ۇلاربەك دالەي ۇلى. عاسىل رۋحىڭ مەنىڭ جانىمدا

  ونىڭ ءتىرى كۇندەرىنەن سونشاما كوپ ەستەلىكتەر قالدى، ماعان...

بالالىق شاعىمىزدا، ساباقتان سوڭ الىس تاۋداعى كيىز ءۇيلى قونىسىمىز-سەرىلىك تاۋىنىڭ باۋرايىنداعى بايجەگە بىرگە بارىپ-قايتاتىنبىز. عالىمبەك ەلۋباي مەنەن ءتورت جاس كىشى، ءوزى ەشكىمگە ءزابىرى جوق جۋاس، توپ بالادان وڭاشا جۇرەتىن. وعان تيىسكەن بالالاردىڭ ۇلكەنى بولسىن، كىشىسى بولسىن، كورىپ قالعان جەرىمدە اراشادا ءجۇرۋشى ەم.

ەسەيگەن سوڭ، الماتىدا قايتا تابىسقان كۇنىمىزدەن باستاپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن اجىرامادىق. اسىرەسە، الماتى مەن شىمكەنت، تۇركىستان، استانادا وتكەن العاشقى سەگىز جىلدا جۇبىمىز مۇلدە جازىلعان جوق. ءبىز تۋرالى قوسپاسى كوپ اڭىزدار سول كەزدەن تاراعان.

ەكەۋىمىز گارسيا ماركەستى كەمى ون قايتارا وقىدىق، ءجۇز قايتارا تولعاندىق. «ءبىزدىڭ كوكتەرەك قىستاعى ماكوندودان اۋمايدى» دەۋشى ەدىك. «قىستاق ادامدارىنىڭ ىشىندە حوسە اركاديو اۋلەتىنە ۇقسايتىن شاڭىراقتار، كۇردەلى ادامدار بار. مەن سولاردى جازامىن. ماركەستىڭ ىزىمەن ەمەس، ءبىراق...» دەيتىن. ولار جايلى كەلىستىرىپ وتىرىپ جازدى دا. تەك، تولىق جازۋعا ۇلگىرمەي كەتتى.

ءبىزدىڭ جاس كۇنىمىزدىڭ كوبى، اسىرەسە، توڭكەرە وقىپ، توگە جازاتىن ۋاقىتىمىز نە وقۋعا تۇسە الماي، نە ءبىر ءناپاقالىق جۇمىس رەتىن كەلتىرە الماي بوس ءوتىپ كەتتى. ماقاۋ، جەمقور كاپيتاليستىك قوعام - تاۋدان تۇسكەن ەكى قازاققا مۇلدە جات، جانىمىزدى تۇرشىكتىرەر سۇمدىعى كوپ، ءبىز ەشقاشان قابىلداي المايتىن سۋىق ورتا ەدى. تەك، جازۋشىلار وداعىن، ءوز كۇيلەرى دە ءماز ەمەس قالام ۇستاعان اعا-اپالاردى پانا تۇتتىق. سولاردىڭ قامقورلىعىن كوردىك.

الماتى ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزدى ۇرلادى. وندا ءبىزدىڭ ماحابباتىمىز، اياۋلى سەزىمدەرىمىز قالدى. كوپ كۇنىمىز پاركتەردە تۇنەۋمەن، اندا-مۇندا قونۋمەن وتكەنى جاسىرىن ەمەس. ءبىراق، ەشقاشان جىگەرىمىز جاسىپ، تاۋىمىز شاعىلعان جوق. دۇنيەگە وكتەم، پاڭ قارادىق. قاي قيىردا جۇرسەك تە ءبىز الماتىنى ۇمىتپادىق.

ەكەۋىمىزدىڭ بويىمىزدا ۇقساستىقتار دا، ءبىر-بىرىنە مۇلدە كەرەعار مىنەز بەن تۇسىنىكتەر دە بولدى. ول وتە تەز جارالانعىش، جانى تىم نازىك-تۇعىن. بولمايتىن نارسەگە كوڭىلى ءتۇسىپ، وكپەلەپ، تومسارىپ قالاتىن. مەن اناۋ-مىناۋدى قاپەرىمە الا بەرمەيتىنمىن. سىرتتا ءبىز جايلى بوراپ كەتەتىن قاڭقۋ سوزدەردى، جەڭىس پەن جەڭىلىستى، بار مەن جوقتى جۇرەكپەن قابىلدامايتىنمىن. نە بولسا دا قولدى ءبىر سىلتەپ كەتە بەرەتىنمىن. «قاقاي، سەن قاتتى ۋايىمشىلسىڭ. تىرشىلىگى قۇرعىردى نەسىنە قايعى ەتەسىڭ؟ بارلىق ادام بىزگە دوس ەمەس قوي. ءومىردى سۇرسەك سۇردىك، سۇرمەسەك قويدىق. ونشا ماڭىزدى ەمەس دۇنيە عوي» دەپ كوپ ايتاتىنمىن.

سول كەزدە: «سەن بار عوي ۇزاق جاسايسىڭ، توقسانعا كەلەسىڭ. ولىمگە تويدان قايتقانداي عانا قارايسىڭ. ەشتەڭە ساعان ۋايىم ەمەس. ۋايىمدامايتىن ادامنىڭ عۇمىرى ۇزاق بولادى. مەن ءوزىمدى ايتا المايمىن. ەگىلگىش، اسەرشىل، جارالانعىشپىن. ول مىنەز وزىممەن كەتەر» دەگەندى قايتالايتىن. كوتەرمەلەگەنى عوي. ايتپەسە، ولىمنەن قورىقپايتىن، اجالدان سەسكەنبەيتىن جان بولا ما؟..

جاس كەزىنەن-اق تىلسىم دۇنيە، ءارۋاقتار الەمى، ءولىم جايلى كوپ ايتا بەرەتىن. ماعان ول ەلەس كورەتىن، الدەنەلەرمەن سويلەسەتىن سياقتى بولا بەرەتىن ەدى. تۇننەن قورقاتىن. مايدانعا جاڭا ەرگەن جاس ساربازداي، نەمەسە، كوگەننەن بوساپ، ەنەسىن تاپقان جاس قوزىداي، قاسىمدا بۇك ءتۇسىپ جاتىپ ۇيىقتايتىن. «مەنى تورۋىلداعان جىن-پەرىلەر سەنى كورسە قاشىپ كەتەدى. قاسىڭدا جاتسام، ءوزىمدى قاۋىپسىز سەزىنەمىن» دەپ قارق-قارق كۇلەتىن.

مەن وعان قاراعاندا جىندىباس ەدىم. ەسەرسوقتاۋ بولدىم. «ال داۆاي» دەگەن اتىشۋلى سىراحانا بولعان. جازۋ جاعالاعاننىڭ دەنى سول جەردەن تابىلاتىن. قازىر بار ما، جوق پا، بىلمەيمىن. سوعان جاقىن ماڭدا سابەتتەن قالعان ءمايىتحانا بولدى. قاقايدىڭ ءولىم، و دۇنيە جايلى ويىن وزگەرتكىم كەلدى مە ەكەن، ەسىرىپ ءجۇرىپ، جولاي جازۋىن وقىپ قالدىم دا، قاقايدى سۇيرەلەپ، سوندا الىپ كەلدىم. «قورىقپاي ءجۇر. مەن ساعان ولگەن ادامنىڭ ءتۇر-ءتۇرىن كورسەتەمىن!» دەيمىن. كۇزەتشىگە الدە ءبىر جالعان ەسىمدى ايتىپ، «جاقىنىمىز ەدى. ءبىر اپتادان بەرى تاپپاي ءجۇرمىز. پوليتسيا قالاداعى ءمايىتحانالاردان ىزدەڭدەر» دەگەن سوڭ ءبىر شەتتەن ارالاپ كەلەمىز» دەپ سىقپىرتتىم. ول كەزدە زامان باسقا-تۇعىن. ەسىك-ەسىكتە كامەرا جوق. «بارىپ، قاراپ شىعىڭدار» دەگەنى.

ۇزىن كوريدوردا نە ءتۇرلىنى كورىپ كەلەمىز. شىلىڭگىر جاز ەدى. قولقانى قابار ولىك يىسىنە مۇرنىمىزدى باسىپ، تۇكپىرىنە جەتكەن سوڭ كەرى قايتتىق. ءتۇرى ەسىمدە جوق، ءبىر ەر ادام الدىنداعى مۇردەنى سىرتىلداتا سويىپ جاتىر. كادىمگى بەرىلىپ ىستەيتىن سۇيىكتى ءىسى سياقتى...

سول وقيعادان كەيىن ول ءبىراز وزگەردى. ءومىردىڭ قادىرىن، تىرشىلىكتىڭ ءدامىن سەزە باستاعان. كۇنى كەشەگە دەيىن وسى جايتتى، ءمايىتحانادا باستان كەشكەن سەزىمدەرىن جازامىن دەپ كوپ دايىندالدى. ءبىراق، قاعازعا تۇسىرە المادى. جالپى، ەكەۋىمىزگە ورتاق تالاي وقيعالار باستان ءوتتى. ءساتتىسى دە، ءساتسىزى دە بار.

كەز كەلگەن اقىن مەن جازۋشىنى ءبىر شىعارماسىنان-اق تانىپ قوياتىن اسقان كورەگەندىگى بولدى. تاڭ قالاتىن ەدىم. كوبىنەسە بەتكە ايتا سالاتىن، ونىسى ءبىراز جازارمانعا ۇناماي دا قالدى. ونىمەن دامدەس، تۇزداس، رۋحتاس بولعان جىگىتتەر كوپ بولدى. كەيبىرى ونىڭ تاسقىنداي جوڭكىلگەن الاپات تالانتىن نە تۇسىنە، نە مويىنداي الماي شەپتەن تايقىدى. ادىلەتتەن اۋىتقىمايتىن، ۇناماعان نارسەنى ىشىنە بۇگىپ، ۇزاق جۇرە المايتىن. سونى كەك تۇتقان كەي زامانداستىڭ كەشەگى قازادا ف الەۋمەتتىك جەلىدە بولسىن، باسقا بولسىن، كەز كەلگەن مۇمكىندىكتى پايدالانىپ نە كوڭىل ايتۋعا، نە استانادا جۇرگەندەردەن جانازاعا قاتىسۋعا جاراماعاندارى سودان بولار دەيمىن... ال، وزگە سەبەپ جاعدايلار تۇسىنىكتى عوي.

ول ەكەۋىمىزدىڭ ىشىمىزدە ايتىلاتىن دا، ماڭگى ايتىلمايتىن دا سىرلار بار. ەلدى كوپ تولعاندىرعانى - ونىڭ ءولىم سەبەبى. وقىرماندارى مەن جۇرت كوڭىلىندە الدەنە قالماس ءۇشىن ايتايىن. ول جۇرەك اۋرۋدان كەتتى. بىلتىرعى جىل بويى ەتكەن تىنىمسىز ەڭبەك، اۋىر ويلار مەن ميىنا سيماي لىقسىپ كەتەتىن، ءسىز تۇگىلى، ماعان دا جۇمباق توسىن سەزىنۋلەر وعان تىم اۋىر بولعان. اعزاسى بىرتىندەپ بۇلىنگەن. عالامات تالانتى مەن جان توزبەس ىستىق وتىنا ءوزى كۇيىپ كەتتى. سايتان وسەك، بىقسىما اياڭ ايتىلماسا ەكەن دەيمىن.

اسىل جارى ونى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تۇسىنە قاراپ، ءار ءتۇرلى كەدەرگىدەن جانى شىر-پىر بولىپ قورعادى. ناعىز جازۋشىعا بۇيىراتىن ناعىز ايەل بولا ءبىلدى. ونىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلى كوپ، ادام پەندەسى تۇسىنە بەرمەس كەي مىنەزىنە ءتوزدى. قاقاي نەگىزىندە ايەلگە، ۇيگە جايلى ادام بولاتىن.

ونىڭ قازاسىنا ناقتى مىناۋ نارسە سەبەپ بولدى دەۋگە كەلمەيدى. ول - قاتپارى قالىڭ جينالعان سەبەپتەر جينتىعىنان كەتتى.

ءومىرى سۋرەتكە تۇسۋگە قوشى بولمادى. ەكەۋىمىزدەن قالعان سۋرەتتەر ءتىپتى، ساناۋلى عانا.

22-جەلتوقساندا، ءتۇن ىشىندە قوڭىراۋلاتتى. ۇزاق سويلەستىك. «ارتقى ىستەرىمدى ءوزىڭ جايعا. تۇتاس ءومىرىمىز بىرگە ءوتىپ كەلەدى. باياعىدا-اق، ءتۇندى تاڭعا جالعاپ سىرلاسقان كۇندەرىمىزدە ماملەگە كەلگەن، ءولىم جايلى ورتاق تۇسىنىگىمىز بار عوي. سۇيەگىمە ءوزىڭ ءتۇس. ارىق ەكەنىمدى بىلەسىڭ، ارقاما قيىرشىق باتپاسىن... بىلاي عوي، قاپ-قاراڭعى جەردىڭ استىن دا جارىق ەتىپ جاتۋعا بولادى. مەن جالعىزسىراپ قالمايىن، ايتەۋىر. ءوزىڭ بار دەپ كەتىپ بارامىن». ءسوز سوڭىن ازىلگە بۇردى. مەن ول كەزدە تۇتاس ءسوزىن ازىلگە بالادىم.

...كەتەرىنەن ءتورت كۇن بۇرىن ىزدەپ باردىم. قاتتى اۋىرىپ جاتقان. قان قىسىمىن، جۇرەك جاعدايىن تەكسەردىم. ءوڭ-الپەتىنەن، كوزقاراسىنان ەندىگى جايى ماعان تۇسىنىكتى ەدى...

الدىڭعى ءسوزىن قايتالادى. «ارت جاعىمداعى ءوزىڭ جايعايسىڭ عوي...»

جايعاۋىن جايعايمىن عوي. ارقاڭا باتپاس ءۇشىن تۇتاس جەر شارىن الاقانىممەن سيپاۋعا بارمىن. جانىمدا بۇك ءتۇسىپ ۇيىقتاۋشى ەدىڭ. ءبىر-اق ۋىس قارعام-اي!.. ءبىر-اق ۋىس قالپىڭمەن وندا قالاي جالعىز جاتپاقسىڭ ەندى؟ ءتانىڭ ماڭگى تىنىشتىققا شومدى. الاساتقان جۇرەگىڭ دە ەندى سوقپايدى. قابىرىڭە ءجيى كەلەتىنىم دە ءسوزسىز.

سوڭعى ايتقانىڭنىڭ ءبارىن ورىندادىم...

تەك، مىناۋ مۇڭدى، جانى جارالى اعاڭنىڭ قايعىلى جۇرەگىن قايدا سىيدىرامىز؟..

ۇلاربەك دالەي ۇلى