كۇنكورىس مينيمۋمى: قازاقستاندا كەدەيلىكپەن كۇرەس قالاي جۇرەدى
وتكەن ايدا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى قازاقستاننىڭ 2025-2029 -جىلدارعا ارنالعان الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋ بولجامىن جاريالادى. قۇجاتتا ەلدەگى كەدەيلىك دەڭگەيىن تومەندەتۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك ستاندارتتاردى قايتا قاراۋ قاراستىرىلعان. مەجەگە سەنسەك، 2029 -جىلى ورتاشا ايلىق جالاقى 573 مىڭ تەڭگە، ەڭ تومەن زەينەتاقى 82 مىڭ تەڭگە، ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيى 56 مىڭ تەڭگە شاماسىندا بولماق. بۇل قادام كەدەيلىك دەڭگەيىن تۇسىرۋگە كومەكتەسە مە؟ ماسەلەنى شەشۋدىڭ بالاما جولى قايسى؟ Kazinform ءتىلشىسى ماڭىزدى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
حالىقتىڭ 5,1 پايىزى - كەدەي
الدىمەن تاقىرىپتى دەرەكتەن باستايىق. 2024 -جىلى ەڭ تومەنگى جالاقى - 85 مىڭ تەڭگە، ەڭ تومەنگى زەينەتاقى - 57853 تەڭگە، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مينيمۋمى - 43407 تەڭگە، ورتاشا جالاقى 403251 تەڭگەنى قۇرادى. بيىلعى مينيسترلىك بولجامىنا شامالاس. دەسە دە اتالعان سان ناقتى جاعدايدا قانداي ناتيجە بەرەتىنى بەلگىسىز. ينفلياتسيا دەڭگەيى مەن بيلىك جوسپارى قابىسپاۋى دا مۇمكىن. ماسەلە وسىندا بولىپ تۇر. سەبەبى ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، ءبىر جىل ىشىندە قىزمەتتەر قۇنى - 13,6 پايىز، ازىق-تۇلىك ەمەس تاۋارلار - 7,6 پايىز، ازىق-تۇلىك 5,1 پايىز قىمباتتاعان.
ونىڭ ۇستىنە بيىل I توقساندا ەل ازاماتتارىنىڭ 4,6 پايىزى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن تومەن تابىس تاباتىنى ايتىلسا، II توقساندا حالىقتىڭ 5,1 پايىزى كەدەي ەكەنى بەلگىلى بولدى. اسىرەسە، تۇركىستان، ماڭعىستاۋ، جەتىسۋ، اباي، جامبىل وبلىستارىندا الەۋمەتتىك وسال توپتاعىلار كوپ. مۇندا كەدەيلىك دەڭگەيى 5-7 پايىزدىڭ اينالاسىندا. ال دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ زەرتتەۋىنە سەنسەك، قازاقستاندىقتاردىڭ 14,6 پايىزى، باسقاشا ايتساق، 2,9 ميلليون ادام كەدەي. ەلىشىلىك ستاتيستيكاداعى 5,1 پايىز كورسەتكىشتەن 3 ەسەگە جۋىق جوعارى. نەلىكتەن؟ ساراپشىلار مەملەكەت كەدەيلىك دەڭگەيىن سارالاۋدا ساۋالنامالىق ءادىستى ۇستاناتىنىن ايتادى. ۇلتتىق ستاتيستيكا دەرەگىنەن دە دالەلدى بايقاۋ قيىن ەمەس: توقسان سايىن 12 مىڭعا جۋىق ۇيدە ساۋالناما جۇرگىزىپ، ورتاق ستاتيستيكاعا بىرىكتىرەدى.
وسى ورايدا قوعام بەلسەندىلەرى مەملەكەت كەدەيلىكپەن كۇرەستە تەڭگە باعامى مەن حالىقارالىق ستاندارت سەكىلدى بىرنەشە فاكتوردى ەسەپكە الماي وتىر دەگەن ويدا. ەكونوميست ءانۋار نۇرتازيننىڭ پىكىرىنشە، مۇناي نارىعى دا كەدەيلىكپەن كۇرەس جوسپارىنىڭ ءتيىمسىز تۇسىن كورسەتۋى ىقتيمال.
- الەۋمەتتىك سالاداعى بەس جىلدىق جوسپاردى ءدوپ باسۋ قيىن. سەبەبى ءبىزدىڭ ەكونوميكا شيكىزات ساۋداسىنا ءارى ونداعى باعا ساياساتىنا تاۋەلدى. الەۋمەتتىك تولەمدەر ينديكاتورى ەركىن نارىق باعىتىنا سۇيەنگەندىكتەن، باقىلاۋ وڭاي ەمەس. ماسەلەن، قازاقستانداعى نارىق باعاسى مۇناي باعامىنا، حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ارەكەتىنە قاراي قۇبىلادى. قازىر تاياۋ شىعىستاعى جاعداي مۇناي باعاسىن تۇراقتى دەڭگەيدە ۇستاۋعا كەدەرگى، ح ۆ ق (حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى - رەد. ) وزىنە جايلى پوزيتسياسىن تىقپالاۋدا. سوندىقتان تولەمدەردى كوتەرۋمەن ماسەلە شەشىلمەيدى، دەربەس ەكونوميكانى قۇرۋ عانا وڭتايلى جول بولماق. پرەزيدەنتتىڭ ۇكىمەتكە ماكروەكونوميكانى دامىتۋدى تاپسىرۋى وسى ماسەلەدەن تۋىندادى، - دەيدى ساراپشى.
سونداي-اق كەدەيلىك شەگىن بەلگىلەۋدە حالىقارالىق نورمانى نازارعا الۋ كەمشىن ەكەنى كوپ ايتىلادى. قازىر ەلدەگى كەدەيلىك شەگى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 70 پايىزنا تەڭ، ياعني 30385 تەنگە. بۇل عالامدىق ۇيىمدار بەلگىلەگەن كورەتكىشتەن اناعۇرلىم تومەن. مىسالى، دۇنيەجۇزىلىك بانك ايلىق تابىسى 205,5 دوللاردان (100 مىڭ تەڭگە شاماسىندا) كەم ادامدى كەدەيلىك شەگىندە دەپ تانىسا، ب ۇ ۇ بۇل تىزىمگە ايىنا 150 دوللاردان (73 مىڭ تەڭگە شاماسىندا) از تابىسى بارلاردى قوسقان. قازاقستانداعى 30385 تەڭگە اتالعان دەڭگەيدىڭ جارىمىنا دا جەتپەيدى.
بۇگىن ءاربىر بەسىنشى قازاقستاندىق مەملەكەتتەن الەۋمەتتىك قولداۋ الىپ جاتىر. سول ءۇشىن الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ ءۇشىن كەدەيلىك شەگى كۇنكورىس دەڭگەيى ارقىلى ەمەس، مەدياندىق تابىس مولشەرىندە انىقتاۋ ماسەلەسى وقتىن-وقتىن كوتەرىلەدى. سەبەبى اتالعان تابىس مولشەرى - ادامداردىڭ ورتاشا تابىسىن ەسەپتەۋدە ەڭ قولايلى تەتىك. تولەم سوماسىن كوبەيتۋگە دە مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى، وتكەن جىلى قازاقستانداعى مەدياندىق تابىس 223792 تەنگە بولسا، بيىل 285677 تەڭگەگە جەتكەن بولاتىن. بۇل پراكتيكانى ەۋرووداق پەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن دامۋ ۇيىمى قاتار قولدانادى. جاۋاپتى مينيسترلىك قوعام تالابىن ءتۇسىنىپ، كەلەر جىلدان باستاپ اتالعان جۇيەگە كوشپەك. ازىرگە كەدەيلىك شەگى مەدياندىق تابىستىڭ قانشا پايىزى شەڭبەرىندە بەلگىلەنەتىنى بەلگىسىز، الايدا بۇگىنگى دەڭگەيدەن ءبىرشاما جوعارى بولارى انىق.
كەدەيلىكپەن كۇرەستىڭ ءتيىمدى جولى كوپ. ءانۋار نۇرتازيننىڭ سوزىنشە، جۇمىسپەن قامتۋدى جۇيەلەۋ، كاسىپكەرلىك باعدارلامالاردى كوبەيتۋ، سالىق جەڭىلدىكتەرىن قاراستىرۋدان بولەك، اۋدان جانە ەلدى مەكەندەرگە باسىمدىق بەرۋ ماڭىزدى. شالعاي اۋدان مەن اۋىلدا جۇمىس ورنىن اشپاي، الەۋمەتتىك سالادا ىلگەرىلەۋ قيىن. سونىمەن قاتار ينفلياتسيامەن كۇرەستى مونەتارلى ادىسپەن ەمەس، ۇسىنىم ەكونوميكاسىنا سۇيەنە جۇرگىزۋ كەلەشەك باعدارعا ىقپال ەتپەك.
- ورتاشا ايلىق جالاقى، ەڭ تومەن زەينەتاقى مولشەرىن اتالعان دەڭگەيگە جەتكىزۋگە بولادى. الايدا بيلىكتىڭ بىرنەشە فاكتوردى ەسەپكە الۋى ورىندى. الدىمەن تەڭگە باعامىن قۇلدىراۋدان ساقتاۋ قاجەت، كەيىنگىسى - ورتاشا زەينەتاقى كولەمى ورتاشا جالاقىنىڭ جارىمىنا جەتكەنى ءجون. ناقتىراق ايتساق، 45-50 پايىز شاماسىندا بولۋى كەرەك. بۇل مولشەر حالىقتىڭ قامسىز ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ماڭىزدى. ەگەر ءبىز اتالعان ەرەجەنى ساقتاماساق، زەينەت جاسىنداعىلار اراسىندا كەدەيلىكتى ازايتۋ مۇمكىن ەمەس، - دەدى ول.
اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك(ا ءا ك) تىعىرىقتان شىعار جول ما؟
كەدەيلىكتى كۇشەيتىپ تۇرعان تاعى ءبىر ولقىلىق - نارىق باعاسى. Freedom Finance Global زەرتتەۋىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندىقتار ورتاشا ەسەپپەن اي سايىن ازىق-تۇلىك ساتىپ الۋعا 113870 تەڭگە جۇمسايدى. دەمەك، الەۋمەتتىك كومەك تە ءال بولماي تۇر. كىرىستىڭ كوبى ءىشىپ-جەمگە كەتكەندە كۇنكورىستىڭ قىسپاققا الاتىنى بەلگىلى.
- ساۋالناما ناتيجەسى كورسەتكەندەي، رەسپوندەنتتەردىڭ 27,3 پايىزى ايىنا 50 مىڭ تەڭگەگە دەيىن، 25,9 پايىزى ايىنا 75-تەن 100 مىڭ تەڭگەگە دەيىن جۇمسايدى. ءاربىر بەسىنشى رەسپوندەنت (17,2 پايىز) وسى ماقساتتارعا 100-دەن 150 مىڭ تەڭگەگە دەيىن، 12 پايىز - 50 مىڭنان 75 مىڭ تەڭگەگە دەيىن بولەدى. ال رەسپوندەنتتەردىڭ تەك 10,4 پايىزى عانا 150-دەن 200 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ءونىم ساتىپ الۋعا جۇمسايدى، 7,2 پايىزى 200 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى جۇمسايدى، - دەدى Freedom Finance Global ساراپشىسى اڭسار ابۋيەۆ.
ق ر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، بيىل 372 مىڭ ادام اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك العان. بۇل ماقساتقا قازىنادان 60,5 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن، وتكەن جىلى 69,6 ميلليارد تەڭگە شاماسىندا بولعانى ەستە. مەملەكەت جاردەمىن 2020 -جىلى - 936,2 مىڭ ادام، 2021 -جىلى - 990,5 مىڭ ادام، 2022 -جىلى - 728,7 مىڭ ادام، وتكەن جىلى 598,4 مىڭ قازاقستاندىق العان. سىرەسكەن سان اۋقىمدى كورىنگەنىمەن، جان باسىنا شاققاندا كورسەتكىش كوڭىل كونشىتپەيدى. ا ءا ك كولەمى نەبارى 5538 تەڭگە شاماسىندا - ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن 8 ەسە از.
جالپى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋشىلاردى جۇيەلەۋ ماقساتىندا وتباسىنىڭ سيفرلىق كارتاسى ەنگىزىلگەن بولاتىن. كارتا 24 اقپاراتتىق جۇيەدەن دەرەكتەردى الىپ، 5 سانات بويىنشا ءال-اۋقاتتى بەلگىلەيدى. جۇيەگە ەنگەن ازاماتتاردىڭ دەرەگىنە كوز سالساق، 33 پايىزى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن از تابىس الادى.
ەل اراسىندا الەۋمەتتىك كومەك الۋ ءۇشىن تابىسىن جاسىرۋ فاكتىسى بارىن جوققا شىعارا المايمىز. ازاماتتاردىڭ ناقتى تابىس مولشەرىن انىقتاۋعا دا سول كەدەرگى. جاۋاپتى ورگاندار دا ولقىلىقتى ايتىپ، اشىقتىققا شاقىرعانى بەلگىلى. الايدا مۇنان ناتيجە كورىنبەيدى. سوندىقتان قازاقستاندىقتاردىڭ ناقتى تابىسى تۋرالى مالىمەتتەگى الشاقتىق كوپكە دەيىن شەشىلمەيتىن سەكىلدى.
دەگەنمەن بۇل ۇستانىم 2029 -جىلعا دەيىنگى مەجە ورىندالمايدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ءانۋار نۇرتازين الەۋمەتتىك تولەمدى ازاماتتاردىڭ تابىس كولەمىن ەلەمەي- اق كوتەرۋ ورىندى دەپ سانايدى. سەبەبى حالىق اراسىنداعى كولەڭكەلى تابىس شەشىمگە اسەر ەتەتىندەي اۋقىمدى ەمەس.
- كولەڭكەلى ەكونوميكا بار دەگەنگە سەنبەيمىن. ەلدىڭ كوبى سيفرلى جۇيەگە كوشكەن. ساۋدا، تۇرمىستىق اۋدارىمداردى بانك قوسىمشالارى ارقىلى جۇرگىزەدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى بارلىعىن باقىلاۋىنا مۇمكىندىك بار. تابىسىن جاسىرۋ فاكتىسى بولعان كۇندە ونىڭ كولەمى جاعدايعا اسەر ەتپەيدى، - دەدى ەكونوميست.
اۆتور
ەرسىن شامشادين
