شاپاندارىندا ەلتاڭبا بەلگىسى بار: ەتنوديزاينەر زاماناۋي ۇلتتىق كيىم تىگىپ ءجۇر
استانا. قازقپارات - ەڭ ادەمى كيىم - ۇلتتىق كيىم. قازاقي كيىمدەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. ونى تاقيا، شاپان، قامزول كيىپ، ۇلتتىق اشەكەي بۇيىمداردى تاققان قىز-جىگىتتەردەن بايقاۋعا بولادى، دەپ حابارلايدى Baq. kz.
ۇلتتىق كيىمدەردى تىگىپ، ونى ناسيحاتتاپ جۇرگەن ەتنوديزاينەرلەر قاتارى دا جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. سولاردىڭ ءبىرى - ماريپا تۇسلان.
ول اقمولا وبلىسى، قاراوتكەل اۋىلىنىڭ تۇرعىنى. تىگىن سالاسىمەن اينالىسىپ جۇرگەنىنە 30 جىلدان اسقان.
ءتىلشى قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن ناسيحاتتاپ جۇرگەن ديزاينەردى اڭگىمەگە تارتتى.
- ماريپا حانىم، قولونەرگە قالاي كەلدىڭىز، وعان دەگەن ماحاببات، سۇيىسپەنشىلىك ءسىزدىڭ ومىرىڭىزدە قاي ۋاقىتتا باستاۋ الدى؟ ەڭ العاشقى تىرناقالدى قولونەرىڭىز ەسىڭىزدە مە؟ اڭگىمەمىزدى وسىدان باستاساق...
- قولونەرگە 13-15 جاسىمنان باستاپ قىزىعىپ، كەستە تىگىپ، ويۋ ويا باستادىم.
9-سىنىپتى اياقتاعاننان كەيىن تالدىقورعان قالاسىنداعى كوللەجدگە وقۋعا ءتۇستىم. وسى ماماندىق بويىنشا ارنايى ءبىلىمىم بار. ءسويتىپ وقۋدى 19 جاسىمدا اياقتاپ، سول كەزدەن بەرى تىگىن ىسىمەن اينالىسىپ كەلە جاتىرمىن.
ەڭ العاشقى تىرناقالدى قولونەرىم كەستە تىگۋدەن باستالدى.
تىگىن ونەرىن جان دۇنيەممەن جاقسى كورەمىن. قولىم بوس بولسا، تىگىن تىككىم كەلىپ تۇرادى.
- قازىر اينالىسىپ وتىرعان كاسىبىڭىزگە وتباسىڭىز دا قولداۋ كورسەتە مە؟
- ارينە، جولداسىم، ەنەم، ۇلىم، قىزىم ۇنەمى قولدايدى. جولداسىم قامقورلىعىن ءجيى كورسەتىپ، قولداپ وتىرادى.
وتباسىمنىڭ مۇشەلەرى وسى كاسىبىمىزگە ءارقاشان قولداۋ كورسەتىپ وتىرادى.
ۇلىم الماتىداعى سپورت مەكتەبىندە وقيدى، اراسىندا ۇيگە كەلگەن كەزدە كيىمگە ءتۇزۋسىزىق باسىپ، تىگىن ماشيناسىنا وتىرىپ تاپسىرىستارىما ۇلگەرمەي جاتسام جاردەمدەسەدى.
- كوپ ادام كيىمگە تالعاممەن قارايتىنى جاسىرىن ەمەس. ءونىم شىعارماستان بۇرىن جاڭا ويلاردى، يدەيالاردى قايدان الاسىز؟ كيىمدەرىڭىزدى قانداي ماتەريالدان تىگەسىز؟
- نەگىزى كيىمدەردى زاماناۋي ۇلتتىق ستيلدە تىگەمىن. ولاردى كوبىنە بارقىتتان، تازا بىلعارىدان جاسايمىن. ايەلدەرگە جىبەك ماتالاردان كويلەكتەر تىگەمىن. كيىم تىكپەستەن بۇرىن، الدىمەن كيمىنىڭ ەسكيزىن سۋرەتكە سالىپ الامىن.
ال جالپى زاماناۋي كيىمدەردى، اسىرەسە شاپاندى كوبىنەسە پاڭ بارقىتتان، تازا بىلعارىدان. قالعان تاپسىرىستاردى تۇتىنۋشىنىڭ قالاۋى بويىنشا ماتانى تاڭداپ تىگىپ بەرەمىن.
كىشكەنتايىمنان اكەمنىڭ قولونەرمەن اينالىساتىنىن كورىپ ءوستىم. اكەم بىلعارىدان ويۋلاپ، تەرىنى يلەپ تۇرىپ تىگەتىن. بىلعارىدان ەتىك، ودان بولەك اياق كيىم، ەر-توقىم تىككەن شەبەر.
شاپانىمىزدىڭ ارتىنا ەلىمىزدىڭ بەلگىلەرىن قويامىز. مىسالى، ەلتاڭبانى. ونىڭ ءار ويۋىن مانەرلەپ، بارىنشا ءتۇپنۇسقاعا ۇقساتىپ جاسايمىز. ايتپەسە ەلتاڭبامىزعا ءسوز كەلەدى عوي... سول سەبەپتى جاۋاپكەرشىلىك وتە جوعارى.
- ۇلتتىق رۋح - ۇلتتىق كيىم. سالت-ءداستۇردى دارىپتەۋ ءارقاشان حالقىمىز ءۇشىن وزەكتى بولىپ قالا بەرمەك. جالپى ۇلتتىق كيىم شىعارۋداعى باستى ماقساتىڭىز...
- باستى ماقساتىم - قازاقتىڭ ۇلتتىق تاربيەسى مەن ۇلتىمىزدىڭ سالت-داستۇرلەرىن ساقتاپ قالۋ. ۇيدە بالالارىما اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان ءداستۇرىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى ۇمىتپاۋ كەرەگىن ۇنەمى ايتىپ وتىرامىن. ياعني كيىم ارقىلى ۇلتىمىزدىڭ وسى دۇنيەلەرىن دارىپتەۋگە تىرىسىپ ءجۇرمىز.
- قازاقي ويۋلانعان كيىم، ۇلتتىڭ كوز قاراشىعىنا اينالعان ونىمگە حالىق قالاي باعالادى؟
- قازاقي كيىمدەردى حالىق وتە جوعارى باعالايدى. اسىرەسە اتا-اجەلەرىمىز ەرەكشە قولدايدى. ولار دەمەۋ بەرىپ، جىلى لەبىزدەرىن ايتىپ جاتادى.
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءسان ۇيلەرى اراسىندا ۇلتتىق كيىمگە باسەكەلەستىك جوعارى ما؟
- ءيا، باسەكەلەستىك بار.
- ۇلتتىق كيىمدەرىڭىزگە تاپسىرىستار كوبىنە قاي وڭىرلەردەن تۇسەدى؟
- استانا، قاراعاندى، الماتى، وسكەمەننەن تۇسەدى. شەتەلدەن دە تاپسىرىستار كەلەدى. مىسالى، موڭعوليادان، ەڭ سوڭعى تاپسىرىس جاپونيادان ءتۇستى.
- بالارىڭىزدىڭ قولونەرگە قىزىعۋشىلىعى قالاي؟
- ءبىر قىزىم بار. ەسىمى - فاتيما. ءسان ءۇيدىڭ اتىن قىزىمنىڭ ەسىمىنە وراي قويعانبىز. قازىردەن باستاپ ۇيرەتىپ ءجۇرمىن. قولدان مونشاق سىرعا، القا جاسايدى. قىزىم ءالى قاي سالاعا باراتىنىن شەشە الماي ءجۇر. بىرەسە سانگە بارعىسى كەلسە، بىرەسە سپورت سالاسىنا كەتەمىن دەيدى.
- سوڭعى كەزدە قازاقى ناقىشتاعى كيىمدەرگە قىزىعۋشىلىق وتە جوعارى. جاسى دا، ۇلكەنى دە كيگىسى كەلەدى. ءبىراق باعاسى قولجەتىمسىز. قىمبات. ونىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
- ويتكەنى قولونەر عوي. قولدان جاسالعان كيىم، بۇيىم، قولونەر قاشان دا قىمبات بولادى.
جارمەڭكەدە ۇلتتىق كيىمدەرگە سۇرانىس، قىزىعۋشىلىق وتە جوعارى بولادى. ءتىپتى شەتەلدىكتەردىڭ دە قىزىعۋشىلىعىن بايقايمىز.
- ماريپا حانىم، ءسىز ءۇشىن ۇلتتىق كيىم دەگەن نە؟
- قازاعىمىزدىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى ءارقاشاندا كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتە قولداناتىن تاريحىمىزدىڭ كوزى، عاسىردان عاسىرعا جاڭعىرىپ كەلە جاتقان قازاقي ستيل، سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ كورىنىسى، كوزى دەپ ويلايمىن.
جىل ساناپ كەلەشەك ۇرپاققا قازاعىمىزدىڭ شاپانى، قامزولى، قىزدارعا ارنالعان كەۋدەشەلەرى، ساپتاما ەتىك، بىلعارىدان تىگىلگەن كۇرتەشەلەر كۇندەلىكتى كيۋگە قولدانىسقا يە بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولاتىن ەدى.
مەن ءۇشىن الەمدەگى ەڭ ادەمى كيىم - قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمى دەپ ەسەپتەيمىن. كۇندەلىكتى ومىردە كيۋگە وتە ىڭعايلى.
- جاس ديزاينەرلەرگە، وسى سالاعا قىزىعاتىندارعا قانداي كەڭەس ايتاسىز؟
- بۇل سالا وتە كەرەمەت سالا عوي. ءوزىڭنىڭ كيىمىڭدى تىگىپ الاسىڭ، وزگەگە تىگەسىڭ، تابىسىڭدى تاباسىڭ. قالتاڭدا ءاردايىم اقشاڭ بولادى. كورشىڭنىڭ شالبارىن قىسقارتىپ بەرسەڭ دە، تابىس تابا باستايسىڭ.
ماعان كەيدە «وقىتاسىڭ با» دەگەن سۇرانىستار دا تۇسەدى. ۋاقىتىم جەتپەگەندىكتەن، قازىر ودان باس تارتىپ ءجۇرمىن. ەندى الدا شاكىرت تاربيەلەۋدى باستايمىن دەپ وتىرمىن.
- ءوز كاسىبىڭىز ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋعا، ساقتاۋعا ءوز ۇلەسىڭىزدى قوسىپ ءجۇرسىز. الداعى ۋاقىتتا تاعى قانداي ونىمدەرىڭىزبەن قۋانتپاقسىز؟ جوسپارلارىڭىزدى بولىسسەڭىز...
- ءبىزدىڭ شەبەرحانامىز مەكتەپتەرگە دە ۇلتتىق كيىمدەردى تاپسىرىسپەن تىگەدى. ەندى بولاشاقتا شەبەرحانىمىزدى ۇلكەيتىپ، كۇندە كيەتىن كيىمدەردى شىعارساق دەگەن ارمان بار. كيىمدەردى قىرعىزستاننان، قىتايدان اكەلگەنشە، ءوزىمىزدىڭ ونىمدەردى، كيىمدەرىمىزدى شىعارساق، كەرەمەت بولار ەدى.
كەلەشەكتە شەتەلگە شىعارامىز دەگەن ويدامىن. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن باسقا دا ۇلت وكىلدەرى كورىپ، تانىسقانىن قالار ەدىم.
- ۋاقىت ءبولىپ، سۇقبات بەرگەنىڭىزگە راقمەت! كاسىبىڭىزگە تابىس تىلەيمىز!
ەلنۋرا بيسەنعالي
