەزدە جۇرەكتىڭ تامىرلارى تارىلىپ، اعزانى قانمەن قامتاماسىز ەتۋ ناشارلايدى. سونىڭ سالدارىنان جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋى، ستەنوكارديا، ميوكارد ينفاركتىسى سياقتى اۋرۋلار تۋىندايدى.

سونىمەن قاتار جوعارى قان قىسىمى كەزىندە دە جۇرەك اۋرۋى پايدا بولادى. جوعارى قان قىسىمى جۇرەكتىڭ ارتەريالارىنىڭ ىشكى قابىرعالارىن، بۇلشىقەتىن زاقىمداپ، جۇرەك كلاپىندارىنىڭ كەڭەيۋىنە، جۇرەك بۇلشىقەتىنىڭ گيپەرتروفياسىنا اكەلەدى.

تاعى دا ايتا كەتەتىن فاكتور - قانت ديابەتى. قانت ديابەتى كەزىندە جۇرەك اۋرۋى تەز داميدى. سەبەبى قانداعى قانت دەڭگەيى جوعارى بولاتىن بولسا، قان تەز قويۋلانىپ، جۇرەكتىڭ ارتەريالارىن اتەروسكلەروزدى تىندەرمەن بىتەپ، تامىردىڭ تارىلۋىنا اكەلەدى. ودان كەيىنگى فاكتور - دۇرىس تاماقتانباۋدان، سەمىزدىكتەن. گيپوديناميا، ياعني فيزيكالىق بەلسەندىلىك تومەندەگەن كەزدە جۇرەككە كۇش تۇسەدى. سونىڭ سالدارىنان جۇرەك اۋرۋى تۋىنداۋى مۇمكىن.

سوڭعى فاكتور - زياندى ادەتتەر. شىلىم شەگۋ، الكوگول، ەنەرگەتيكالىق سۋسىندار ءىشۋ دە جۇرەكتىڭ تامىرلارىن زاقىمدايدى. وسىلايشا، جۇرەك اۋرۋلارى پايدا بولادى.

ايتا كەتۋ كەرەك، قازىر ادامدار ءجيى كۇيزەلىسكە تۇسەدى. سترەسس كەزىندە بۇيرەكۇستى بەزىنەن كورتيزول گارمونى بولىنەدى. نەگىزى بۇل گارمون تاڭعى ۋاقىتتا ءبولىنۋى كەرەك. ەگەر ادام كۇندەلىكتى كۇيزەلىستە جۇرسە، كورتيزول دا كۇندىزگى ۋاقىتتا ءبولىنىپ، قان قىسىمىنىڭ جوعارلاۋىنا اكەلەدى.

- قازىر ج ر ۆ ي ءورشىپ تۇرعان ۋاقىت. جالپى، ۆيرۋستىق اۋرۋلار جۇرەككە قالاي اسەر ەتەدى؟

- كوپ جاعدايدا تۇماۋمەن، انگينامەن اۋىرعاننان كەيىن دارىگەرگە قارالىپ، ەمدەلمەسە، ۆيرۋسقا قارسى انتيبيوتيكتەردى ۋاقىتىندا قابىلداماسا، جۇرەكتىڭ جاسۋشالارى زاقىمدانۋى مۇمكىن. ۆيرۋستى ينفەكتسيالار جۇرەكتىڭ بۇلشىقەتى قاباتىن دا زاقىمداپ، ميوكارديت اۋرۋى تۋىندايدى. جۇرەكتىڭ ىشكى ەندوكاردى زاقىمدالعان كەزدە ينفەكتسيالىق ەندوكارديدكە الىپ كەلەدى. گەرپەس، ەپشتەين بارر، تسيتومەگالوۆيرۋس ينفەكتسيالارى كەزىندە كارديوميوپاتيا اۋرۋى پايدا بولۋى مۇمكىن. ەگەر جۇكتى ايەل ۆيرۋستى اۋرۋلارمەن اۋىراتىن بولسا، ىشىندەگى بالا تۋا ءبىتتى جۇرەك اۋرۋىمەن تۋىلادى. سوندىقتان تۇماۋ، انگينانى ۋاقىتىندا ەمدەۋدەن ەرىنبەۋ كەرەك.

- ءيا، ستاتيستيكا بويىنشا ەلىمىزدە جىل سايىن 5000 ءسابي جۇرەك اقاۋىمەن دۇنيەگە كەلەدى ەكەن. جالپى، تۋا ءبىتتى جۇرەك اۋرۋى بالانىڭ دامۋىن تەجەي مە؟

- جۇرەكتىڭ تۋا ءبىتتى اۋرۋى - كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇرىنعى كەزدە جۇرەك اۋرۋىن انىقتايتىن زەرتتەۋ ادىستەرى بولماعاندىقتان، دۇنيە ەسىگىن اشقان سابيلەر تەز شەتىنەپ كەتەتىن ەدى. قازىر مەديتسينا دامىپ، جۇكتى ايەلدىڭ ىشىندەگى بالانىڭ جۇرەگىن باقىلايتىن دەڭگەيگە جەتتىك. بالا امان-ەسەن دۇنيەگە كەلۋى ءۇشىن اناسى دا ءوز دەنساۋلىعىنا بەيجاي قاراماۋى كەرەك. الدىن الا تەكسەرىستەردەن ءوتىپ، جۇكتى كەزدە ۆيرۋستىق اۋرۋلاردى جۇقتىرۋدان ساق بولعانى ابزال.

ويتكەنى ينفەكتسيا قان ارقىلى بالانىڭ جۇرەگىن زاقىمدايدى. تۋا ءبىتتى جۇرەك اۋرۋى بالانىڭ دامۋىنا دا كەرى اسەر ەتەدى. ياعني، مۇنداي دياگنوزى بار بالالار سالماق قوسپاۋى، كەش سويلەۋى مۇمكىن. ەگەر بالانىڭ ەرىن، مۇرىن اينالاسىندا كوگەرۋ، تەز شارشاپ قالۋ، تەرشەڭدىك، ەنتىگۋ بەلگىلەرى بايقالاتىن بولسا، مىندەتتى تۇردە جۇرەكتى ۋلترا دىبىستىق ادىسپەن تەكسەرتۋ كەرەك.

- جۇرەك اۋرۋى ادام جاسىنا بايلانىستى پايدا بولۋى مۇمكىن بە؟

- قازىر جۇرەك اۋرۋى جاس تاڭدامايدى. جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ دە، جاسوسپىرىمدەر مەن ەرەسەكتەردىڭ دە اراسىندا جۇرەك اۋرۋىنا شالدىققاندار بار. سوندىقتان ءار ادام ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، دۇرىس تاماقتانۋى كەرەك. سەبەبى قازىر اعزاڭىزعا سالعىرت قاراساڭىز، بولاشاقتا ونىڭ زيانى بالالارىڭىزعا دا بەرىلۋى مۇمكىن.

- «الدىما كەلەتىن ناۋقاستاردىڭ باسىم بولىگىندە ارتىق سالماق بار» دەپ ايتتىڭىز. سەمىزدىك قانداي اۋرۋلارعا اكەلەدى؟ قالاي كۇرەسۋ كەرەك؟

- ءيا، ارتىق سالماعى بار ادامدار كوبەيىپ كەلەدى. ويتكەنى ادامداردىڭ تۇتىناتىن تاماقتارى تەز دايىندالاتىن تاعامدار مەن گازدالعان سۋسىندار. ولاردىڭ قۇرامىندا كومىرسۋ وتە كوپ دەڭگەيدە. مىسالى، 1 ليتر ءتاتتى سۋسىننىڭ قۇرامىندا 12 اس قاسىق قانت بولادى. ءسوز باسىندا ايتقانىمداي، قانت قانعا تۇسكەننەن كەيىن تەز قويۋلانىپ، ترومبقا اينالۋى مۇمكىن. سوندىقتان ارتىق سالماققا ۇلكەن پروبلەما رەتىندە قاراۋىمىز كەرەك.

اسىرەسە، وفيستا، ءبىر ورىندا وتىرىپ جۇمىس ىستەيتىن ادامداردىڭ قان اينالىمى بۇزىلادى. جۇرەك ادام اعزاسىندا ماتوردىڭ قىزمەتىن اتقارادى. سوندىقتان جۇرەك جاقسى جۇمىس ىستەپ تۇرۋى ءۇشىن ءار ادام كۇنىنە ون مىڭ قادام ۇزبەي جاساۋى قاجەت. تاماقتىڭ راتسيونىنا كوكونىستەردى قوسۋ كەرەك. سول كەزدە ەشقانداي اۋرۋ دا بولمايدى.

- «قان قىسىمىن تۇسىرەمىز» دەپ ادامدار بىلمەستىكپەن كوپ جاعدايدا اسپيرين تاعى سول سياقتى پرەپاراتتار قولدانادى. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟

- اسەتيلساليتسيل قىشقىلى، ياعني اسپيرين ءدارىسىنىڭ ەكى ەففەكتىسى بولادى. ءبىرىنشى، انتياگرەگانت، ياعني قاندى سۇيىلتاتىن، قابىنۋعا قارسى ءدارى. اسپيريندى كارديولوگيادا كوپ جاعدايدا جەدەل كورونارلى سيندروم كەزىندە، ميوكارد ينفاركتىسى تۋىنداعان كەزدە قاندى سۇيىلتىپ، شۇعىل مەديتسينالىق كومەك كورسەتەتىن كەزدە قولدانىلادى. سونداي-اق جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋى، ستەنوكارديا، ينسۋلتتان كەيىنگى جاعدايدا ىشىلەتىن ءدارى. ءبىراق كوپ ادام قان قىسىمى جوعارلاسا بولدى بىردەن اسپيريندى، ترومبوپول، ترومباس، كارديوماگنيل، اسپيرين كارديو سياقتى پرەپاراتتاردى ىشەدى. ءبىراق بۇلاردىڭ بارلىعى ءبىر توپتىڭ دارىلەرى. ياعني، قاندى سۇيىلتادى. بۇل دارىلەردى قان قىسىمى جوعارى كەزدە ىشۋگە بولمايدى.

كەز كەلگەن ادام «قانىم قويۋ» دەپ وزدىگىنەن ىشۋىنە دە بولمايدى. تەك كارديولوگ دارىگەردىڭ نۇسقاۋىمەن قابىلداۋى ءتيىس. ۇزاق ۋاقىت اسپيريندى ىشكەننەن مۇرىننان، تىك ىشەكتەن، اسقازان ەروزياسى مەن جاراسىنان قان كەتۋى مۇمكىن. سونىڭ سالدارىنان كوپ ادامداردا انەميا اۋرۋى تۋىندايدى.

- قازىر دارىگەرلەر «ينفاركت جاسارىپ جاتىر» دەپ دابىل قاعۋدا. شىنىمەن دە، كوپ ادام جۇرەگى اۋىراتىنىن كەش بىلەدى. وسىلايشا، ومىرىمەن قوشتاسىپ جاتقاندار كوپ. جالپى، جاسىرىن جۇرەك اۋرۋىنىڭ قانداي دا ءبىر بەلگىلەرى بولا ما؟

- ءيا، ەگەر ەنتىگۋ پايدا بولسا، ول - جۇرەك اۋرۋىنىڭ بەلگىسى. ءبىراق كەيبىر ناۋقاستاردا ەشقانداي شاعىم بولمايدى. سول سەبەپتى دە جىلىنا 1 رەت ە ك گ، ە ح و ك گ، حولەستەرين، لپنپ، كارديولوگ كەڭەسىن، زەرتتەۋ ادىستەرىن ءوتۋ وتە ماڭىزدى.

- «دارىگەر مارتەبەسىن ارتتىرۋ كەرەك» دەگەن پىكىردى ءجيى ايتىپ ءجۇرسىز. قازىر ەلىمىزدە دارىگەرلەرگە قۇرمەت قاي دەڭگەيدە؟

- كوپ دارىگەردىڭ جۇكتەمەسى اۋىر. ونى ءتۇسىنىپ جاتقان ناۋقاستار دا از. ولار دارىگەرلەرگە دورەكى سويلەپ، ءتىپتى قول كوتەرۋگە دەيىن جەتكەن جاعدايلاردى كورىپ ءجۇرمىز. اسىرەسە، ۋچاستكەلىك دارىگەرلەر بالانى دا ەرەسەكتى دە قابىلداپ، ءۇي ارالايدى. سوندىقتان ناۋقاستار دارىگەرلەرگە سىيلاستىقپەن قاراسا دەپ ويلايمىن. ادام دەنساۋلىعىنا جاۋاپتى دارىگەرلەرگە دياگنوز قويۋ، ەمدەۋ، زەرتتەۋ ادىستەرىنە قاراپ ناۋقاسقا جەدەل كومەك كورسەتۋ وڭاي ەمەس.

كەيدە ءبىز 1-2 سەكۋند ىشىندە ناۋقاستىڭ شاعىمدارىنا قاراپ شەشىم قابىلداۋىمىز كەرەك بولادى. الايدا كوپ جاعدايدا ناۋقاستار اگرەسسيا كورسەتىپ جاتادى. سوندا دارىگەر ناۋقاستاردان ۇنەمى قورقىپ وتىرۋى كەرەك پە؟ وسىدان 2 جىل بۇرىن قابىلداۋىما ءبىر ناۋقاس جازىلدى.

كورەيادان 2 ميلليون تەڭگەگە كەشەندى تەكسەرىلۋدەن ءوتىپ كەلىپتى. ءبىراق وڭتۇستىك كورەيا، تۇركيا سياقتى دامىعان ەلدەردە دارىگەرلەر ناۋقاسقا اناليز قورىتىندىلارىن «جاعدايىڭىز قالىپتى» دەپ ءبىر اۋىز سوزبەن عانا تۇسىندىرەدى.

ال ءبىز الدىمىزعا كەلگەن ادامعا بىرنەشە قايتالاپ، جىلىكتەپ ءتۇسىندىرىپ بەرەمىز. كەرەك بولسا، جازىپ تا قولىنا ۇستاتامىز. سودان الگى ناۋقاس مەنىڭ قابىلداۋىما تاپسىرعان اناليز قورىتىندىسىن قايتا قاراتۋعا كەلىپتى. نەگە سول ناۋقاستار شەتەلدىڭ كلينيكالارىندا «تۇسىندىرمەدىڭىز» دەپ جانجال شىعارمايدى؟ ويتكەنى ول جاقتىڭ دارىگەرلەرى وزدەرىنە قۇرمەتتى تالاپ ەتەدى. ال ءبىزدىڭ دارىگەرلەر از ايلىققا ءار ناۋقاستان ءسوز ەستىپ جۇمىس ىستەيدى.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان

كوكتەم قارقىن

«ايقىن» گازەتى