كوشپەندىلەر ويىنى ارقىلى ۇلتتىق سپورتتى دۇنيەجۇزىنە ناسيحاتتايمىز - باقداۋلەت ءسابيتوۆ

استانادا 2024-جىلى V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنى 8-15- قىركۇيەك ارالىعىندا وتەدى. 100 دەن استام مەملەكەتتەن 4000 عا جۋىق سپورتشى قاتىسادى. جارىستى وتكىزۋگە 8 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى.

ءدۇبىرلى دوداعا دايىندىق بارىسى تۋرالى ۇلتتىق جانە ات سپورتى تۇرلەرى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى باقداۋلەت سابيتوۆپەن اڭگىمەلەستىك.

- استانادا وتەتىن V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىن وتكىزۋگە دايىندىق باستالدى. بۇعان دەيىن قىرعىز ەلى ىستىقكولدىڭ جاعالاۋىندا، تۇركيا يزنيك كولىنىڭ جاعاسىندا كەڭ دالادا وتكىزدى. بىزدە دە ارقا توسىندە ەسىل، نۇرا ەكى وزەن بار. ءدۇبىرلى دودانى كۇزدىڭ كۇنى كەڭ دالادا وتكىزۋگە مۇمكىندىك بار ەمەس پە؟

- وتكەن جىلى كوشپەندىلەر ويىنىن تۇركيادا تاماشالادىق. يزنيك اۋىلىنداعى كول جاعاسىندا ءوتتى. تەك قانا دودانى ەمەس، تۇركيانىڭ وزەن-كولى، تاۋلى ايماقتىڭ تابيعاتىن دا تاماشالاپ قايتتىق. تۇركيا جارىستى وزەن جاعاسىندا وتكىزىپ، ىستىقكولدەگى ءداستۇردى جالعاستىردى. دارقان دالاسىن، ۇلتتىق ويىندارىن، سالت-ءداستۇرىن تاماشا تابيعات اياسىندا ناسيحاتتادى.

ءبىز دە ەستافەتانى العاننان كەيىن كوشپەندىلەر ويىنىن الماتى وبلىسى قونايەۆ قالاسىندا وتكىزۋدى قاراستىرعانبىز. قاپشاعاي سۋ قويماسى بار. الاتاۋدىڭ تابيعاتى تۋريستەرگە ۇنايدى. ءبىراق ول جەردە ينفراسترۋكتۋرا جوق. اكىمدىك جول توسەيمىز، قوناق ءۇي سالامىز دەگەنىمەن، دودانىڭ وتۋىنە نەبارى 10 شاقتى اي قالدى. جارىسقا قاجەتتى نىسانداردىڭ قۇرىلىسى ۋاقىتىلى اياقتالاتىنىنا كەپىلدىك جوق.

سودان كەيىن شىمكەنت قالاسىن قاراستىردىق. قالانىڭ سىرت جاعىندا جاڭادان سالىنعان يپپودروم بار. ارى قاراي وزەن، تاۋدىڭ اۋىلى الىس. كوشپەندىلەر ويىنى ۇلتتىق سپورتتىڭ وليمپياداسى بولعاندىقتان، ويلاسا كەلە، «جاڭا فورماتقا كوشەيىك» دەگەن توقتامعا كەلدىك.

ۇلتتىق ويىنداردىڭ دەڭگەيىن كوتەرمەسەك، اۋىل-ايماق اراسىندا قالىپ كەتكەن. ماسەلەن، قازاق كۇرەسى مەن دزيۋدونى سالىستىرساق تا كوزقاراس ەكىتۇرلى. ەكى جارىستىڭ ۇيىمداستىرىلۋ دەڭگەيى جەر مەن كوكتەي. مىسالى، قازاق كۇرەسىنەن الامان دودا اقتاۋدا ءوتىپ جاتقانىنان كوپشىلىك بەيحابار. ال دزيۋدودان جارىس وتسە، تايلى-تۇياعى قالماي بارادى.

اۋەل باستا كوشپەندىلەر ويىنىن الماتى قالاسى، الماتى وبلىسى، شىمكەنت جانە استانادا وتكىزسەك دەگەن ۇسىنىس بولدى. تاڭداۋ استاناعا ءتۇستى. 2024-جىلدىڭ 8-14- قىركۇيەگىندە جارىستىڭ اشىلۋ، جابىلۋ سالتاناتى «استانا ارەنادا» وتەدى. جاڭبىر جاۋسا، ارەنانىڭ شاتىرىن جاۋىپ قويعانعا ىڭعايلى. ەكى رەت دۇنيەجۇزىلىك ۋنيۆەرسياداعا قاتىستىم. وليمپيادالىق قالاشىق سەكىلدى قوناقتارعا دا قولايلى بولادى. جانىنداعى جەكپە-جەك سارايىندا جارىستار وتەدى. بارلىعى ءبىر جەردە ورنالاسقاندىقتان، سول ماڭايدا وتكىزگەن قولايلى بولىپ تۇر.

- «قازانات» يپپودرومى دايىن با؟

- يپپودرومعا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىسى باستالدى. جان-جاعى كەڭەيتىلىپ جاتىر. قىرعىز ەلىندە جارىستا 10 مىڭ ورىندىق يپپودروم بولدى. سوندىقتان ءبىز 3 مىڭ ورىندىق «قازانات» يپپودرومىن 5 مىڭ ورىنعا كوبەيتەمىز. قالعان 5 مىڭ ورىندى ۋاقىتشا كونسترۋكتسيامەن تولىقتىرادى. كوشپەندىلەر ويىنى وتكەننەن كەيىن 10 مىڭ ورىندىق يپپودرومدى ءجيى پايدالانبايمىز. سول سەبەپتى، نەگىزگى 5 مىڭ ورىن جەتكىلىكتى.

- كوشپەندىلەر ويىنىندا قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرىن، تۇرمىس-سالتىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن ەتنواۋىل كەرەك. ءماجىلىس دەپۋتاتى جاناربەك ءاشىمجان ءار ايماق استاناعا ءبىر-ءبىر نىساندى سىيعا تارتسا دەپ «ءبىر ءوڭىر - ءبىر نىسان» جوباسىن ۇسىندى. ۇلتتىق ويىنداردى عيمارات ىشىندە وتكىزۋ قىزىقتى بولا ما؟

- كوشپەندىلەر ويىنىنا ارنالعان ەتنواۋىلدى استانا قالالىق اكىمدىگى دايىندايدى. جارىستار «استانا ارەنا»، «قازانات» يپپودرومى، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ اتىنداعى جەكپە-جەك سارايىندا وتكىزىلەدى. «دۋمان» قوناق ءۇيىنىڭ كونفەرەنتس زالىندا توعىزقۇمالاق سەكىلدى ۇستەل ۇستىندە وينايتىن ويىنداردى ۇيىمداستىرامىز. جارىسقا قاتىسۋ ءۇشىن سپورتشىلارعا ىڭعايلى. كوشپەندىلەر ويىنىن استانادا وتكىزۋدىڭ ءتيىمدى جاعى سپورت عيماراتتارى قايتا جوندەۋدەن ءوتىپ، جاڭارىپ قالادى.

- كوشپەندىلەر ويىنىن ءبىزدىڭ ەلدە وتكىزۋدەگى ماقسات - تۋريزمدى دامىتۋ. بۇل باعىتتا قانداي جوسپار بار؟

- جارىستى تاماشالاۋعا كەلەتىن قوناقتارعا كوكشەتاۋ، بۋرابايدىڭ تابيعاتىن تاماشالاۋعا جاعداي جاسالادى. ودان بولەك، ۇلى دالا جورىعىن جارىسقا قوسىپ وتىرمىز. سولتۇستىكتەگى بوتاي قونىسىنىڭ تاريحىنان باستاپ ناسيحاتتاماق نيەتىمىز بار. ەجەلگى قونىس استانادان 400 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. بوتاي قونىسىنان ەلدورداعا دەيىن ءتورت كۇندە 400 شاقىرىمدىق مەجەنى باعىندىرۋعا ارنالعان جارىس وتەدى. بوتايدان ەرتە جىلقىنى قولعا ۇيرەتىپ، ارعىماقتى ابزەلدەپ مىنگەن مادەنيەت تابىلماعان. جىلقىنى قولعا ۇيرەتكەن تايپالاردىڭ بوتاي مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن ۇلى دالا جورىعىن باعدارلاماعا ەنگىزدىك. كوشپەندىلەر ويىنىن بوتاي قونىسىنان باستاپ، استاناداعى اشىلۋ سالتاناتىندا جىلقى تاريحىن ناسيحاتتايمىز.

- جىلقى تاريحىن زەرتتەۋ، ناسيحاتتاۋ ءۇشىن عىلىمي باعىتتا جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر ما؟

- كوشپەندىلەر ويىنىنا دەيىن ەكى عىلىمي كونفەرەنسيا وتەدى. ءبىز سپورتشىلاردىڭ دايىندىعىنا جاۋاپتىمىز. ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعى عىلىمي باعىتتى قولعا الىپ جاتىر. ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعىنا كوكپار، جامبى اتۋ، اۋدارىسپاق، تەڭگە ءىلۋ، بايگە، قۇسبەگىلىك، ءداستۇرلى ساداق اتۋ، توعىزقۇمالاق جانە اسىق اتۋ فەدەراتسيالارى توپتاستى. ءار فەدەراتسيا ۇلتتىق ويىنداردىڭ تاريحىن زەرتتەپ، ەلگە ناسيحاتتايدى.

- كوشپەندىلەر ويىنىندا قانشا سپورت تۇرىنەن جارىس وتەدى؟

- ناقتى 20 سپورت ءتۇرى بەكىتىلدى. ونىڭ 10 ى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق رەسمي بەكىتىلگەن ويىندار. وزگەسى ءوزارا ۇقساس ۇلتتىق ويىندار مەن ءار ەلدىڭ وزىندە عانا بار سپورت ءتۇرى. مىسالى، كۇرەستىڭ بەس ءتۇرى بار. قازاق كۇرەسى، وزبەكتىڭ كۋراش كۇرەسى، قىرعىزدىڭ الىشى، تۇرىكتىڭ ابا كۇرەسى، كورەيدىڭ ۇلتتىق كۇرەسى بار. ينتەللەكتۋالدى ويىنداردان: توعىزقۇمالاق، تۇرىكتىڭ مانگالاسى، افريكا ەلىنىڭ ۆاري (ovare - رەد.) ۇلتتىق ويىنىنان سپورتشىلار سىنعا تۇسەدى.

- قازاق ەلىنىڭ قۇراماسى قانشا سپورت تۇرىنەن باق سىنايدى؟

- كوشپەندىلەر ويىنىندا 20 سپورتتىڭ بارلىق تۇرىنەن سپورتشى قاتىسادى. كوماندالىق ەسەپتە جوعارى ناتيجەگە قول جەتكىزەمىز دەگەن ءۇمىتىمىز بار.

- جۇلدە قورى قانشا بولادى؟

- جۇلدە قورى ءار سپورت فەدەراتسياسى بولگەن قارجىعا بايلانىستى بولادى. ماسەلەن، كوكپار فەدەراتسياسى جۇلدەگە 10 ميلليون تەڭگە بولسە، 1,2,3-ورىن العان سپورتشىلار ءوزارا ءبولىسىپ الادى. كوكپاردىڭ جۇلدەسى رەسمي جارىستا 10 ميلليون تەڭگە بولدى. جەكەلەي سىندا 100-300 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا بەرىلدى. ياعني، تۋرنيردىڭ دەمەۋشىلەرى تاعايىنداعان جۇلدە بەرىلەدى. ماسەلەن، جامبى اتۋدان تىڭ سەرپىلىس بار. جۇلدە قورى مولايدى. «تايتۇياق» نوميناتسياسىن تاعايىندادى. نىساناعا ءدوپ تيگىزسە، 400-500 مىڭ تەڭگەدەن بەرەدى. جارىس سايىن 100 مىڭ تەڭگەدەن ۇستەمە قوسىلىپ وتىرادى. كوشپەندىلەر ويىنىندا جامبى اتۋدان جەڭىمپاز بولعاندارعا 2 بولمەلى پاتەر، 2-ورىنعا - كولىك، 3-ورىنعا اقشالاي سىياقى بەرىلەدى. ءبىزدىڭ مەكەمە مەدالمەن ماراپاتتايمىز، فەدەراتسيالار قارجىلاي جۇلدەسىن سىيعا تارتادى.

- ۇلتتىق سپورتتى دامىتۋ باعىتىندا ايماقتارمەن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزەسىزدەر مە؟

- ءار ۇلتتىق سپورت تۇرىنەن فەدەراتسيالار بار. ءبىراق ولار جارىسپەن شەكتەلۋگە ءماجبۇر. ءبىزدىڭ اقساپ جاتقان تۇسىمىز - وسى. ءتىپتى، سپورت ۇيىرمەلەرى جوقتىڭ قاسى. ماسەلەن، استانانىڭ وزىندە بالاعا بايگەنى ۇيرەتەتىن ۇيىرمە جوق. قۇسبەگىلىك تە تەك قانا قىران قۇستى باپتاپ، اڭعا شىعاتىن وتباسىلاردا ساقتالعان. بۇل ءداستۇر كوبىنەسە، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتىر.

- ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان كەم-كەتىكتى تۇزەۋ ءۇشىن ۇسىنىس ايتىپ كوردىڭىز بە؟

- اۋەل باستا ۇلتتىق ويىنداردى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزسەك دەپ ويلادىق. قازاق كۇرەسى، توعىزقۇمالاق، اسىق اتۋدى مەكتەپكە سىناق رەجيمىندە قوسىمشا ساباق رەتىندە ەنگىزدىك. قازىر استانادا 20 دان استام مەكتەپتە وقىتىلادى. ەندى ساداق اتۋدى تاجىريبەدەن وتكىزسەك دەگەن جوسپارىمىز بار. وقۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ماڭىزدى. سول ءۇشىن جەبەنىڭ ۇشكىر ۇشى نىساناعا تيگەندە جابىسىپ قالاتىنداي بولۋى كەرەك. قازىر مۇنداي قۇرالدار جەتكىلىكتى. ۇلتتىق قۇندىلىقتى مەكتەپتەن باستاپ تام-تۇمداپ دارىپتەمەسەك، قىزىعۋشىلىق جويىلادى.

قالادا وسكەن بالا جىلقىدان قورقادى. قالادا جىلقىنى كۇتىپ-باپتاۋعا قىرۋار قارجى قاجەت. جەمشوبى دە قىمبات. ءتيىمسىز. جىلقىنى تۇراقتى باپتاپ ۇستايىن دەسە، ۇلتتىق سپورتتان حالىقارالىق جارىس از وتەدى. ماسەلەن، بىلتىر وتكەن كوكپار ويىندارىنان كەيىن كوكپارشىلار بىردە-ءبىر رەت حالىقارالىق جارىسقا قاتىسقان جوق. كەلەسى جىلى وتەتىن كوشپەندىلەر ويىنىن كۇتىپ ءجۇر. قىرعىز ەلىنە، وزبەكستانعا جارىسقا بارادى. ءبىراق ونى حالىقارالىق جارىس دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. ازيا، ەۋروپا، الەم چەمپيوناتى بولماعاندىقتان، ءبارى بەكەر. ءوزىمىز دەمەۋشى تابىلسا عانا حالىقارالىق دەڭگەيدە جارىس وتكىزە الامىز. كوكپار سوڭعى رەت وسىدان 6 جىل بۇرىن ەكسپو-2017 كورمەسى اياسىندا ءوتتى. ودان بەرى الەم چەمپيوناتى دا وتكەن جوق.

سول ءۇشىن ۇلتتىق ويىندار مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنسە، بالالار وقيدى. 11-سىنىپ بىتىرگەن بالا قازاق كۇرەسى تۋرالى جان-جاقتى ۇيرەنىپ شىعادى. بالۋان شولاق، قاجىمۇقان، يمان ءجۇسىپتىڭ باتىرلىعىن كەلەر ۇرپاق ءبىلسىن دەسەك، جان-جاقتى ناسيحات جۇرگىزۋىمىز كەرەك-اق.

قازىر اۋىلدىڭ كەلبەتى وزگەردى. بۇرىنعىداي اۋىل جوق. سوعان قاراي ۇلتتىق سپورتتىڭ دا اياسى تارىلا بەرەدى. قازىر اۋىلعا بارساڭىز، جىلقىنىڭ جالىنا جابىسىپ مىنەتىن بالا كورمەيسىز. تەلەفونعا ءۇڭىلىپ، ءۇي ىشىندە وينايدى. سول ءۇشىن زاماناۋي نۇسقاعا كوشىرەيىك دەگەن ۇسىنىس ايتتىم.

دەنەشىنىقتىرۋ ساباعىندا بالالار ءۇشىن قاۋىپسىز اتتراكتسيون، پۋلتپەن باسقارىلاتىن مۋلياجداردى قولدانۋعا بولادى. بالانى جاستايىنان جاتتىقتىرىپ، ەسەيە كەلە، بۋىنى بەكىگەن سوڭ جىلقىعا وتىرعىزساق دەگەن ويدامىن. قالادا ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ ءبىر بۇرىشىنا ساداق اتۋ، بوۋلينگ سياقتى اسىق اتۋدى ۇيىمداستىرساق تا بولادى. مەكتەپكە ات جەتەكتەپ بارماي-اق، سپورتزالداعى گيمناستيكالىق اتتى قولدانساق تا جەتكىلىكتى دەپ ويلايمىن.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان مايرا جانىسباي

«ايقىن» گازەتى