كونگو مۇنايىنىڭ قازاقستانعا قانداي پايداسى بار
كونگو پرەزيدەنتى دەني ساسسۋ-نگەسسونىڭ قازاقستانعا ساپارى اياسىندا ءبىرقاتار كەلىسىم جاسالدى. ماسەلەن، ەكى ەل مۇناي- گاز سالاسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىپ ۇلگەردى. ءوز كەزەگىندە اقوردادا وتكەن كەلىسسوزدەردەن كەيىن دەني ساسسۋ-نگەسسو قازاقستاندى كونگونىڭ مۇناي سەكتورىنا ينۆەستيتسيا سالۋعا شاقىرعانى ءمالىم بولدى. وسى تۇستا Kazinform ءتىلشىسى قوس ەلدىڭ مۇناي سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىنان نە كۇتۋگە بولاتىنىن بولجاپ، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن سۇراپ كوردى.
سونىمەن، «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى (ق م گ) مەن كونگو ۇلتتىق مۇناي كومپانياسى (SNPC) استانادا مۇناي- گاز سالاسىندا ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا كەلىستى. بۇل تۇستا SNPC-دىڭ Total Energies ،Chevron ،Eni سەكىلدى وزگە دە حالىقارالىق كومپانيالارمەن ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەيتىنىن ايتا كەتكەن ابزال. كەلىسىم مۇناي جانە گاز كەن ورىندارىن يگەرۋ، مۇناي سالاسىن تەحنيكالىق قولداۋ، سۇيىق جانە گاز ءتارىزدى كومىرسۋتەكتەردى وڭدەۋ وبەكتىلەرىن سالۋ، شيكى مۇنايدى جەتكىزۋ جانە مامانداردى وقىتۋ سالاسىندا ىنتىماقتاستىق مۇمكىندىكتەرىن زەردەلەۋگە باعىتتالعان.
الدىمەن كونگو رەسپۋبليكاسى ورتالىق افريكا ايماعىنداعى ەكونوميكاسى دامىپ كەلە جاتقان شيكىزات ەكسپورتتاۋشى ەلدەردىڭ تىزىمىنە كىرەتىنىن ەسكەرەيىك. ساحارانىڭ وڭتۇستىگىندە ورنالاسقان، افريكانىڭ ءۇشىنشى ءىرى مۇناي ءوندىرۋشىسى. مۇنايدى سىرتقا شىعارۋشى ەلدەر ۇيىمىنا (وپەك) مۇشە ەلدىڭ مۇناي قورى 2016 -جىلى 1,6 ميلليارد باررەلگە باعالاناتىنى ناقتىلانعان. كۇنىنە شامامەن 300 مىڭ باررەل مۇناي وندىرەدى. مۇنايدان تۇسەتىن كىرىستەر ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 55 پايىزىن، ەكسپورتتىڭ 85 پايىزىن جانە ەل بيۋدجەتىنىڭ 70 پايىزدان استامىن الىپ وتىر. جىل سايىن جالپى ەكسپورتتان تۇسەتىن تابىسى - 12,5 ميلليارد دوللار، ونىڭ 3/2 بولىگى قارا التىنعا تيەسىلى.
ينۆەستيتسيا سالاسىندا تاجىريبە جەتكىلىكتى
مۇناي جانە گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى اسقار يسمايلوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانداعى ءىرى 3 جوبانى (تەڭىز، قاراشىعاناق جانە قاشاعان) ايتپاعاندا، ۇلتتىق مۇناي ءوندىرۋ دەڭگەيى جىل سايىن تومەندەپ بارادى. ال قازاقستان ءوزىن مۇنايمەن جەتكىلىكتى مولشەردە قامتاماسىز ەتىپ وتىرۋعا ءتيىس. ەگەر «قازمۇنايگاز» افريكا ەلدەرىندە مۇناي وندىرەر بولسا، ونى ساتىپ نەمەسە ءوز ەلىمىزدىڭ مۇناي وندىرەتىن زاۋىتتارىنا جەتكىزىپ، پايدا تابا الادى.
- تاۋەلسىزدىك العان 30 جىلدان استام ۋاقىتتا مۇناي كەلىسىمدەرى ارقىلى ءبىراز نارسەنى مەڭگەردىك. مىسالى، ينۆەستورلاردىڭ ءىس-ارەكەتى، ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگىن بىلەمىز. سوندىقتان افريكا ەلدەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن كەزدە دە وسى جاقتارىن قاراستىرۋ قاجەت. نەگىزى افريكا ەلدەرىنىڭ مۇناي سەكتورىن ينۆەستيتسيالاۋ ارقىلى قازاقستان كوپتەگەن ارتىقشىلىقتارعا قول جەتكىزە الادى، - دەيدى ول.
سونداي-اق مامان وزگە ەلدەردىڭ مۇناي سالاسىن ينۆەستيتسيالاۋ ىسىندە «قازمۇنايگازدىڭ» تاجىريبەسى جەتكىلىكتى ەكەنىنە سەنىمدى. دەسەك تە كەيبىر نيۋانستار بارىن ەستەن شىعارماعان ابزال.
- ەگەر مەن قاتەلەسپەسەم، «قازمۇنايگازدىڭ» يراك ەلىنىڭ جوبالارىنا ينۆەستيتسيا قۇيعانى بار، ياعني مۇنداي جۇمىستارعا العاش رەت كىرىسىپ وتىرعان جوق، حالىقارالىق مۇناي كومپانيالارىمەن بايلانىسى بار. جاڭا جوبالارعا ەش قيىندىقسىز كىرىسۋىنە بولادى. دەگەنمەن تەحنيكالىق تۇرعىدا «قازمۇنايگازدىڭ» بازاسى جاقسى دەي المايمىز. Chevron ءتارىزدى الپاۋىت كومپانيالاردىڭ دارەجەسىنە جەتپەيدى. ءوزىنىڭ تەحنولوگياسى بولماعان سوڭ وزگە شەتەلدىك كومپانيالار مەن مامانداردى وندىرىسكە تارتۋعا تۋرا كەلەدى. افريكا ەلدەرىنە باستى ماڭىزدى دۇنيە اقشا بولىپ تۇر، ەگەر «قازمۇنايگاز» قاجەتتى قارجىنى بولە السا، جوبانى شەتەلدىك مامانداردىڭ كومەگىمەن اتقارۋعا بولادى، - دەپ تولىقتىردى ا. يسمايلوۆ.
ساراپشى ءسوز سوڭىندا ساياسي ماسەلەلەرگە بايلانىستى كوپتەگەن ەۋروپالىق مۇناي كومپانيالارى افريكادان كەتىپ جاتقانىن، ەندى كونگو سەكىلدى ەلدەر شەتەلدىك ينۆەستورلارعا مۇقتاج ەكەنىن جەتكىزدى. سوندىقتان ولار قازاقستاندى مۇناي بيزنەسىنە ىقپال ەتە الاتىن مەملەكەت ساناپ وتىر. بۇعان دەيىن حالىقارالىق كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەگەن ەل رەتىندە قازاقستاننىڭ تاجىريبەسى جەتكىلىكتى. بۇنىڭ ءبارى ورتاق ءتىل تابىسۋعا نەگىزگى سەبەپ.
پايدالى قازبالاردى بىرلەسە وندىرۋگە بولادى
كونگو ەكسپورتىنىڭ شامامەن 3/2 بولىگى مۇنايعا تيەسىلى ەكەنىن ايتتىق. مۇنايدان جىلىنا 8 ميلليارد دوللار تابىس تاپسا، ونىڭ جارتىسى قىتايدىڭ ۇلەسىندە ەكەن. دەگەنمەن اتالعان ەل تەك قارا التىنعا باي ەمەس، جەرىنەن شيكىزاتتىڭ كوپ ءتۇرى تابىلادى جانە كونگو ءبىر جىلدا 3,3 ميلليارد دوللارعا بال ەكسپورتتاعان. بۇل شامامەن جىلدىق تابىسىنىڭ 4/1 بولىگى بولادى. تاعى ءبىر مۇناي سالاسىنىڭ ساراپشىسى دىنمۇحاممەد قۇدايبەرگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان كونگومەن باسقا دا سالالاردا ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا ءتيىس.
- ەكى ەلدىڭ دە ەكونوميكاسى ەكسپورتتىق جەلىگە ۇقساس. قازاقستاننىڭ كومىرسۋتەكتەر مەن مىس وندىرۋدەگى تاجىريبەسى، ءجۇزجىلدىق تاريحى بار. مەنىڭ ويىمشا، ەلىمىز مۇناي مەن مىس، سونداي- اق قاتتى پايدالى قازبالار ءوندىرۋ سالاسىنداعى بىرلەسكەن جوبالارعا قىزىعۋشىلىق كورسەتۋى مۇمكىن. كونگودا اتوم ونەركاسىبى مەن ەلەكترونيكادا پايدالانىلاتىن سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار وندىرىلەدى. بۇل تۇستا قازاقستان ءىرى ۋران ءوندىرۋشى ەل ەكەنىن، وسكەمەندە ءۇلبى مەتاللۋرگيا زاۋىتى سياقتى سالا الىپتارى بار ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون، - دەپ ءتۇسىندىردى قۇدايبەرگەنوۆ.
ساراپشىنىڭ سوزىنەن اڭعارعانىمىز، قازاقستان كونگومەن بايلانىسىندا تەك مۇنايعا باسا نازار اۋدارماۋ كەرەك. مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، پايدالى قازبالار، ءتۇرلى باعالى مەتالداردى بىرلەسە ءوندىرىپ، افريكا قۇرلىعىندا ءوز ابىرويىن تانىتا العانى ابزال.
- مۇنايدان بولەك، قازاقستان كونگودان ءبىرقاتار باعالى مەتالدى الدىرا الادى. نەگىزى افريكا قازاقستاندىق كومپانيالار ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىك ىسپەتتى. سەبەبى، بۇعان دەيىن ول جاقتا اقش- تىڭ، ەۋروپانىڭ جانە قىتايدىڭ كومپانيالارى جۇمىس ىستەپ، مۇنايدى ءوز ەلدەرىنە تاسىمالدادى. جالعاستىرىپ جاتقاندارى دا بار. ال ءبىز قىزمەت كورسەتۋ جاعىن قاراستىرساق بولادى. سونداي-اق بىزدەگى ەكسپورت ءۇشىن دە جاڭا كەڭىستىك اشۋعا قولايلى جاعداي بار. وتاندىق ونىمدەردى جەتكىزۋگە مۇمكىندىك قاراستىرىپ، ساۋدا قارىم-قاتىناسىن دامىتۋعا بولادى، - دەپ تۇيىندەدى دىنمۇحاممەد قۇدايبەرگەنوۆ.
قورىتا ايتقاندا، ەكى ەلدىڭ مۇناي سالاسىنداعى جاڭا كەلىسىمدەرى جاقسى پايدا اكەلۋى مۇمكىن. ساراپشىلاردىڭ دا پىكىرى وسىعان سايادى. وزگە قۇرلىقتاعى وسىنداي جاڭا باستامالار ارقىلى قازاقستان سالادا جاڭا تاجىريبەلەر جيناپ، كەلەشەكتە جۇمىس اۋقىمىن كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك الارى داۋسىز.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
