دينانىڭ كوز جاسىنا اينالعان كۇي: «اسەم قوڭىردىڭ» اڭىزىندا قانداي قۇپيا جاسىرىلعان؟

بۇگىنگى اڭگىمەمىز قازاق كۇي ونەرىنىڭ اناسى اتانعان دينانىڭ ەڭ كورنەكتى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى «اسەم قوڭىر» جايىندا بولماق.

بۇگىنگى كۇنى كۇيدى تىڭداۋ عانا ەمەس، ونى تارتقاندا ونىڭ ارتىنداعى تاريحىن دا ءبىلۋ ماڭىزدى. ويتكەنى ءار كۇيدىڭ وزىندىك شىعۋ سەبەبى، تاعدىرلى وقيعاسى، ەل ەسىندە قالعان اڭىزى بار. ارينە، كەيبىر كۇيلەردىڭ تاريحى ۋاقىت وتە بۇرمالانىپ، كومەسكى تارتتى، ءتىپتى ۇمىتىلعاندارى دا از ەمەس. دەگەنمەن بىزگە سول قالپىندا جەتكەن، ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنگەن اڭگىمەلەر دە بار. مۇنداي دەرەكتەردىڭ قۇندىلىعى ايرىقشا، اسىرەسە كۇيدىڭ اڭىزى تىكەلەي كۋاگەردەن نەمەسە سەنىمدى اڭگىمەشىدەن جەتسە.

بۇگىنگى اڭگىمەمىز قازاق كۇي ونەرىنىڭ اناسى اتانعان دينانىڭ ەڭ كورنەكتى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى «اسەم قوڭىر» جايىندا بولماق. بۇل كۇيدىڭ اتى اتالعاندا كوبىنە قىسقاشا عانا اڭىزى ايتىلادى. ال ءبىز وسى جولى سول اڭگىمەنى بارىنشا تولىق جەتكىزۋگە تىرىستىق. نەگىزگى دەرەككوز رەتىندە 1978 -جىلى جارىق كورگەن قاناپيا بەكەتايەۆتىڭ ماقالاسى الىندى. اۆتور وندا دينانىڭ جيەنى باعيلا بيشايەۆامەن جولىعىپ، اڭگىمەنى تىكەلەي ءوز اۋزىنان جازىپ العان ەكەن. ءبىز سول ماقالاداعى ەڭ قىزىقتى تۇستاردى وقىرمانعا ۇسىنباقپىز.

الدىمەن، باعيلا اپامىزدىڭ دينانىڭ ءومىرى جايلى ايتقان ەستەلىكتەرىنە توقتالايىق.

1861 -جىلى بەكەتايقۇم دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن دينا اجەمىز ون توعىزعا كەلىپ، تولقىسىعان شاعىندا بەرىشتىڭ بەسقاسقا رۋىنا كەلىن بولىپ تۇسەدى. ءبىراق كوپ ۇزاماي، كۇيەۋى قايتىس بولىپ، سول كەزدىڭ سالتى بويىنشا قاينىسىنا قوسىلادى. ودان كورگەن ءتورت قىزىنىڭ كەنجەسى - قوجانى ەركەلەتىپ قوڭىر اتاپ كەتەدى.

سول قوڭىر مەنىڭ تۋعان شەشەم ەدى. ونىڭ دا العاشقى كۇيەۋى قايتىس بولىپ، كەيىنگى جۇبايى - ءبىزدىڭ اكەمىز قايىرجاننان ءتورت پەرزەنت ءسۇيىپتى. ءاجايىپ دەگەن اعامىز 1943 -جىلى سوعىسقا كەتىپ، ورالماي قالادى. ال ءاتيما اتتى اپكەم قازىر ماڭعىشلاق وبلىسىنىڭ جاڭاوزەن اۋدانىندا تۇرادى. باۋىرم سۇلتان وسى وبلىستىڭ «قاراوبا» سوۆحوزىندا شوپان بولىپ ىستەيدى، بەكبولات اتتى ءبىر بالاسى بار.

بۇل شاعىن دەرەكتەن دينانىڭ قىزى جايلى ماڭىزدى مالىمەتتەردى كورۋگە بولادى. نەگە بۇل ماڭىزدى دەيسىز بە؟ سەبەبى دينانىڭ كوپتەگەن كۇيلەرىنىڭ شىعۋ تاريحى ونىڭ ءوز پەرزەنتتەرىمەن، وتباسى تاعدىرىمەن تىعىز بايلانىستى. ءومىرى مەن ونەرى - ەگىز ۇعىم. سوندىقتان وسىنداي قىسقا عانا اقپاراتتىڭ ءوزى ۇلكەن دۇنيەلەردىڭ كىلتىن اشىپ، كۇيدىڭ ىشكى سىرىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىز.

وسىدان كەيىن اڭگىمەشى ءوز اناسىنىڭ تاعدىرى جايلى سىر شەرتەدى.

شەشەمنىڭ ايتۋى بويىنشا، اكەم 49 مۇشەلىندە 1944 -جىلى قايتىس بولىپتى. مەن ول كەزدە ىشتە جاتقان پەرزەنت ەكەنمىن. كەيىن جانارسىز تۋعانىمدى ەستىپ، دينا اجەمىز: «قوڭىرىم-اي، جەسىرلىگىڭ ازداي، قوزىڭا بەرگەن قۇدايدىڭ جاپاسىن-اي»، - دەپ قاتتى قايعىرىپتى.

1944 -جىلى تاشكەنت قالاسىندا ورتا ازيا رەسپۋبليكالارى مەن قازاقستان مۋزىكا ونەرىنىڭ ونكۇندىگى وتەدى. وسى توي اكەمنىڭ قازاسىمەن تۇستاس كەلگەندىكتەن، سوندا قاتىناسىپ جۇرگەن 84 تەگى اجەمىز قارالى كۇنگە تاپ بولعان قوڭىرىن كورۋگە اسىعادى. كوكىرەگىندە ساعىنىش پەن ىنتىزدىقتىڭ اۋەنى قوزادى. ءبىر جاعىنان نەمەرەسى - مەنىڭ اۋىر تاعدىرىم قارت انا جۇرەگىن جارالاي تۇسەدى. مىنە، وسىنىڭ بارلىعىن مۋزىكا تىلىمەن كارى جولداسى - قوڭىر دومبىراسىنا قوس ىشەگىنە تۇسىرە بەرەدى.

كۇيشى ىشكى شەرىن تارقاتىپ، قايعىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ءاردايىم دومبىراعا جۇگىنەدى. ءبىرى وزگەنىڭ كۇيىن شەرتىپ، كوڭىلىن بوساتسا، ەندى ءبىرى جان دۇنيەسىنەن جاڭا كۇي شىعارىپ، قايعىسىن ونەر تىلىمەن ورنەكتەيدى. دينا دا ءوز باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى كۇي ارقىلى جەتكىزگەن. بۇل تۋرالى ول ءوزى دە ايتىپ كەتكەن ەكەن. ال «اسەم قوڭىر» كۇيىنە بايلانىستى باعيلا اپامىز: «دينانىڭ قىزىنا بىلاي دەپ سىر شەرتكەنىن ەستىدىم»، - دەپ اڭگىمەلەيدى.

«قۇلىنىم مەنىڭ! جىر الىبى جامبىلمەن قاتار جاساعانىما قۋانىشتىمىن. ءبىراق مەنىمەن ماڭگىلىككە قوشتاسار ءساتىڭ دە جاقىننان قالدى. جانىما باعالاعان تاعدىرلاس پەرزەنتىم ەدىڭ، بۇل ومىردە كورگەن ءجابىرجاپاڭ ءبىر باسىڭا جەتكىلىكتى-اق بولدى. تەك قايعىرا كورمە. ءالى-اق ەلدىڭ الدىنا تۇسەسىڭ. باعيلاڭنىڭ دا باعى جانادى. وعان ەشقاشان دا كۇماندانۋشى بولما. مەن سەنىڭ سول نۇرلى بولاشاعىڭا ارناپ ولمەس ەسكەرتكىش قالدىردىم. ول سەنىڭ بۇدان بىلايعى اسەم ءومىرىڭ مەن ءوز ەسىمىنىڭ قوسىندىسىنان اتالاتىن «اسەم قوڭىر» اتتى كۇيىم».

وسىدان كەيىن اڭگىمەشى ءوز اناسى - قوڭىردىڭ سوڭعى ساتتەرىن ەسكە الادى. ول اناسىنىڭ اماناتىن، ولەر الدىنداعى سوڭعى تىلەگىن تەبىرەنە جەتكىزەدى. اناسى دۇنيەدەن وتەردە «اسەم قوڭىر» مەن «كوگەنتۇپتى» تارتۋدى وتىنگەن ەكەن. سول ساتتەگى اناسىنىڭ جان قالاۋىنا قۇلاق اسىپ، دومبىراعا قول سوزعانىن، شەرتىلگەن كۇي ارقىلى اۋىر قايعى مەن قيماستىقتىڭ قاتار ورىلگەنىن باياندايدى. كەيىن ول وسى سوڭعى سەرتتى ءومىر بويى جادىندا ساقتاپ، قالاي ورىنداعانىن ايتىپ بەرەدى.

اجەڭ ولەرىنەن ءتورت-بەس ساعات بۇرىن دومبىراسىن الدىرىپ، «اسەم قوڭىردى» تۇگەل تارتىپ شىققان دا، قادىرلى ۇستازى قۇرمانعازىنىڭ «قايران شەشەم» كۇيىنىڭ كىرىسپەسىن اياقتاي الماي دۇنيەدەن قايتقان. ال ەندى مىناۋ ءدال سول ساتتەن بەرى كوزىمنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلە جاتقان تابارىك ەدى، سەن ال. جەتكىزە الساڭ، ۇرپاعىڭنىڭ بەتىن ءسۇرت! اجەڭنىڭ ارۋاعى قولداسا، جامان بولماسسىڭ! - دەپ كىشكەنتاي شىت ورامالدى الاقانىمنىڭ ورتاسىنا سالدى، - دەگەن ەكەن دينانىڭ جيەنى.

«اسەم قوڭىر» كۇيىنىڭ اڭىزى وسىلاي ءوربيدى. ارينە، بۇل ارناۋ كۇي بولعانىمەن، ول قاراپايىم تىلەك قانا ەمەس. ونىڭ بويىندا قاسىرەت پەن قايعى، ءۇمىت پەن ۇرەي قاتار ورىلگەن، انانىڭ جان دۇنيەسىندەگى ەڭ تەرەڭ سەزىمدەر كۇي تىلىمەن سىر بولىپ توگىلگەن. دينا وسىلايشا ءوز ويى مەن جۇرەك جاراسىن دومبىرا ارقىلى جەتكىزدى.

بۇل كۇي ۋاقىت وتكەن سايىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتىپ، انا ماحابباتىنىڭ ماڭگىلىك سيمۆولىنا اينالدى. قازاق تاريحىندا «اسەم قوڭىر» كۇيى - انانىڭ پەرزەنتىنە دەگەن شەكسىز ماحابباتى مەن تاعدىردىڭ سالماعىن ارقالاعان جۇرەكتىڭ شىنايى ءۇنىن جەتكىزگەن ماڭگىلىك مۇرا رەتىندە قالا بەرمەك.