كارى قىز - اڭگىمە
ەلىكتىڭ لاعىنداي جاپ-جاس قىز ەسىك اشقاندا مەن ءسال ابدىراپ تۇرىپ قالدىم. ول دا «سىزگە كىم كەرەك ەدى؟»- دەگەندەي ماعان تاڭدانا كوز جۇگىرتتى.
قۇربىمنىڭ ءالى كۇنگە جاتاقحانادا تۇراتىنىن انەۋكۇنى كوشەدە كەزدەيسوق جولىعىپ قالعاندا ءوز اۋزىنان ەستىگەن بولاتىنمىن. ءتىپتى مەكەن-جايىن دا ءوز قولىمەن جازىپ بەرگەن. ءبىراق ءدال مىناداي، ورىمدەي قىزدارمەن بىرگە تۇرادى دەپ كىم ويلاعان. مەنى تۇساعان دا وسى وي بولدى عوي دەيمىن. ايتەۋىر دەر ساتىندە بويىمدى جيىپ الا قويدىم. التىنايدى ىزدەپ كەلگەنىمدى ەستىگەننەن كەيىن قىز دا كىرىڭىز دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى دە كەرى بۇرىلا بەردى.
بۇرىشتاعى داستارقان باسىندا ەكى-ءۇش قىز ءوزارا اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن. ارالارىندا التىناي كورىنبەيدى. ال قىزداردىڭ ءوز قىزىقتارى وزدەرىندە. ماعان مويىن بۇرار تۇرلەرى جوق. جالتاقتاپ جان-جاعىما قاراپ ەدىم، توردەگى توسەكتە جاتقان بىرەۋگە كوزىم ءتۇستى. التىناي وسى بولار. جايلاپ باسىپ، قاسىنا تاياندىم. ول وياۋ ەكەن. ءبىراق مەنى بايقامادى. الدەقانداي وي قۇشاعىندا جاتقان سياقتى.
- التىناي! تال تۇسكە دەيىن ۇيىقتاپ جاتقانىڭ نە؟ الدە اۋىرىپ قالدىڭ با؟- دەدىم مەن سورايىپ تۇرا بەرۋدىڭ جولىن تاپپاي. سوندا عانا ول سەرپىلىپ تىرشىلىك تىنىسىن تانىتتى.
- ءا، سەن ەكەنسىڭ عوي- دەگەن كۇيى ورنىنان تۇرىپ كيىنە باستادى. ءبىرازدان كەيىن بولمەدەگى قىزدار جاي-جايىنا كەتتى دە، قۇربىم ەكەۋمىز وڭاشا قالدىق. ءبىر-ءبىرىمىزدى توسىرقاپ قالعانبىز با، اڭگىمەمىز كوپكە دەيىن جاراسا المادى. ول مۇلدەم وزگەرىپ كەتكەن سياقتى. باياعى التىنايدى بىلەتىن ادامعا مىنا التىناي جات، بەيتانىس بىرەۋ سياقتى اسەر ەتەدى ەكەن. شىركىن، ول قانداي قىز ەدى دەسەڭىزشى. اۋدان ورتالىعىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتا ەكەۋمىز بىرگە وقىدىق. بۇكىل مەكتەپ بويىنشا ودان اساتىن العىر وقۋشى جوق-تۇعىن. ونىڭ ۇستىنە ءوزى ءانشى، ءارى ءبيشى. مىنەزى دە جايدارى ەدى. بۇكىل بوزبالا اتاۋلى التىنايدى جاقسى كورەتىن. ۇلدار تۇگىلى، قىزداردىڭ وزدەرى دە ونىمەن بىرگە جۇرۋگە ىنتىعاتىن. ول دا ەشكىمدى ءبولىپ-جارمايتىن، جۇرتتىڭ بارىمەن ورتاق ءتىل تابا بىلەتىن. ءبىز ءۇشىن بۇكىل سۇلۋلىقتىڭ، اسەمدىكتىڭ ولشەمى التىناي سياقتى كورىنەتىن. ول نەندەي ءىستى باستاسا دا تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ ورىندايتىن. سول قاسيەتىن دە ۇستازدارىمىز باعالايتىن. ولاردىڭ ءبىرى «التىنايدان دەن قويسا، تاماشا ماتەماتيك شىعادى»- دەسە، ەندى ءبىرى «جوق، ول شىن مانىندە تاريحشى بولۋعا جارالعان بالا»،- دەپ ءبىر-بىرىمەن تالاسىپ تا قالاتىن. راسى دا سول ەدى. التىناي الدىنا نەندەي ماقسات قويسا دا ونى ورىنداپ شىعاتىن.
مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن ول جۇرت كۇتپەگەن وقىس شەشىم قابىلدادى. الماتىداعى توقىما فابريكاسىنا جۇمىسقا ورنالاستى. وعان، ارينە، ءبارىمىز دە تاڭ قالدىق.
- جۇمىس ىستەپ كورگىم كەلەدى، وقۋ قايدا قاشار دەيسىڭ،- دەدى ول بىزگە. ايتتىم عوي، بىزگە التىناي نەندەي ءىستى باستاسا دا ەڭ دۇرىس شەشىم سول سياقتى كورىنەتىن. ونىڭ بۇل قادامى دا بىزگە وي سالدى. وقۋعا تۇسە الماي قالعاندار جاپپاي الماتىدا قالىپ، جۇمىسقا ورنالاسا باستادىق. ال التىناي بولسا بىرەر جىلدان كەيىن فابريكانىڭ جولداماسىمەن ماسكەۋ جاقتاعى توقىما ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇستى. ودان العاشىندا حات-حابار ۇزىلمەدى. تەك كەيىننەن، پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ جۇرگەن بەرەكەسىز تىرلىكتىڭ قىرسىعىنان ءبىر-بىرىمىزدەن كوز جازىپ قالعان ەدىك. ەندى مىنە، اراعا قانشاما جىلدار سالىپ قايتا جۇزدەسىپ وتىرمىز. وندا دا ويدا جوق جەردە، كوشەدە كەزدەيسوق جولىعىپ قالماساق ءالى دە ءبىر-ءبىرىمىزدى ىزدەي قويۋىمىز نەعايبىل بولاتىن. راس، سىرت جۇرتتان ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ جايىمىزعا قانىق بولاتىنبىز. مەن دە التىنايدىڭ ءالى تۇرمىس قۇرماعانىن، وسىنداعى ءبىر جاتاقحانادا تۇراتىنىن ەستىگەنمىن. انەۋكۇنى ءسوز اراسىندا ءوزى دە ايتىپ ءوتتى. وسىنىڭ ءبارى اسەر ەتتى مە، مىنە، بايقاۋسىزدا كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇسىرىپ المايىن دەگەندەي مەن دە ءبىرتۇرلى جازىلا الماي وتىرمىن.
- بالالارىڭ ءوسىپ قالعان شىعار. سوناۋ جىلدارى بىرەۋدەن سەنى تۇرمىس قۇردى دەپ ەستىگەنمىن، قايىرلى بولسىن، - دەدى ول كەنەت مەن جاڭا تۇرمىس قۇرىپ جاتقانداي. - وتە دۇرىس ىستەگەنسىڭ. قىزدىڭ دەر ساتىندە ەرگە شىعۋىنان ارتىق باقىت جوق ەكەن عوي - دەدى ول مەنى تاعى دا تاڭ قالدىرا. ادام ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭىنە قاراي ونىڭ ايتار اڭگىمەسى دە وزگەرىپ وتىرادى ەمەس پە. قۇربىمنىڭ مىنا ءسوزى دە ءبىز ءۇشىن تىم ەسكىرگەن اڭگىمە سياقتى بولعانىمەن، مۇنىڭ ءبارى ونىڭ ءوز مۇڭى ەكەنىن ىشتەي سەزىندىم دە، ءۇنسىز وتىرا بەردىم. راسىندا دا قۇربىمنىڭ ءىشى ابدەن قۇساعا تولىپ كەتكەن ەكەن. سالدەن كەيىن كوڭىلدەگى بار شەرىن اقتارۋعا كىرىستى.
- بالا كەزىمىزدە ۇلكەندەردىڭ اۋزىنان «التىن باستى ايەلدەن باقىر باستى ەركەك ارتىق» - دەگەن ءسوزدى ءجيى ەستيتىن ەدىك - دەدى ول. - سوندا مۇنىسى قالاي دەپ دال بولاتىنمىن. ءتىپتى ايەلدى تىزگىندەپ ۇستاۋ ءۇشىن ادەيى ايتىلعان ءسوز شىعار دەگەن ويعا دا كەلەتىن ەدىم. سويتسەم، قازەكەم، ارنارسەنىڭ مانىنە تەرەڭ بويلاپ قانا ايتادى ەكەن عوي. ايەلدىڭ كوركى وتباسى ەكەن. باسىڭ بوس بولسا، باعاڭ دا بولمايدى. نەسىن ايتاسىڭ، قايسى ايەل تەڭىن تاۋىپ تۇرمىس قۇرۋدى ارماندامايدى دەيسىڭ. مەن دە جالعىزدان جالعىز تىرلىك كەشەمىن دەپ ەش ويلاعان ەمەسپىن. جاس كەزىمنىڭ وزىندە-اق، زاۋىدە كەلەشەك ءومىرىمدى كوز الدىما ەلەستەتە قالسام، ءوزىمدى ەتەك-جەڭى كەڭ، اينالاسى ءۇپىر-ءشۇپىر بالاعا تولى بايبىشە بولاتىن سياقتى كورەتىنمىن. سويتسەم، تاعدىر شىركىن، ءوز دەگەنىن ىستەيدى ەكەن عوي. كەي كەزدە وسىنىڭ ءبارىن (جالعىزدىعىمدى ايتامىن) قاي قىلىعىمنان تاپتىم ەكەن دەپ وزەگىم ورتەنەدى. الدەكىمدەر سياقتى ورىنسىز ىرجىڭ، بولىمسىز قىلجىڭ ىزدەگەن ادام دا ەمەسپىن. ءبارىمىز دە جاس بولدىق قوي. مەنى دە بىرەۋلەر جاقسى كوردى. مەن دە بىرەۋدى ۇناتتىم. ءبىراق ونىمەن باس قۋسىرا المادىم. وعان ءوزىڭ كىنالى بولساڭ، بالكىم، جەڭىلىرەك تە تيەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر تاعدىردىڭ العاشقى سوققىسى-اق مەنى قاۋساتىپ كەتتى.
ساعان تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ءبارىن دە باسىنان ايتايىن. سوناۋ جىلدارى ستۋدەنت كەزىمدە، ماسكەۋدەن وسى الماتىعا التى ايلىق وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتۋگە كەلگەن بولاتىنمىن. سول كەزدە مالىك دەگەن ءبىر جىگىتپەن تانىستىم. ول اكادەميانىڭ اسپيرانتى ەكەن. كوپ وقىپ، كوپ ىزدەنەتىنى بىردەن بايقالدى. ەكەۋمىزدىڭ اڭگىمەمىز جاراسا كەتتى. حالىقتىڭ بولاشاعى، ءتىلى، تاريحى جايلى ءبىر-بىرىمىزدەن كوپ ماعلۇمات الدىق.
كەيبىر قۇندى دەرەكتەردى مەن كەيىننەن، ماسكەۋدەگى ورتالىق كىتاپحانادا قانشاما ۋاقىت سارىلىپ وتىرىپ، وعان جىبەرىپ تە تۇردىم. ءوزىڭ بىلەسىڭ، ءبىز اۋىلدا وسكەن، قازاقي تاربيە العان قىزدار ەدىك قوي. انامىز دا شەگەلەپ، ۇستامدىلىقتى بويىمىزعا ءسىڭىرىپ-اق باقتى ەمەس پە. سودان كەيىن دە بولار، ءار قادامىمدى اڭداپ باسىپ، مالىككە سىن كوزبەن قاراۋدان جازبادىم. بەكەر وبالى نە كەرەك، ول دا وعاش قىلىق تانىتپادى. ءار ءىسى، ءار ءسوزى ورنىقتى، بايىپتى ازامات سياقتى. مەنى ءبىر كورۋ ءۇشىن سوناۋ ماسكەۋگە ءجيى-ءجيى كەلىپ تۇردى. ءوز شارۋاسىن كۇيتتەپ جۇرگەن شىعار دەيىن دەسەڭ، تاڭەرتەڭ اەروپورت باسىندا كەزدەسىپ، كەشكە قاراي الماتىعا قايتا ۇشاتىن دا كەزدەرى بولدى. مۇندايدا ارعى-بەرگى جولدىڭ شىعىنىن ايتىپ رەنجىپ تە الاتىن ەدىم.
- سەنى ءبىر كورۋ ءۇشىن الدەنەشە كۇن جۇك تۇسىرسەم، ونىڭ نەسى ايىپ؟!- ول قاراجاتتىڭ قايدان كەلىپ جاتقانىن دا سىپايى تۇردە سەزدىرىپ وتەتىن.- ماعان ول شىن ىنتىق سياقتى كورىندى. كەيىننەن، الماتىعا كەلگەننەن كەيىن تۇرمىسقا شىق دەپ مازالاۋمەن بولدى. الداعى جازدا ۇيلەنەتىن بولىپ ۋادە بايلاستىق. ءبىراق ارامىز استان-كەستەڭ بولدى. ونەرتاپقىشتار جارىسىندا مەنىڭ ءبىر جۇمىسىم جۇلدە الىپ، بۇل ساپاردان كوڭىلدى ورالعان بەتىم بولاتىن. جاتاقحاناگا كەلسەم، مەنى ءبىر بەيتانىس كەلىنشەك كۇتىپ وتىر ەكەن. ءوزى الدەنەگە قاپالى سياقتى. مەنىڭ الدىمدا ءبىرتۇرلى تومەنشىكتەي بەرەدى. سويتسەم، ول مالىكتىڭ ايەلى ەكەن. ەكى بالاسىمەن اۋىلدا تۇراتىن كورىنەدى. باجاڭداپ بەتتەن الماق تۇگىلى، ارنارسەنىڭ باسىن ءبىر شالىپ ابدىراپ وتىرعان ايەلدى دە، ءوزىمدى دە اياپ كەتتىم. ءدال قازىر وعان نە دەگەنىم ەسىمدە جوق، ۇياتتان، مىنا قورلىقتان ەسەڭگىرەپ قالعانىم سونشا، باسىم اۋعان جاققا قاڭعىپ كەتە بارىپپىن. مالىكتىڭ وپاسىزدىعىن، وزىنە دەگەن ەكى بىردەي ايەلدىڭ ءاپپاق كوڭىلىن لايلاپ جۇرگەنىن كەشە المادىم. ەبىل-دەبىلىم شىعىپ ءجۇرىپ، اينالانى قاراڭعىلىق باسقانىن دا بايقاماپپىن. قالانىڭ قاي تۇسىندا جۇرگەنىمدى دە بىلمەيمىن. بۇل دا ەشنارسە ەمەس-اۋ، بۇكىل ءومىرىمە تاڭبا سالعان سۇمدىققا دا سول كۇنى ۇرىندىم ەمەس پە.
ءوز-وزىمنەن لاعىپ كەلە جاتقان مەنىڭ تۇسىما كەنەت ءبىر ماشينا توقتاي قالعانى ەسىمدە.
- قارىنداس، وسى تۇندە نەعىپ ءجۇرسىز؟- دەدى بىرەۋ.- سوندا عانا ءوز-وزىمە ەسەپ بەرىپ كوڭىلىمە الدەقانداي كۇدىك ۇيالادى.
- اپىراۋ، جاپ-جاس قازاقتىڭ قىزى ەكەنسىڭ. قورىقپا، كەل، وتىر. ءبىزدىڭ دە سەندەي قارىنداسىمىز بار. ءوستىپ ءجۇرىپ ءبىر نارسەگە ۇرىنىپ قالارسىڭ، - دەگەن جاناشىر سوزدەن كەيىن كوڭىلدەگى قورقىنىش تا ازداپ سەيىلەيىن دەدى. سوندا دا تارتىنشاقتاپ جولامادىم. سويتسەم، ايارلىقتىڭ تالاي ءتۇرى بولادى ەكەن عوي. ءسوزدىڭ توق ەتەرى، سول ءتۇنى مەن ناعىز جاۋىزدىقتىڭ قۇربانى بولدىم. جاڭا عانا مەنىڭ قامىمدى ويلاپ، قامقورسىعان اعالارىم، بالكىم، زامانداستارىم شىعار، ايۋانعا اينالدى. مەن سول قورلىقتان كەيىن ءتىرى قالامىن دەپ ەش ويلاعان ەمەسپىن. ءولىپ كەتكەندە الدەقايدا تىنىش تا بولاتىن با ەدىم. سورىما بەيتانىس بىرەۋلەر جول جيەگىندە جاتقانىمدى كورىپ «جەدەل جەردەم» شاقىرىپتى. ارينە، بۇل كەزدە ەسىمدى بىلمەيمىن. جۇيكەمە جۇك تۇسكەنى سونشاما، ءۇش ايعا دەيىن ءوز اتىمنىڭ كىم ەكەنىن ايتا الماپپىن. سەنەن جاسىراتىن نە بار، ەداۋىر ۋاقىت كادىمگى جىندىحانادا دا جاتىپ شىقتىم. بىلاي قاراساڭ اقىل-ەسىم دۇرىس سياقتى. تەك ءتىلىم بايلانىپ قالعانداي مەڭىرەيىپ وتىرا بەرەتىن كورىنەمىن. ۋاقىت جازبايتىن جارا بار ما؟ كۇندەردىڭ كۇنىندە وسى جاتاقحاناعا قايتا ورالدىم. ءبىراق بۇل بۇرىنعى التىناي ەمەس، ونىڭ سۇلدەرى عانا بولاتىن. مالىككە، ءوز قانداسىم قازاق جىگىتتەرىنە وكپەلەگەنىم سونشالىق، قازاق بولىپ تۋعانىما وكىندىم. انا تىلىمدە، الگى جىگىتتەر تۇتىنعان تىلدە سويلەگىم كەلمەدى. ءبىتىپ تۇرعان عىلىمي ەڭبەگىم، كانديداتتىق ديسسەرتاسيامدى دا، ءوندىرىستىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋگە ەدەۋىر سەپتىگى بار دايىن جوبامدى دا بىت-شىتىن شىعارىپ جىرتىپ تاستادىم. ولاردىڭ مەن ءۇشىن ەش ءمانى دە، قىزىعى دا قالمادى. راس، مالىك اۋرۋحانادا جاتقاندا تالاي رەت ىزدەپ كەلدى. كەيىننەن دە سان مارتە جولىمدى توستى. ءبىراق ونى ماڭىما جولاتپادىم. مالىك تۇگىلى، بۇكىل ەر-ازامات اتاۋلىدان جەرىندىم. ەگەر مەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەر باسىپ جۇرگەنىم ءۇشىن، ادامي قارىم-قاتىناستى قايتا ۇيرەنگەنىم ءۇشىن بىرەۋدىڭ الدىندا قارىزدار بولسام، ول تەك عابيدەننىڭ كىسىلىگى دەپ بىلەمىن. عابيدەن ەكەۋمىز كەزىندە قالالىق ونەرتاپقىشتار بايقاۋىندا تانىسقان ەدىك. كەيىننەن ول ءبىزدىڭ فابريكاعا جۇمىسقا اۋىسىپ كەلدى دە، ءبىر-بىرىمىزبەن ءجيى-ءجيى جۇزدەسىپ جۇرەتىنبىز. ءبىر جىل، ەكى جىل دەمەيمىن، ايتەۋىر ۇزاق ۋاقىت بويىندا ول مەنى ومىرگە قايتا اكەلگەندەي بولدى. اششى-تۇششى ايتقانىمدى كەشىرە دە، كوتەرە دە ءبىلدى. وتباسىنا ءجيى شاقىرىپ، كوڭىلىمدى اۋلادى. سويتە-سويتە ناعىز جاناشىرعا، ەڭ جاقىن ادامىما اينالدى. ومىرىمە وشپەستەي ءىز سالعان قايعىلى كۇندەرىم دە، الاڭسىز وتكەن ساتتەرىم دە ماعان وسى ءبىر ادامدى كەزدەستىرۋگە، ونى تانۋعا جەتەلەگەن سوقپاق سياقتى كورىندى دەسەم ەش ارتىق بولماس ەدى. مەن قايتادان كۇلۋدى ۇيرەندىم. كوكىرەگىمدە ومىرگە دەگەن ءبىر ىڭكارلىك وياندى. عابيدەن ارقىلى ونىڭ وتباسىنداعىلارعا دا ءبىرتۇرلى بۇيرەگىم بۇرىپ تۇراتىن بولدى. ءوزىمنىڭ كوڭىلىمدە دە ءبىر تابيعي تىلەك پايدا بولدى. انا بولۋدى اڭسادىم. مەن اتا-انامنىڭ جالعىز قىزى ەدىم عوي. ولار مەنىڭ ەش قىزىعىمدى كورمەستەن كوز جۇمدى. بۇرىندارى شەشەم اۋىلعا بارسام، «قاراعىم، ءبىر ەسكى جەكجات بار ەدى، سولار سۇيەك جاڭعىرتساق دەيدى. ونىڭ دا بالاسى ءوزىڭ سياقتى الىستا وقىعان ەكەن. اكەڭ دە تەرىس كورمەيتىن سيقتى. بۇعان نە دەيسىڭ»،- دەيتىن. ەندى ويلاسام، قازاقتىڭ ەڭ ۇتىلعان تۇسى قىز بەن ۇلدىڭ ءوز بىلەرمەندىگىنە تىزگىن بەرۋى ەكەن عوي. ارينە، بۇعان اسەر ەتكەن سەبەپ تە، سالدار دا كوپ شىعار. ايتسە دە وسى اتا-بابا ۇردىسىنەن جەرىنىپ شىعۋىمىزدان ەشنەرسە دە ۇتقانىمىز جوق-اۋ. كىم بىلەدى، اكەمنىڭ شەشىمىنە مويىن ۇسىنسام، مەنىڭ دە ءومىرىم باسقاشا بولار ما ەدى. ەندى وكىنگەنمەن نە پايدا. قۇداي ماعان وتباسى قىزىعىن دا، ءسابي ءسۇيۋدى دە بۇيىرتپاپتى.- قۇربىم وسى اراعا كەلگەندە ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى. بىرەۋدىڭ جان جاراسىن تىرناۋ دا قيىن عوي. مەن دە ونان ءارى قازبالاي المادىم. الدەقانداي شىتىرمان وقيعالى كينو كورگەندەي، ونى وكىنىشپەن اياقتاۋعا قيماعانداي ءۇمىت ەتەرلىك ءبىر ساڭىلاۋ قالسا ەكەن دەپ ىشتەي تىلەپ وتىرمىن. بۇل تىلەگىم كوپ ۇزاماي كۇزگى جاپىراقتاي ساباعىنان ءۇزىلىپ ءتۇستى.
ەكەۋىنىڭ ارا-تۇرا ءجيى-ءجيى بىرگە جۇرەتىنىن، بىرگە سەرۋەندەيتىنىن بايقاعان ءبىر «جاناشىر» ونى عابيدەننىڭ ايەلىنە حابارلايدى. ونىمەن دە قويماي، فابريكا باسشىلارىنا شاعىمدانادى. «ەرەسەك ادامدار عوي، وزدەرى شەشەر»- دەگەن سوزگە كوڭىلى تولماي، ەندى جوعارىعا ارىز ايدايدى. دەگەنىنە جەتىپ، ەكەۋىن كوپتىڭ تالقىسىنا سالادى. قىزمەتتەن تومەندەتەدى. مۇنداي جاعدايدىڭ سوڭى بەلگىلى عوي. عابيدەن باسقا جاققا جۇمىس اۋىستىرۋعا ءماجبۇر بولادى.
- ەشۋاقىتتا دا ونى وتباسىنان ايىرىپ السام دەگەن وي باسىما كەلگەن ەمەس ەدى. ماعان بىرەۋدىڭ وتباسىن ويرانداپ، كۇيەۋىن تارتىپ العالى جۇرگەن ايلاكەر ايەل دەپ كىنا تاققاندا، ەڭ الدىمەن عابيدەننەن، ونىڭ ايەلىنەن ۇيالدىم ەمەس پە؟ مەنىڭ دە باسقا قىزمەت ىزدەگىم كەلگەن ەدى. ءبىراق فابريكادا پاتەر كەزەگىندە تۇرعانىما قانشاما جىل ءوتتى، سودان كەيىن امالسىز بايلانىپ قالدىم. كەزەگىم دە الدىعا ءبىر جىلجىماي-اق قويدى. «بار بولسا، اياپ جۇرمىز بە، جۇرت بالا-شاعاسىمەن دە قاڭعىپ، پاتەر جالداپ تۇرادى»،- دەگەن ءسوزدى دە ەستي-ەستي جالىقتىم. راس، كەزىندە فابريكا باسشىسى مەنى وزىنە شاقىرىپ «سىزگە جاپ-جاس قىزداردىڭ ورتاسىندا تۇرۋ قيىن شىعار. ازىرگە ءوز الدىڭا وڭاشا بولمە بەرسەك قايتەدى»- دەگەن بولاتىن. ابدەن اۋزىم كۇيگەن اداممىن عوي، وڭاشا بولمەدە وتىرسىڭ دەپ، كەزەكتەن ىسىرىپ تاستاماسىن دەگەن ويمەن بۇل ۇسىنىستان دا باس تارتتىم. مىنە، ءبىزدىڭ جاي وسى، سەنىڭ دە باسىڭدى اۋىرتقان بولارمىن. ءبىراق بۇل جالعىز مەنىڭ عانا ەمەس، كوپتەگەن قازاق قىزدارىنا ورتاق مۇڭ عوي. سامايىن اق قىراۋ شالعانشا وڭاشا باسپانا الا الماي، جار ءسۇيىپ، بەسىك تەربەتە الماي وتىرعان قىزدار تاعدىرى، ەندەشە، سەنى نەگە ويلاندىرماسىن. مەنىڭ ءبىر ءوتىنىشىم، مىنە، وسى جايلى جازساڭ قايتەدى. ارينە، بۇدان كەيىن بار دۇنيە وزگەرىپ سالا بەرمەس. دەگەنمەن كوپ بولىپ قولعا الساق، قوزعاۋ سالساق، الەۋمەتتىك دەرتتىڭ بەتىن قايتارار ەم ىزدەسەك، مەن سياقتى سورماڭ-داي جاندار ازايار ما ەكەن دەگەنىم عوي. وسى كۇندەرى تەلەديداردى اشىپ قالساڭ دا، گازەت-جۋرنال اقتارساڭ دا قىز بايعۇستى كىنالاپ جاتادى. شىنتۋايتىنا كەلسەك، تاستاندى بالالاردىڭ تاعدىرىنا تەك انا عانا كىنالى مە؟ ونى وسى ارەكەتكە يتەرمەلەگەن نە؟ سونىڭ تۇپكى مانىنە نەگە بويلامايمىز. راس، قازىرگى قىزداردىڭ بىزدەن گورى تۇسىنىك-تانىمى باسقاشا. ەندەشە ونىڭ باسقا بولۋىنا نە سەبەپ بولىپ وتىر؟! جالپى كىمدى بولسا دا كىنالاۋ وڭاي عوي. ايتپەسە سەنگەن ادامى سەرگەلدەڭ ەتىپ تاستاپ كەتسە، بارار جەر، باسار تاۋى قالماسا، قىز بايعۇستىڭ الدىندا باسقاداي جول بار ما؟ جاپ-جاس قىزدار تۇگىلى، كەكسە ايەلدەردىڭ وزدەرى دە مۇندايدا سەندەلىپ كەتەدى ەكەن. وسى جاتاقحانادا ءبىز قۇرالپاس ءبىر ايەل بار. نارەستەلى بولعانى ءۇشىن سول ايەلدىڭ كورمەگەن قورلىعى جوق. «جاتاقحانادان كەت»، - دەپ الەك سالدى. بۇل قايدا بارادى، قايتىپ كۇن كورەدى دەپ باس اۋىرتقان ەشكىمدى دە كورمەدىم. وسىنداعى ءبىر توپ قازاق ايەلدەرى جۇمىلىپ ءجۇرىپ، ونىڭ جاتاقحانادا تۇرا بەرۋىنە ارەڭ دەگەندە رۇقسات الدىق. قازىر دە كورگەن كۇنى كۇن ەمەس. جىلاماي، ويناماي بالا وسە مە؟ ونىسىن اينالاسىنداعىلار جاقتىرمايدى. ءسابيدىڭ بەيسەۋبەت جۇرگەنىن كوتەرمەيدى. ءبىر ەسەپتەن قىزداردى دا سوگۋ قيىن. بىرەۋ تۇنگى جۇمىسقا بارادى، بىرەۋ جۇمىستان كەلەدى. تىنىش دەمالسام دەيدى. وسىنىڭ ءبارىن سەزىنگەن شەشە بايقۇستىڭ جۇرەگى قان جىلايدى. مىنە، كوردىڭ بە، قانداي جاعدايدا دا بار اۋىرتپالىق انانىڭ، ايەلدىڭ موينىنا تۇسەدى. ايتپەسە بالا جەردەن شىققان جوق. اكەسىنىڭ كوزى ءتىرى، امان-ساۋ. ءبىراق وسى كۇنگە دەيىن بالاسىن كورگەن جوق. ويتكەنى جىگىتتەرگە سىن دا تاقپايمىز، ءمىن دە قويمايمىز. ولار سوعان ۇيرەنگەن. جەتىم بالالاردىڭ كوبەيگەن ۇستىنە كوبەيە ءتۇسۋى دە ەركەكتەردىڭ بويىنداعى وسىنداي جاۋاپسىزدىقتىڭ سالدارى ەمەس دەپ كورشى، ەندەشە. ارينە، كوپ نارسە ادامنىڭ ار-ۇياتىنا بايلانىستى. ەركەك بويىنداعى مۇنشاما جاۋاپسىزدىقتىڭ ورىن الۋى دا سول ارۇياتتىڭ ازدىعىنان تۋىپ وتىرعان جوق پا؟ بۇل تۇرعىدا كۇننەن-كۇنگە كەرى كەتىپ بارا جاتقانىمىزدى ءوز-وزىمىزدەن جاسىرىپ قايتەمىز. يماندىلىق، ار-ۇيات دەگەنىڭىز ينەمەن ەكسەڭ، بويىڭا داريتىن ءدارى ەمەس. ول ۇزاق جىلعى تاربيەنىڭ جەمىسى، ءتىپتى قۇرعاق ۋاعىز ايتۋدان، ولاي بولما، بۇلاي بول دەۋدەن دە ءبىر نارسە ونە قويمايتىنى انىق. ونى بابالارىمىز ابدەن تۇسىنگەن سياقتى. مىسالى، ءبىز قازىرگى كەزدە ەڭلىك-كەبەكتى جازالاعان كەڭگىربايدى، قالقامان-مامىردىڭ قوسىلۋىنا قارسى بولعان دۇيىم جۇرتتى كىنالاپ ءجۇرمىز. قاتالدىق، قاتىگەزدىك ەكەنى، دە راس. دەگەنمەن وسى قاتالدىقتىڭ استارىنا، ماسەلەنىڭ اقيقاتىنا ۇڭىلەتىن بولساق، مۇنىڭ ءبارى كەلەشەك ۇرپاق قامى ءۇشىن جاسالعان سياقتى. بابالارىمىزدىڭ بۇل قاتالدىعى ۇرپاق ازباۋىنا ساباق بولدى. ارينە، ءبىزدىڭ زامانىمىز دا، تۇسىنىك-تانىمىمىز دا بولەك. مۇنداي قاتالدىقتى قابىلداي دا، مويىنداي دا بەرمەيتىنىمىز ايدان انىق. دەگەنمەن بولاشاق ۇرپاق تاربيەسىنە ىقپال ەتەر وزەكتى ءبىر شەشىمدەر قابىلداۋ دا قاجەت سياقتى.
التىناي قول ساعاتىنا قارادى دا كەنەت اڭگىمەسىن كىلت ءۇزدى. مەن دە اياق جازباق بولىپ ورنىمنان تۇردىم. كەنەت توسەك استىنداعى قاز-قاتار تىزىلگەن قاعاز قوراپتارعا كوزىم ءتۇستى. سونى بايقادى ما:
- پاتەر السام دەگەن ءۇمىت قوي. مىنە، مىناۋ شامدال، ال مىناۋ كوپ جىل بويى جيناعان كىتاپتارىم- دەگەن ول كادىمگىدەي سەرپىلىپ، قاعاز قوراپتاردى اقتارىپ ماعان كورسەتە باستادى.
وسى ءسات ەسىك اشىلدى دا ىشكە ءبىر ايەل كىردى.
- كەل، جوعارى شىق. بۇل ءبىزدىڭ زيا. ەكەۋمىز تالاي رەت دۇكەن كەزىپ، وسىنداي كەرەك-جاراقتى بىرگە العان ەدىك. سول نيەتى اقجولتاي بولدى ما، جۋىردا جاڭا پاتەرگە كوشتى.- التىناي الگى كەلىنشەكتى ماعان تانىستىرىپ ءوتتى. توسەك شەتىنە جايعاسقان زيا مىنا سوزدەن كەيىن التىنايدى دا اياماستان اششى مىرس ەتتى دە:
- ادىرە قالسىن، بۇل دۇنيە. جاتىر، انە، وراۋى دا اشىلماستان. جالعىز وزىڭە تۇكتىڭ دە كەرەگى جوق ەكەن. شوشايىپ شاي دا ىشە المادىم. سودان كەيىن بەرى تارتتىم- دەدى ول. زيانىڭ كەبىن كۇنى ەرتەڭ ءوزىنىڭ دە قۇشاتىنىن ويشا باعامداپ ءوتتى مە، وسى ءسات التىناي جاڭا عانا قىزىقتاپ وتىرعان زاتتاردى قايتادان تەز-تەز جيناستىرا باستادى.
مەن دالاعا شىققاننان كەيىن دە كوپكە دەيىن وزىمە-ءوزىم كەلە المادىم. قايران، التىناي، گۇل التىناي، ارۋ التىناي، وبالىڭ كىمنىڭ موينىندا، - دەگەن ءسوزدى ءبىرازعا دەيىن قايتالاۋمەن بولدىم.
جۇماگۇل قۋانىشبەك قىزى سولتى
