كىمگە گرانت كوپ، كىمگە جۇمىس جوق: ەڭبەك نارىعىندا احۋال قانداي
استانا. KAZINFORM - بيىلعى ناۋقان جاستاردىڭ ماماندىق تاڭداۋى مەن ەڭبەك نارىعى سۇرانىسى اراسىنداعى الشاقتىقتى ايقىن كورسەتتى. كەيبىر ماماندىق بويىنشا ءبىر ورىنعا 30 دان استام تالاپكەر ءۇمىتتى بولسا، ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن اسا ماڭىزدى تەحنيكالىق، پەداگوگيكالىق جانە اۋىل شارۋاشىلىعى باعىتتارىنا قىزىعۋشىلىق تومەن بولدى. Kazinform وسى ماسەلەلەردىڭ سەبەپ-سالدارىن تالداپ كوردى.
ەڭ سۇرانىسقا يە ماماندار كىمدەر؟
قازىرگى تاڭدا تەحنيكالىق جانە پەداگوگيكالىق باعىتتاعى مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى مەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بۇل تاپشىلىقتىڭ اۋقىمىن ايقىن كورسەتەدى.
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى مالىمەتىنشە، 2030 -جىلعا دەيىن ەل ەكونوميكاسىنا شامامەن 883295 بىلىكتى مامان قاجەت بولادى. ونىڭ ىشىندە: ينجەنەرلىك جانە اگرارلىق باعىتتا - 529977، پەداگوگيكالىق سالادا - 185491، گۋمانيتارلىق، بيزنەس، قىزمەت كورسەتۋ جانە وزگە سالالاردا - 167826 مامان قاجەت.
بۇل كورسەتكىشتەر تەحنيكالىق جانە پەداگوگيكالىق ماماندىقتاردىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى ماڭىزىن انىق كورسەتەدى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى ادينا قۇلبايەۆا قازىرگى كادر تاپشىلىعىنىڭ اۋقىمىن بىلاي سيپاتتادى:
- قازىرگى تاڭدا ءبىر مەزگىلدە ەكى قاراما- قايشى قۇبىلىس بايقالادى - جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى بار بولعانىمەن، وڭدەۋ ونەركاسىبى، قۇرىلىس، كولىك، اۋىل شارۋاشىلىعى، ەنەرگەتيكا جانە IT سالالارىندا بىلىكتى مامانداردىڭ تاپشىلىعى قاتتى سەزىلەدى. ەكونوميكانىڭ تەحنولوگيالىق قۇرىلىمى وزگەرىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى 3,5 ميلليون استام جۇمىسشىنى قايتا دايارلاۋ قاجەت بولادى، - دەيدى ساراپشى.
سونىمەن بىرگە ول بولاشاقتا تەك تەحنيكالىق ماماندار عانا ەمەس، الەۋمەتتىك سالالارعا دا جوعارى سۇرانىس ساقتالاتىنىن ايتادى. ورتا مەرزىمدى بولجام بويىنشا، 2035 -جىلعا قاراي ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا - 447,7 مىڭ، ال دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا - 240,4 مىڭ جاڭا مامان قاجەت بولادى.
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى بۇل قاجەتتىلىكتى ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەتتىك گرانتتاردىڭ نەگىزگى بولىگىن ءدال وسى باعىتتارعا بولگەنىن حابارلادى. مينيسترلىك وكىلى جاننا ەسينبايەۆا اتاپ وتكەندەي:
- ينجەنەرلىك- تەحنيكالىق باعىتتاردا كادر تاپشىلىعى ءوندىرىس ورىندارىندا ايقىن سەزىلەدى. پەداگوگيكالىق ماماندىقتار دا ەرەكشە سۇرانىستا، اسىرەسە اۋىل مەكتەپتەرىندە مۇعالىمدەر جەتىسپەيدى. سول سەبەپتى مەملەكەتتىك گرانتتاردىڭ %81 ى وسى ەكى باعىتقا باعىتتالدى.
وڭىرلەردە كادر جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيى الماتى، استانا جانە شىمكەنت قالالارىندا بايقالادى. ورتا مەرزىمدى جوسپار بويىنشا 2035 -جىلعا قاراي تەك وسى ءۇش مەگاپوليستىڭ وزىنە شامامەن 869 مىڭ جاڭا جۇمىسشى كەرەك بولادى. بۇل ەڭبەك نارىعىنداعى ديسبالانستىڭ الداعى ونجىلدىقتا كۇشەيە ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەنىن اڭعارتادى.
جاستار تاڭداۋى مەن ەڭبەك نارىعىنىڭ الشاقتىعى
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2024- 2025 وقۋ جىلىنا قابىلداۋ قورىتىندىسى جاستاردىڭ قاي ماماندىقتاردى كوبىرەك تاڭدايتىنىن ايقىن كورسەتتى. ماسەلەن، ستوماتولوگيا ماماندىعىنا ءبىر ورىنعا 35 تالاپكەر تالاسقان. سونداي- اق حالىقارالىق قاتىناستار، اۋدارما ءىسى، پسيحولوگيا جانە زاڭ سالالارى بويىنشا دا كونكۋرس جوعارى دەڭگەيدە بولعان.
ال ەڭبەك نارىعىندا اسا قاجەت ماماندىقتار جاستار اراسىندا قىزىعۋشىلىق تۋدىرماي وتىر. ماسەلەن، حيميالىق ينجەنەريا (0,14)، مال جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى (0,12- 0,14)، مەكتەپكە دەيىنگى وقىتۋ (0,10) جانە بالىق شارۋاشىلىعى (0,06) سياقتى باعىتتاردا ءبىر ورىنعا ۇمىتكەرلەر سانى وتە تومەن بولعان.
گرانت ءبولۋ جانە شەكتى بال
بيىل مەملەكەتتىك گرانتتاردىڭ نەگىزگى بولىگى تەحنيكالىق جانە پەداگوگيكالىق باعىتتارعا بولىنگەنىمەن، تالاپكەرلەر اراسىندا شەكتى بالل جۇيەسىنە قاتىستى تۇسىنبەۋشىلىك كوپ. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، گرانتتاردىڭ %81 ى ءدال وسى سالالارعا باعىتتالدى. الايدا كەيبىر ۇلتتىق جانە جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەر (ە ۇ ۋ، ق ب ت ۋ، SDU جانە ت. ب. ) تالاپكەرلەر ءۇشىن 90- 100 بالل ارالىعىندا ىشكى شەكتى بالل ەنگىزدى.
كوپتەگەن تالاپكەر بۇل شەكتى بالل مەملەكەتتىك گرانتتان ايىرىلىپ قالۋ ءقاۋپىن تۋعىزادى دەپ ءتۇسىندى. الايدا ء«بىلىم تۋرالى» زاڭعا سايكەس، ءاربىر جوعارى وقۋ ورنى قابىلداۋ ەرەجەلەرىن ءوزى بەكىتەدى جانە ىشكى شەكتى بالل تالاپكەردىڭ مەملەكەتتىك گرانت الۋ قۇقىعىن شەكتەمەيدى.
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جاننا ەسينبايەۆا بۇل جۇيەنىڭ ماقساتىن ءتۇسىندىردى.
- شەكتى بالل - تالاپكەرلەردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەنگىزىلگەن. ۋنيۆەرسيتەتتەر گرانتقا يە بولعان ستۋدەنتتەرگە قوسىمشا ەمتيحان قويۋعا نەمەسە وزدەرىنىڭ ىشكى شەكتى بالىن بەلگىلەۋگە قۇقىلى. ءبىراق بۇل تالاپكەردىڭ مەملەكەتتىك گرانت الۋ قۇقىعىن شەكتەمەيدى، - دەدى ول.
مەملەكەتتىك گرانت جانە ءۇش جىلدىق مىندەت: تۇلەككە قويىلاتىن تالاپتار
مەملەكەتتىك گرانتپەن ءبىلىم العان ستۋدەنتتەردىڭ وقۋىن بىتىرگەن سوڭ ماماندىعى بويىنشا مىندەتتى تۇردە ءۇش جىل جۇمىس ىستەۋى - ەلىمىزدەگى كادر تاپشىلىعىن شەشۋدىڭ جانە ەڭبەك نارىعىنداعى تەڭگەرىمدى ساقتاۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى. بۇل تالاپ مەملەكەت بولگەن قارجىنى ءتيىمدى پايدالانۋ عانا ەمەس، جاستاردىڭ العان ءبىلىمىن ناقتى تاجىريبەدە قولدانۋىنا جاعداي جاسايدى. دەگەنمەن بۇل ءتارتىپ قوعامدا ءجيى تالقىلانىپ، ونى باقىلاۋ مەن تولىق ورىندالۋ ماسەلەلەرى ءالى دە وزەكتى بولىپ وتىر.
تۇلەكتەر وقۋىن اياقتاعاننان كەيىن ءۇش جىل بويى ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە مىندەتتى. ەگەر بۇل تالاپ ورىندالماسا، مەملەكەت وقۋىنا كەتكەن شىعىندى قايتارۋدى تالاپ ەتەدى. تۇلەكتەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىن باقىلاۋدى «قارجى ورتالىعى» جۇرگىزەدى. ءار ۋنيۆەرسيتەت بىتىرۋشىلەردى جۇمىسقا جولدايتىن ارنايى كوميسسيا قۇرادى. بيىل دا وقۋىن اياقتاعاندار 1-قىركۇيەككە دەيىن جۇمىسقا ورنالاسۋى ءتيىس. بۇرىن تەك مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە جۇمىسقا تۇرۋ مىندەتتەلسە، ءقازىر جەكە سەكتوردا ەڭبەك ەتۋگە دە مۇمكىندىك بار. جۇمىس ىستەگەن كەزەڭ تولىق ەسەپكە الىنادى، ال تۇلەك ءۇش جىلدى تولىق وتەمەسە، تەك جۇمىس ىستەمەگەن مەرزىمگە سايكەس شىعىندى وتەيدى.
جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جاننا ەسينبايەۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل جۇيە ەڭبەك نارىعىنا جاڭا مامانداردى تارتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى بولىپ وتىر.
- تۇلەكتەردىڭ ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەۋى مەملەكەت قارجىسىن ءتيىمدى پايدالانۋعا جانە جاستاردىڭ العان ءبىلىمىن تاجىريبەدە قولدانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ۋنيۆەرسيتەتتەر جىل سايىن ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، بىتىرۋشىلەرگە جۇمىسقا جولداما بەرەدى. مىندەتتىڭ ورىندالۋى زەينەتاقى اۋدارىمدارى ارقىلى باقىلانادى. بۇل تالاپ گرانتتىق جۇيەنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاپ، كادر تاپشىلىعىن ازايتۋعا ىقپال ەتەدى، - دەيدى ول.
سوڭعى ءۇش جىلدا، ياعني 2022- 2024 -جىلدارى، گرانتپەن وقىعان 168 مىڭنان استام تۇلەك وقۋىن ءتامامدادى. ونىڭ ىشىندە 60 مىڭنان استامى جۇمىس ىستەپ ءجۇر، 619 تۇلەك ءۇش جىلدىق مىندەتىن تولىق ورىنداپ شىققان، ال 42 مىڭعا جۋىق تۇلەك زاڭدا كورسەتىلگەن سەبەپتەرمەن جۇمىسپەن وتەۋدەن بوساتىلعان.
ماماندىقتى اۋىستىرۋ مۇمكىن بە؟
قوعامدا ءجيى قويىلاتىن تاعى ساۋالدىڭ ءبىرى - ماماندىقتى اۋىستىرۋعا بولا ما؟ بۇل ماسەلە بويىنشا عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنەن سۇراپ بىلدىك. مينيسترلىك وكىلدەرىنىڭ تۇسىندىرۋىنشە، زاڭ بويىنشا مەملەكەت ازاماتتارعا ءبىر دەڭگەيدە (كوللەدج، باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا جانە ت. ب. ) تەك ءبىر رەت تەگىن وقۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى.
ەگەر ءسىز گرانتپەن ءبىر دەڭگەيدە ءبىلىم الىپ قويساڭىز، ەكىنشى رەت سول دەڭگەيدە تەك اقىلى نەگىزدە عانا وقي الاسىز. بۇل تالاپ ماماندىعىن وزگەرتكىسى كەلەتىندەر ءۇشىن قايتا دايارلاۋ نەمەسە بەيىمدەۋ كۋرستارىنىڭ ماڭىزىن ارتتىرادى. ويتكەنى جاڭا باعىتقا قايتا ءتۇسىپ، تولىق وقۋ ورنىنا بارۋدىڭ ورنىنا قىسقا مەرزىمدى قايتا دايارلاۋ ارقىلى دا قاجەتتى بىلىكتىلىك الۋعا بولادى.
قانداي ماماندىقتار جويىلۋى مۇمكىن؟
ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىندە قازىر جاڭا ماماندىقتار اتلاسى جاسالىپ جاتىر. بۇل - ەڭبەك نارىعىنىڭ بولاشاعىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ماڭىزدى جوبا. اتلاس تەك جاڭا ماماندىقتار مەن ترەندتەردى عانا ەمەس، جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى بار سالالاردى دا انىقتاپ وتىر.
بۇگىنگى كۇنى 9 وڭىرلىك اتلاس ازىرلەنىپ، وندا 50 دەن استام ءداستۇرلى ماماندىقتىڭ جويىلۋ نەمەسە تۇبەگەيلى وزگەرۋ قاۋپى بار ەكەنى كورسەتىلدى. ماسەلەن، اقتوبە، جامبىل، جەتىسۋ جانە قاراعاندى وبلىستارىنىڭ اتلاستارىندا ءوندىرىستى اۆتوماتتاندىرۋ، روبوتتاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت پەن ۇلكەن دەرەكتەردى تالداۋ سياقتى تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر كوپتەگەن ءداستۇرلى ماماندىققا اسەر ەتەتىنى انىقتالعان. الدىن الا بولجام بويىنشا، مۇناي-گاز، تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا كەشەنى، كولىك پەن لوگيستيكا، ەنەرگەتيكا، وڭدەۋ ونەركاسىبى مەن ماشينا جاساۋ، IT، اۋىل شارۋاشىلىعى، سونداي-اق كرەاتيۆتى يندۋستريا مەن تۋريزمنىڭ كەيبىر باعىتتارى الداعى جىلدارى تولىقتاي وزگەرۋى نەمەسە جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن.
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى ادينا قۇلبايەۆا بولاشاقتا سۇرانىسقا يە بولاتىن جاڭا باعىتتاردى دا اتاپ ءوتتى.
- الداعى جىلدارى ەڭ كوپ سۇرانىسقا يە ماماندىقتار - دەرەكتەر جانە تسيفرلىق شەشىمدەر ماماندارى (Data Science ،DevOps، اناليتيكتەر)، روبوتوتەحنيكا جانە مەحاترونيكا ينجەنەرلەرى، «جاسىل» ەنەرگەتيكا مەن ەكولوگيا سالاسىنىڭ ماماندارى، سونداي-اق «اقىلدى» ينفراقۇرىلىم ديزاينەرلەرى بولادى. بۇل - تەك ءىت نەمەسە تەحنيكالىق باعىتتار عانا ەمەس، ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىن قامتيتىن كەشەندى وزگەرىستەر، - دەدى ول.
جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جاننا ەسينبايەۆا اتلاستىڭ نەگىزگى ماقساتىن ءتۇسىندىردى.
- جويىلىپ بارا جاتقان جانە تۇرلەنىپ جاتقان ماماندىقتاردى انىقتاۋ - كادر دايارلاۋ جۇيەسىن دۇرىس باعىتتاۋدىڭ ماڭىزدى بولىگى. اتلاس جاستارعا بولاشاقتا قاي سالادا جۇمىس تابۋ وڭاي بولاتىنىن جانە قانداي ماماندىقتارعا سۇرانىس ارتىپ كەلە جاتقانىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى، - دەيدى ول.
سارالانعان گرانت جۇيەسى قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
2024 -جىلدان باستاپ كەيبىر جوعارى وقۋ ورىندارىندا جاڭا سارالانعان گرانت جۇيەسى ەنگىزىلدى. بۇل گرانتتىڭ ەرەكشەلىگى - وقۋ اقىسىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن مەملەكەت تولەيدى، ال قالعانىن ستۋدەنت نەمەسە ونىڭ اتا- اناسى ءوزى وتەيدى.
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، بيىل بارلىعى 300 سارالانعان گرانت ءبولىندى. ناقتىراق ايتقاندا، پەداگوگيكالىق عىلىمدار - 150 ورىن، الەۋمەتتىك عىلىمدار، جۋرناليستيكا جانە اقپارات - 150 ورىن.
جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جاننا ەسينبايەۆانىڭ ايتۋىنشا، سارالانعان گرانت يەگەرلەرىنە دە مەملەكەتتىك گرانت العان ستۋدەنتتەر سياقتى تالاپ قويىلادى.
- وقۋ بىتىرگەن سوڭ ولار ماماندىعى بويىنشا جۇمىسپەن وتەۋى ءتيىس. بۇل تالاپ وقۋ مەرزىمىنە قاراي ەسەپتەلەدى، - دەدى ول.
مينيسترلىكتىڭ اقپاراتىنا سايكەس، مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسى ءۇش جىلعا بەكىتىلگەن جانە رەسمي اقپاراتتىق رەسۋرستاردا جاريالانعان.
ساراپشىلار جاستاردىڭ كاسىبي تاڭداۋى مەن ەڭبەك نارىعى اراسىنداعى الشاقتىقتى تەك گرانت سانىن ارتتىرۋ ارقىلى شەشۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتادى. بۇل باعىتتا تەحنيكالىق جانە پەداگوگيكالىق ماماندىقتاردىڭ بەدەلىن كوتەرۋ، مەكتەپتەن باستاپ كاسىبي باعدارلاۋدى كۇشەيتۋ جانە قايتا دايارلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ماڭىزدى بولىپ وتىر.
جاڭا ماماندىقتار اتلاسىندا كورسەتىلگەندەي، تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر ءداستۇرلى سالالاردىڭ ءبىر بولىگىن وزگەرىسكە ۇشىراتىپ، جاڭا باعىتتارعا سۇرانىستى ارتتىرا تۇسەدى. سوندىقتان ەڭبەك نارىعىنىڭ ناقتى سۇرانىسىنا بەيىمدەلگەن كادر دايارلاۋ مەن قايتا وقىتۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ - الداعى جىلدارى نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتىن باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى.
اۆتور
ۆەنەرا جولامان قىزى
