كۇننىڭ ىسۋى الەم ەلدەرى ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە

   كۇن ىسىپ، جەر بەتى قىزعان سايىن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا كەلەر زالال كوپ. ماسەلەن بيىل ازيا ەلدەرىندە ەگىن بىتىك شىقپاي، ەكونوميكا مەن ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە كەرى اسەرىن تيگىزگەن.

 قىتايدا بيىل بيداي بىتىك شىقپادى قىتايدىڭ حەنان جانە شەنسي ايماقتارىن قۋاڭشىلىق جايلاپ، بيداي القاپتارى قۋراپ تۇر. بۇل وڭىرلەر ەلدەگى استىق ءونىمىنىڭ تورتتەن ءبىرىن قامتاماسىز ەتەدى. الايدا بيىل كۇن قاتتى ىسىپ، ەگىستىك القاپتارىندا استىق پىسپەي جاتىپ، قۋارىپ كەتكەن. ماسەلەن، قازىر حەناندا ءونىمنىڭ شامامەن %60 ى، ال شەنسيدىڭ تەك %20 تەن استامى جينالعان. جازدىڭ باستالعانىنا اي دا بولعان جوق. ادەتتە وراق ناۋقانى كۇزدىڭ باسىندا اياقتالادى.

چجوۋ ياپين، فەرمەر:

- ادەتتە ءار ماساقتان 4-5 ءدان شىعاتىن. ال بيىل ءونىم تىپتەن از. بار-جوعى ءبىر- ەكەۋ عانا. ءبارى قۋراپ كەتكەن. جەر جارىلىپ جاتىر. قىستان بەرى جاڭبىر جاۋمادى. فەرمادا 20 جىل جۇمىس ىستەپ كەلەمىن، مۇندايدى العاش رەت كورۋىم.

قىتايداعى جالپى بيداي ونىمدىلىگى شامامەن %5 كە كەمىپ، 135 ميلليون تونناعا تۇسەدى دەگەن بولجام بار. سالىستىرمالى تۇردە الساق، بىلتىر 5 ميلليون تونناعا ارتىق ءونىم جينالعان. قور جەتكىلىكتى بولعانىمەن، ساراپشىلار قۇرعاقشىلىق ماسەلەسى بيلىكتىڭ استىق يمپورتتاۋ ساياساتىن قايتا قاراۋعا ءماجبۇر ەتۋى مۇمكىن. بيلىك ازىرگە يمپورت كولەمى بويىنشا رەسمي بولجام جاساماعان.

 ا ق ش- پەن اراداعى ساۋدا قايشىلىقتارىن قوسا العاندا گەوساياسي تاۋەكەلدەر ارتقان جاعدايدا، قىتاي بيىل ناۋرىزدا ا ق ش- تىڭ بيدايىنا سالىناتىن كەدەندىك باج سالىعىن %15 كە دەيىن كوتەرىپ ۇلگەردى.

موڭعوليانىڭ ءشول دالاعا اينالۋ قاۋپى بار

موڭعوليا دالاسىنىڭ %77 ءىن قۋاڭشىلىق جايلاۋ قاۋپى بار. بۇل تۋرالى موڭعوليا عىلىم اكادەمياسىنىڭ گەوگرافيا جانە گەوەكولوگيا ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى مالىمدەدى. باستى سەبەپ - كليماتتىڭ وزگەرۋى مەن مال باسىنىڭ شامادان تىس كوبەيۋى. كەيىنگى 60 جىل ىشىندە موڭعولياداعى جىلىنۋ قارقىنى الەمدىك ورتاشا كورسەتكىشتەن ءۇش ەسە جوعارى بولعان. سالدارىنان جاۋىن- شاشىن از ءتۇسىپ، قۇرعاقشىلىق جايلادى.

 اۆيرمەديين داشتسەرەن، موڭعوليا عىلىم اكادەمياسى گەوگرافيا جانە گەوەكولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى:

 - مال باسىنىڭ سوتسياليزم داۋىرىمەن سالىستىرعاندا ءۇش ەسەگە كوبەيۋى جەردىڭ توزۋىنا اسەر ەتىپ وتىرعان نەگىزگى فاكتور. سونداي-اق توپىراق جىل سايىن ءوز قۇنارلىعىن جوعالتىپ جاتىر. وعان جول قۇرىلىسى مەن پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ ءىسى ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. قازىردە موڭعوليا - ەجەلگى كەلە جاتقان ءداستۇرلى كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى دامىتىپ وتىرعان ساناۋلى ەلدىڭ ءبىرى. بۇل سالا تاۋ- كەن وندىرىسىمەن قاتار ەكونوميكانىڭ نەگىزگى سالاسىنا جاتادى. الايدا مۇنداي ەكونوميكالىق مودەلدىڭ ەكولوگيالىق قۇنى بارعان سايىن ايقىندالىپ كەلەدى. 3,5 ميلليون تۇرعىنى بار ەلدە قازىر 57 ميلليون مال بار. بيىل كۇزگە قاراي بۇل كورسەتكىش 80 ميلليونعا جەتىپ، تاريحي شەككە جەتۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى جايىلىمدارعا تۇسەتىن جۇكتەمە ماۋسىم سايىن ارتىپ كەلەدى.

 الەم ەكونوميكاسى جىلىنا $880 ميلليارد شىعىن كەلەدى

 قازىر الەمدەگى جەر رەسۋرستارىنىڭ شامامەن %40 ءى توزعان. بۇل - توپىراقتىڭ فيزيكالىق، بيولوگيالىق جانە حيميالىق قاسيەتتەرىنىڭ ناشارلاۋ ۇدەرىسى. مۇنداي جەرلەر ەگىن ەگۋگە دە، مال جايۋعا دا جارامسىز. وسىنداي ماسەلەلەلەر جاھاندىق ەكونوميكاعا جىل سايىن 880 ميلليارد دوللار شىعىن اكەلىپ وتىر. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دەرەگى وسىنداي.

 يبراگيم تياۋ، ب ۇ ۇ قۋاڭشىلىقپەن كۇرەس جونىندەگى كونۆەنسيانىڭ اتقارۋشى حاتشىسى:

- جەردىڭ ءبۇلىنۋى كەز كەلگەن سالاعا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. مۇنى ازىق-تۇلىكتىڭ قىمباتتاۋىنان، ەنەرگيا باعاسىنىڭ وسۋىنەن جانە باسقا دا الەۋمەتتىك شيەلەنىستەردىڭ بەلەڭ الۋىنان انىق بايقاۋعا بولادى. بۇل - ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە تونگەن باستى قاۋىپ.

https://24.kz