دومبىراعا قول سوقپا
تۇس كيىز ىلىنگەن اياداي بولمە تورىندە دومبىرا تۇراتىن. ۇنسىزدىككە ورانعان جۇمباق بۇيىم بىزدەرگە ەرتەگى ىشىندەگى كوڭىلسىز كەيىپكەردەي ەلەس بەرەتىن.
قياندا اداسقان جولاۋشىداي مۇڭلى، كەڭ دۇنيەنىڭ كەتىگىن ىزدەپ الاسۇرعان جاستاي كۇڭىرەنگىش. ءسوزى از، سەزىمى كوپ.
باقساق، دومبىرا تۋرالى جىر- اڭىز مول ەكەن، مولدىعى ماساتى جەردەي ەكەن. دومبىرا «ەت جۇرەكسىز ەرىننىڭ ءسوزىن ايتپايتىنىن» دايەكتەسەك، دومبىرا حاقىندا تۋعان جىرلار دا سالماقتى، سارابدال.
«دومبىراعا قول سوقپا،
شىمىرلاتىپ ءبىر- بىرلەپ.
جۇرەگىم، سوقپا، كەل توقتا،
جاس كەلەر كوزگە ءجۇر- جۇرلەپ».
حاكىم دومبىرا دىبىسىنان تۋعان كۇيدى شەبەر بەينەلەيدى. ءجۇر-جۇرلەگەن جاس پەن شىمىرلاعان دەنە سۋرەتى قۇدىرەتتى اسپاپتىڭ كەمەل ءۇنىن جەتكىلىكتى بەدەرلەسە كەرەك. ال داۋىلپاز ءىلياس پافوستىڭ پىراعىنا ءمىنىپ قۇيىنداتا جىرلايدى:
«تارت كۇيىڭدى، دومبىرا!
توگىل، توگىل ءتاتتى كۇي،
تاۋ سۋىنداي سىلدىرا،
جەلپىن، جەلپىن جەل سوقتىر!»
دومبىرا تۋرالى كەرۋەن- كەرۋەن اڭىزدار لەگى بىرىنە-ءبىرى ۇقسامايدى. سونىڭ ءبىرى شىعىستىق قيسسا- داستان «مۇڭلىق- زارلىقپەن» ۇندەس اڭىز.
سونىمەن، ەرتە، ەرتە، ەرتەدە قىلىشىنان قان تامعان قاھارلى حاننىڭ جالعىز بويجەتكەن قىزى كەدەي جىگىتكە عاشىق بولىپ، كوڭىل قوسىپ جۇرەدى ەكەن. مۇنى بىلگەن حان جىگىتتى دارعا استىرادى. جىگىت قازا تاپقان سوڭ قىز مەزگىلىنە جەتپەي، ءبىر ۇل، ءبىر قىز تابادى. كوپ كوزىنەن، ەل سوزىنەن سەسكەنگەن حان جامان اتقا قالماۋدىڭ امالىن ىزدەپ، قوس ءسابيدىڭ كوزىن جويۋدى استىرتىن مىستان كەمپىرگە تاپسىرادى. مىستان كەمپىر ومىرگە جاڭا كەلگەن سابيلەردى كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەس جەرگە اپارىپ، بيىك وسكەن جاپ-جاسىل اعاشتىڭ باسىنا قىزدى - شىعىسقا، ۇلدى-باتىسقا قاراتىپ ءىلىپ كەتەدى. نارەستەلەردىڭ كوز جاسى تامعان اعاش بۇتاقتارى سۋالىپ، قۋارا باستايدى. قوس جۇرەك سوعۋىن توقتاتقاندا، بايتەرەك تە ءوسۋىن دوعارادى. ەل ىشىندەگى وسەك ءسوز، وتىرىك وكپەگە شىداماعان پاتشانىڭ قىزى ەگىزىن ىزدەپ جولعا شىعادى. بارماعان جەرى، باسپاعان تاۋى قالمايدى. كۇلكىسىز كۇندەر، ۇيقىسىز تۇندەر، جىلاۋمەن جىلدار وتەدى. قاتتى شارشاپ دىڭكەسى قاتقان قىز ابدەن قۋارىپ، قابىعى ءتۇسىپ، شىرۋگە اينالعان بيىك اعاشتىڭ تۇبىنە كەلىپ قيسايادى. ۇيىقتاپ كەتكەن سوڭ، ونى ءبىر سۇيكىمدى ساز، سيقىرلى اۋەن وياتادى. قۇلاق ءتۇرىپ تىڭداسا ءان سالىپ تۇرعان قاسىنداعى بيىك اعاش ەكەن.
قىز كۇندىز قوس ءسابيىن ىزدەپ، تۇندە وسى «ءانشى» اعاشتىڭ تۇبىنە كەلىپ، نەشە ءتۇرلى اۋەز ەستىپ، كوڭىل جۇباتىپ، تىنىعىپ جۇرەدى. ءبىر كۇنى اينالاعا كوز سالماق بولعان قىز اعاشتىڭ باسىنا شىعامىن دەپ ونى قۇلاتىپ الادى. ءبىراق كوپ ۇزاماي سامال سوعىپ، «ءانشى» اعاش قايتا زارلاي جونەلەدى. قىز ونىڭ قۇپياسىن بىلمەك بولىپ تەكسەرەدى. اعاش جۋان تۇبىنەن باسىنا دەيىن قۋىس ەكەن. جىڭىشكە باسىنىڭ ەكى جاعىندا بۇتاقتان بۇتاققا كەرىلىپ قالعان ىشەكتەردى كورەدى. بۇل - قىزدىڭ ەكى بالاسىنان قالعان جۇرناق ەدى. ەگىزىنىڭ ولىمىنەن حابارى جوق قىز اعاش نەگە ءان سالاتىنىنىن تۇسىنەدى دە، ءوزى دە قۋىس اعاش جاساپ الىپ، ماناعى ىشەكتى سوعان تاعادى. شەرتىپ كورسە، ءۇن جۇرەگىنە جاعىپ، جانىنا جايلى ەستىلەدى. قىز بايعۇس بوستاۋ تارتىلعان ىشەككە ءۇنى مۇڭدى شىعاتىندىقتان، «ۇلىم - مۇڭلىق» دەپ، ال اشى، تىم زارلى شىعاتىندىقتان، قاتتى تارتىلعان ىشەككە «قىزىم - زارلىق» دەپ ات قويىپ، كۇندىز- ءتۇنى قولىنان تاستاماي، كۇي شىعارىپ، ەل كەزىپ، ەگىزىن ىزدەپ كەتكەن ەكەن.. . مىنە، وسى اعاشتان جاسالعان شەرلى اسپاپقا ەل كەيىن دومبىرا دەپ اتاۋ بەرسە كەرەك.
شىن ءسوز - ءدوپ ءسوز. حالىق اراسىندا دومبىرا تۋرالى لەپەس شىقسا قازاقتىڭ قادىرىنىڭ ولەڭى وقىلماي كەتپەس. سۇزگى جۇرتتىڭ سىنىنان وتكەن شىمىر جىر ارعى- بەرگى مول جايدان حابار بەرەدى.
«ەكى ىشەكتىڭ ءبىرىن قاتتى،
ءبىرىن ءسال- ءپال كەم بۇرا.
ناعىز قازاق - قازاق ەمەس،
ناعىز قازاق - دومبىرا!
بىلگىڭ كەلسە ءبىزدىڭ جايدى،
سودان سۇرا تەك قانا:
ودان اسقان جوق شەجىرە،
ودان اسقان جوق دانا» .
قازاق پەن دومبىرانىڭ قاپىسىز توعىسار جولى كوپ. ونىڭ العاشقىسى - قوڭىرلىق، ورتاسى - شەرلى اۋەز، سوڭى - بولمىس.
ەرتەدە شىن دومبىرانىڭ باعاسى ەكى ءۇيىر جىلقىعا پاراپار ەدى دەيدى كونەكوزدەر. شىن دومبىرا دەگەنىڭىزدىڭ شەشەندىگى قول تيگىزبەي- اق سامالداي جەلپىپ جىبەرگەننىڭ وزىندە- اق سۇڭقىلداپ تۇرادى- مىس. ءيا، ناعىز جۇمباق دۇنيە - دومبىرا عوي. بىلەتىندەر سولاي دەيدى.
باتىرحان سارسەنحان
egemen.kz
