جاناق ساعىندىق ۇلى: حالىق-قازىنا، حان-قاقپا، باتىر-قورعان

  افوريزم-شاعىن فيلوسوفيالىق وي، تاجىريبەلىك ءتۇيىن، لوگيكالىق قيسىن. اۆتورلىق تۇجىرىم رەتىندەگى قىسقا ادەبي تۋىندى. كوركەم كەستەلەنگەن ناقىل ءسوز.

افوريزمنىڭ باستى شارتتارى-ومىرلىك قۇبىلىستار مەن ادامداردىڭ ءىس-قيمىلىنا، مىنەزىنە دەگەن كوزقاراستاعى انىقتىق، پىكىر جيناقتاپ قورىتۋ مەن ءتۇيىن جاساۋداعى لوگيكالىق جۇيەلىلىك جانە ويدى جەتكىزۋدەگى دالدىك پەن قىسقالىق. افوريزم-وي تامىزىعى. «افوريزمدەر» ايدارىندا بۇگىن اقتامبەردى سارى ۇلى، ۇمبەتەي تىلەۋ ۇلى، بايدالى بەكشە ۇلى، سىرىم دات ۇلى، توقسان جاباي ۇلى، شال قۇلەك ۇلى، جاناق ساعىندىق ۇلى، بولتىرىك المەن ۇلى، ابىل وتەمبەت ۇلى ويلارىن ۇسىندىق.

(XVII- XVIII ع ع. )

اقتامبەردى سارى ۇلى

1) جالتارا شاپساڭ جاۋ قاشپاس.

2) بۇلاڭداپ جۇرگەن جىگىتتىڭ كوكەيىن بىردە جوق تەسەر.

ۇمبەتەي تىلەۋ ۇلى

1) سىرت تازاسى نە كەرەك، تازارت اۋەلى ءىشىڭدى.

2) جىلعا ساي باتپاق بولسا، وتە الماسسىڭ،

جاستان شىققان جۇيرىككە جەتە الماسسىڭ.

مەيمانعا وتىڭ باسى بولسا سۋىق،

ەلىڭە جاقسى جىگىت اتانباسسىڭ.

3) كىسىنى كورسەڭ، ەسىككە جۇگىرە شىق كەشىكپە،

قارسى الماساڭ مەيماندى، كەسىر بولار ناسىپكە.

بايدالى بەكشە ۇلى

1) مولدانىڭ ايتقانىنىڭ ءبارى شاريعات ەمەس،

بۇرىنعىلاردىڭ ايتقانىنىڭ ءبارى قاعيدات ەمەس.

2) ءسوزدىڭ ءوزى بالا: تەربەتسە ويانادى، تەربەتپەسە ويانبايدى.

سىرىم دات ۇلى

1) ينابات-ەر ازىعى، يناباتتى ەر-ەل قازىعى.

2) قارادان حان بولسام-حالقىم قالاعان بولار.

ايىردان نار بولسام -اتام جاراعان بولار.

جوقتان بار بولسام-قۇدايىم قاراعان بولار.

3) تورى-توقسان توعىز، توبەلى-بىرەۋ.

4) وپاسىز جالعان-داۋاسىز دەرت.

5) تاۋدان بيىك كوڭىل بار،

تەڭىزدەن تەرەڭ عىلىم بار،

وتتان بەتەر - قايعى- زار.

6) كوزجۇمبايسىز داريا كەشپەك جوق.

توقسان جاباي ۇلى

1) بىرەۋدەن العان-امانات، بەرسەڭ جاقسى سانالاپ.

جانجال قۋساڭ- اق كەتەر، باسىنا قونار جامانات.

2) وتكەل وتسەڭ بۇرىن ءوت، ارتى بولار كوك تايعاق.

جاۋعا شاپساڭ كوپپەن شاپ، دۇشپانىنا ول دا ايبات.

شال قۇلەك ۇلى

1) بايدى قۇداي اتقانى-داۋلەتىنە ماس بولار.

حاندى قۇداي اتقانى-قاراشاسىمەن قاس بولار.

2) باق كوشسە، اقىلىنا قارامايدى.

3) ازىلدەن مەرت بولادى ارتىق قازعان.

4) قايتپاعاندا مەسەلىڭ قار ۇستىندە وت جانار.

5) ناداندار ويلامايدى الىس- ۇلىس:

كۇش-قاپى، ءبىلىم-تاياز، ءىس-جاڭىلىس.

جاناق ساعىندىق ۇلى

1) اۋرۋدى قۋانتپايدى التىن توسەك.

2) حالىق داريا حان بالىق.

حان سىرتىنان جۇدىرىق.

3) حالىق-قازىنا، حان-قاقپا، باتىر-قورعان.

بولتىرىك المەن ۇلى

1) جاقسى دەگەن كىسىنىڭ الدى-ارتى جارىق بولار،

جاقسى دەگەن ءىسىننىڭ باس-اياعى انىق بولار.

جامان دەگەن كىسىنىڭ الدى-ارتى جاۋ بولار،

جامان دەگەن ءىسىننىڭ باس-اياعى داۋ بولار.

ابىل وتەمبەت ۇلى

1) جالقاۋلىقتان كىسى ولمەيدى،

كىسى ولمەگەنمەن، ءىسى وڭبەيدى.

2) ايدىن دا ايدىن، ايدىن كول -اسارلاپ توكسەڭ سۋالماس،

قابىرعاسى قاتقان كارى بوز -قاجىعان كۇنى سۋ الماس.

3) دۇنيەدە دەرتتى كىسى ويناپ-كۇلمەس،

ەل بىلەر قادىرىڭدى، سۇلتان بىلمەس.

(ەربول شايمەردەن ۇلى قۇراستىرعان «قازاق افوريزمدەرى» كىتابىنان ىرىكتەلىپ الىندى)

شىڭعىس مۇقايەۆ

egemen.kz