ءتاڭىرىنىڭ سىيى - اڭگىمە
كەشە سول ءتۇس ەكىندىدە سەمىز تۋساقتىڭ ەتىن باس-سيراعىمەن قوسا تۇگەل كوتەرىپ، اسىراۋباي الماتىعا قۇداسىنىڭ ۇيىنە جەتكەن ەدى. بالاسى وتكەن كۇزدەن بەرى قايىن اتاسىنىڭ قولىندا تۇرىپ جاتىر.
كەلىنى قۇدانىڭ جالعىزى ەكەن. ەكى بالا ءدام تاتىپ قوسىلعاننان كەيىنگى جەردە قۇداسى مەن قۇداعيى: «سوپايىپ جالعىز قالاتىن بولدىق بالالاردىڭ مىنا تىرلىگىنەن كەيىن سەنىكى، مەنىكى دەيتىن نە قالدى...
ەگەر، قۇدا، قيساڭىز، ەكى بالا ازىرشە ءبىزدىڭ قولدا تۇرسا...» دەسىپ شىنىندا دا جىلارمان جاعدايدا ەمەكسىگەندە اسىراۋباي قاپەلىمدە نە ايتارىن بىلمەي ۇلىنا قاراپ ەدى، و باستان مومىنداۋ بالاسى جەر شۇقىدى. «ۇسقىنىڭدى ۇرايىن، - دەگەن بۇل سوندا ىشتەي - مىناۋ قالپىڭمەن اكەڭنىڭ ايتشۋىنە ءالى ءازىر جاراي قويماسسىڭ».
قۇداسىن كۇن ۇزىن كەسىمدى جاۋاپقا زار قىلعان اسىراۋباي كەشكىسىن مامىلەگە كەلگەن. ونىڭ ۇستىنە ۇلى 4-5 جىلدان بەرى ءبىر عىلىمي مەكەمەدە قىزمەتكەر ەدى. ءسوز ساپتاۋىندا، مەرينوس قويدىڭ ءجۇنىن بۇرىنعىسىنان دا جىڭىشكەرتە مە، ۇزارتا ما، سونداي ءبىر شارۋانى زەرتتەۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن.
- قۇداعيدى دا الا كەلمەدىڭىز بە؟ - دەدى ۇستىندەگى حالاتىنىڭ ءوزى ۇلدە مەن بۇلدە قۇمايكوز قۇداعي داستارقان جايىپ جاتىپ.
قىرىقتان اسىپ كەتتى دەيتىن ەمەس، بەلى قيىلىپ، بوكسەسى دوڭگەلەنىپ كوز جاۋىن الادى. ەلدىڭ قاتىنى وسى. سەنىكىندەي بۇتى تىلتيىپ، شوندانايى شوشايىپ تۇرمايدى.
- قۇداعي دەگەندە... - اسىراۋبايدىڭ ادەتتەگىدەي ءتىلى قىشىدى - مىنا سىزگە ۇقساپ سۋسىپ تۇرسا ءبىر ءسارى، - دەدى، - سۋسىپ تۇرماعان سوڭ، ءوز دەنەم وزىمە جۇك بولىپ جۇرگەن مەن ونى قالاي سۇيرەتەمىن.
- ايتاسىز-اۋ، - دەپ كۇلدى ايەل.
- ايت نە، ايتپا نە، اڭگىمە سول قۇداعي.
وسى كەزدە اق تەر، كوك تەر بولىپ جۋىناتىن جەردەن وتاعاسى شىقتى.
- كەلەتىنىڭىزدى بىلمەدىك، - دەدى ول، - بىلسەك كۇتىپ الاتىن ەدىك. تەلەفون شالا سالعاندا عوي...
- ويباي، قۇدا ءبىزدىڭ كوكمويناقتا قايداعى تەلەفون. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا-اق ىشكى-سىرتقى ۇرى-قارى تەمىر سىمى تۇگىل باعانالاردىڭ ءوزىن جاۋداي شاۋىپ كەتكەن.
- ءيا، اۋىل كوردى كورەسىنى، - دەپ قۇداسى شىلىمىن بۋداقتاتتى. ءسويتىپ وتىرىپ، ءبىراز ساياسات ساۋدى. ءسويتىپ وتىرىپ، اۋىلدىڭ توزعانىنا كىنالى ءبىراز ادامداردىڭ اتى اتالدى. قۇداي ۇرعاندا سولاردىڭ بارلىعى دا اۋىلدا تۋىپ، سيىرعا ءيت قوسىپ اۋىلدا وسكەندەر ەكەن. سودان باق قوندى ما، باسقاسى بولدى ما ايعىر مىنبەسە دە، ات مىنگەن الگى قارا تۇياقتار سۋ سۇراسا ءسۇت بەرگەن اۋىلدىڭ بار-جوعىمەن شارۋاسى بولماي كەتتى.
ەكى قۇدا اۋىل اڭگىمەسىنىڭ ينەسىنە كەزەك-كەزەك ءجىپ ساباقتاپ ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىرعان. اسىراۋبايدىڭ مىنا كەلىسى سول كوكمويناق اۋىلىنىڭ جايى. ءۇيدىڭ شاڭىراعىنداعى قارلىعاشتىڭ ۇياسى سياقتى كوكمويناق اۋىلى دا قيانداعى بيىك تاۋلاردىڭ قاپتالىندا جاتقان شاعىن مەكەن. ونىڭ قاشاننان جۇرت تۇراعىنا اينالعانىن ءدال باسىپ ەشكىم ايتا المايدى. اۋىلدا تاۋەلسىزدىك كەلگەلى «تاريح اۋرۋىمەن سىرقاتتانىپ»، ءوز بەتىنشە زەرتتەۋلەرى اۋداندىق گازەتتە وقتا-تەكتە ءتورت ەلى كولەممەن باسىلىپ جۇرگەن سىزۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى بار ەدى، سول ءبارىن انىقتاماق نيەتپەن الپىس ءۇيدىڭ ءبىرىنىڭ ءتىسى كەتىك، ءبىرىنىڭ قۇلاعى كەرەڭ شالدارىن اينالدىرعانىنا ون شاقتى جىلدىڭ ءجۇزى بولدى، ازىرشە ناتيجە جوق. ءبارىنىڭ ايتاتىنى: بابالارىمىز بىلمەسە... بابالار قايدا؟ بابالار تۇگىلى مىنا شالداردىڭ اكەلەرىنىڭ، اتالارىنىڭ وزدەرى باياعىدا، و دۇنيەلىك بولىپ كەتكەن. ياپىر-اۋ، سوندا كوكمويناقتىڭ قاشاننان قونىس ەكەنىن ەندى كىم ىندەتىپ بەرەدى؟ سىزۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى دە ەش ءۋاج ايتا الماي، اۋداندىق گازەت ايدار تاعىپ بەرگەن تاريح زەرتتەۋشىسى اتاعىنان ايىرىلاتىن جاعدايدا. دەگەنمەن، كوكمويناقتىڭ جۇرتى كەيىنگى كەزدەرى كوكمويناقتا ءتۇتىن تۇتەگەن داتانىڭ انىقتالماعانىنا قۋاناتىن دا سياقتى. سوندا جاسايتىن پايىمدارى: جىلى، ايىن ەشكىم بىلمەيدى ەكەن، كوكمويناق كونەدەن بار، ەجەلدەن ەل قونىسى. ەل قونىسى دەگەندە بۇلاردىڭ تىكەلەي اتا-بابالارىنىڭ مەكەنى. وعان قانشا ۇرپاق كەلدى، قانشاسى ءوتتى. انا دۇربەلەڭ، مىنا دۇربەلەڭدە قانشاسى شەتكە اۋدى. ءبارىبىر كوكمويناق جۇرتى تاۋسىلىپ، قۇرىپ-سۋالىپ قالعان جوق. ياپىر-اۋ، مۇندا ەندى ءبىز قيمايتىن نە قالدى، كۇنى كەشە ءۇي-ءۇيىمىزدىڭ تۇسىندا ەرتەڭگىسىن تاۋعا قاراپ اڭىراپ، كەشكىسىن ۇيگە قاراپ ماڭىراپ جاتاتىن مال قانە، كارى-قۇرتاڭنىڭ تايلى تۇياعىنا دەيىن بىرەسە كينونى، بىرەسە مۇعالىمدەردىڭ كونسەرتىن قىزىقتاپ توپىرلاسىپ وتىراتىن كلۋب قاڭىرادى، كىتاپحانا، مەدپۋنكت دەگەندەر جابىلدى، انا جىلدارى ازاندا قورابىنا جۇرتتى اۋدان ورتالىعىنا اۋزى-مۇرنىنان شىعارىپ الىپ كەتىپ، كەشكىسىن سولاي الىپ قايتاتىن كوكقاسقا اۆتوبۋس تا ءىزى-عايىم، دەپ جاتقان ەشكىم جوق، سول باياعىسىنشا تاۋدان تومەن قۇلدىراي قۇلاعان تەرەڭ سايدىڭ ەكى جاعىندا بىر-بىرىمەن ايعايلاسىپ اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، ونىسىن بۇكىل اۋىل ەستىپ وتىراتىن قالىپتارىمەن مامىراجاي.
ءسىرا، كوكمويناقتىڭ جۇرتى كوكمويناقتان اسپان اينالىپ جەرگە تۇسسە دە جىلجي قويماس. قايسىبىر جىلدارى كەڭەس وداعىنىڭ باسشىسى حرۋششەۆ تاز اۋىل شارۋاشىلىعىن ىرىلەندىرىپ، شاعىن ەلدى مەكەندەردى ءبىر ورتالىققا بىرىكتىرگەندە كوكمويناقتىڭ ادامدارى قوزعالماي قويعان. سول ءۇشىن بولىمشە مەڭگەرۋشىسى سولتىباي بايعۇس پارت بيلەتىنەن ايىرىلىپتى. سودان پارت بيلەتتىڭ سوڭىنان قالماي ماسكەۋگە دەيىن بارىپ، قايىرىپ العان. ءسويتىپ تابانىنان توزىپ، قايتارىپ العان قىزىل قۇجاتىن قايتارىپ العانىنا مال قۇدايى تاراتىپ، كوكپار بەرەمىن دەپ، قايتا ايىرىلادى عوي... اسىراۋباي سولتىبايدى بالا كەزىندە كوزىمەن كوردى. كەز-كەلگەن ءسوزىنىڭ باسى "اگاراكي" دەپ كەلەتىن، قانداي دا ءبىر نارسەگە دالەل ىزدەپ، ايتىسا جونەلەتىن قىزبا كىسى ەدى، جارىقتىق. پارت بيلەتىن ەكىنشى جولى الىپ قويعان سوڭ «مىنا نالەتتەردە يمان جوق ەكەن» - دەپ ءبارىن قويىپ، كوكمويناقتا سوناۋ وتىزىنشى جىلدارى اكەسى سالدىرعان، كەيىن ءوزى باس بولىپ كەڭەيتىلگەن، جىل سايىن ءار جەرى جاڭارتىلىپ وتىراتىن مەكتەپتىڭ كۇزەتشىلىگىنە ءبىرجولاتا اۋىسىپ كەتكەن. ايتقان ءۋاجى: «ۇكىمەتكە كەرەگىم جوق پا، اكەمنىڭ كوزى عوي، ەندىگى جەردە وسى مەكتەپتى كۇزەتەيىن. بالالار امان بولسا جاڭاسىن سالار، سول كەزدە ءبىز بۇل مەكتەپتى كوكمويناقتىڭ مۋزەي ۇيىنە اينالدىرارمىز». وۋ، تەرەڭ سايدىڭ ەكى قىرقاسىندا ءبىر-بىرىمەن ايعايلاسىپ امانداسىپ، ايعايلاسىپ اڭگىمە-دۇكەن قىزدىرىپ، ايعايلاسىپ قوناققا شاقىرىسىپ جاتاتىن اينالاسى الپىس ءۇي كوكمويناقتان كىمدەر شىقپادى... سولتىباي ساۋساعىن بۇگىپ ساناپ كەتسە باتىر دا، اقىن دا وسىندا. وقىمىستىڭ دا، ساياساتكەرىڭ دە از ەمەس. ەڭبەك ەرلەرى دە، دەپۋتات بولعان دا بار...
جازمىشقا قىلار ايلا قانە، سولتىباي بايعۇستىڭ عۇمىرى ارمانىنا جەتكىزبەي، ءۇزىلىپ كەتتى. ودان بەرى دە ءبىراز قار ەرىپ، ءبىراز سۋ اعىپتى. سولتىباي باياعىدا جوق، ال ونىڭ اكەسى سالدىرعان، ءوزى ءبىراز كۇزەتكەن مەكتەپ ءالى تۇر. تۇرعاندا ابدەن توزدى. قىستا وتىننىڭ قاتتىعىنان ءجوندى جىلىنباي، بولمەلەرىنىڭ بۇرىش-بۇرىشى كوگەرىپ، سىلاقتارى جالبىراپ تۇسە باستايدى. مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار ءار كەز جاز بويى لاي ايداپ جىرتىقتى جاماۋمەن اۋرە. ال وزگەنىڭ شارۋاسى جوق. قايتا قۇرۋ دەدى مە، رەفورما دەدى مە، نارىق دەدى مە بىلايعى جۇرت ءبىراز جىلدان بەرى ءوزدى-وزىمەن قاقپاتاس ويناپ كەتتى. ونى قويشى، ودان دا زور وسپادارلىقتى كوردى عوي بۇلار. قايسىبىر جىلى وبلىستىڭ باسشىسىنا كەلگەن بىرەۋ وقۋ مەن مادەنيەت بولىمدەرىن مۇلدە جاۋىپ تاستاپ، ماسقارا بولدى عوي. كەيىن بىلگەندەي، بيۋدجەتتىڭ تاپشىلىعىنان ءسويتىپتى، الگى. قارجىنى ۇنەمدەگەن ءتۇرى. ۇنەمدەگەندە باسقا تۇك تاپپاعانداي ءبىلىم مەن مادەنيەتتەن ۇنەمدەگەن، و قۇداي...
اسىراۋبايدىڭ زارىن ءۇنسىز تىڭداپ وتىرعان قۇداسى جاعاسىن ۇستادى.
- سوندا ەلگە وقۋ مەن مادەنيەتتىڭ كەرەگى جوق دەگەنى مە؟
- دەگەنى عوي.
اسىراۋبايدىڭ مانادان بەرى الابۇرتىپ وتىرعان ءجۇزى ءتىپتى كۇرەڭدەنىپ كەتتى. مۇندايدا اۋزىنان سوزىمەن قوسا مايدا تۇكىرىگى شاشىراپ قويماۋشى ەدى، سول ەسىنە ءتۇستى مە، قالتاسىنان بەت ورامالىن الىپ اۋزىن ءسۇرتتى.
ە، جوعارى جاق سولاي شەشسە، قايتەمىز، ايتەۋىر، ارتىنىڭ قايىرىن بەرسىن دەپ باسى سالبىراپ جۇرە بەرەتىن اسىراۋباي ما، ۇرىپ اۋدانعا بارعان. سوندا بىلەيىن دەگەنى بۇل تۇبەگەيلى مە، الدە ۋاقىتشا نارسە مە. اۋەلى اۋداندىق وقۋ بولىمىنە سوقسا، شاعىن بولسا دا ەكى قاباتتى ءۇيدىڭ ماڭدايشاسىندا باسقا جازۋ تۇر. الدەبىر فيرمانىڭ كەڭسەسىنە اينالىپ كەتىپتى. سودان اۋداندىق اكىمشىلىككە باردى. اكىمنىڭ وقۋ ءبولىمىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن ورىنباسارى ابىروي بولعاندا ورىندا ەكەن. ايتقانى: «وبلىس اكىمىنىڭ شەشىمى... ەندى شىنىندا دا نەلەۋ...» - دەدى ول. اسىراۋباي: «نەلەۋى قالاي؟» - دەدى قيقايىپ. «ءوزىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىز عوي». «نەنى ءبىلىپ وتىرمىن؟» «ەندى جاڭاعى... كورەمىز دە». «قاشان؟» «ويباي، اعاسى مەنى تەرگەيمىسىز، مەنىڭ قولىمدا نە تۇر؟» «نەگە تۇرمايدى، نەگە ءبارى ءبىر-اق ادامنىڭ قولىندا تۇرادى. ول ادام جىندىنىڭ ءسوزىن ايتسا دا كونۋ كەرەك پە؟ ونداي بولسا، سەندەر نەگە وتىرسىڭدار مىنا قۇتتىحانادا، قوقايىپ. كەرەكتەرىڭ نە؟»
اسىراۋباي اۋزىن بەت ورامالىمەن ءۇستى-ۇستىنە سۇرتكىشتەپ تالاي جەرگە بارعان. ورىنباسار قازاقى مومىن جىگىت تۇعىن، ءلام دەمەدى. ودان كەلىسىمدى ءسوز ەستۋ مۇمكىن ەمەستىگىنە كوزى جەتكەن اسىراۋباي شاپانىمدى شەشىپ الماس دەپ اكىمنىڭ وزىنە تۋرا تارتتى. قابىلداۋ بولىمىندەگى قىز: اكىم جەكە ماسەلەمەن سارسەنبى كۇنى قابىلدايدى، تىزىمگە جازىلىڭىز، - دەپ قۇدايدىڭ زارىن قىلسىن كەپ. «شىراعىم، مەنىكى جەكە باستىڭ شارۋاسى ەمەس، ەلدىكى، سوناۋ ءيت ارقاسى كوكمويناقتان ارنايى كەلىپ تۇرمىن» دەگەندى ايتىپ جاتىپ، نە كەرەك، ايتەۋىر، اكىمگە كىردى. «شەشىم سولاي، - دەدى ول. - ونى ورىنداماۋ ءبىزدىڭ قۇزىرىمىز ەمەس». «سوندا قالاي، ءبىلىم مەن مادەنيەتتىڭ ەندى كەرەگى جوق بولعانى ما؟ ءبىلىمى مەن مادەنيەتىن جاپقاننان كەيىنگى جەردە ەل قانداي ەل؟» «جابىلسا وقۋ مەن مادەنيەت بولىمدەرى جابىلدى عوي مەكتەپتەرىڭ بار، وقىتا بەرىڭدەر، كلۋبتارىڭ بار، كونسەرتتەرىڭدى قويا بەرىڭدەر». «وسى ءبىزدىڭ جۇرگەن جەرىمىزگە، دەگەن اسىراۋباي اشۋلانىپ، - قاشان ءشوپ شىعادى؟» «قانداي ءشوپ؟» مانادان بەرى سالماقتى، بايسالدى وتىرعان اكىمنىڭ قولىنداعى قالامسابى ۇستەل بەتىنە قازداڭداپ باسقان ايەلدەردىڭ ءبىز وكشەسىندەي تىقىلدادى. مۇندايدا اسىراۋبايدىڭ ەكىلەنىپ، ءتىلى اۋزىنا سىيماي تۇكىرىككە تولىپ كەتەتىنى ۇستادى. «وقۋ مەن مادەنيەت بولىمىمىزدى بۇگىن جاپقان اكىم، ەرتەڭ جوق. كەلەسىسى كەلەدى. ونىڭ ويىندا نە بار ەكەنىن قۇداي ءبىلسىن. بىلەتىنىمىز، و نەمە نە ايتسا دا ىستەيسىڭدەر، ىستەتەسىڭدەر. سوندا بۇل نە ءوزى. قۇددى اكىمدەر بىردەڭە ايتپاسا وزدىگىنەن ارمانداي المايتىن، ويلانا بىلمەيتىن جۇرت بولعانىمىز با؟» «بۇل ءسوزىڭدى وبلىس اكىمىنە بارىپ ايتىڭىز، سول كىسىدەن سۇراڭىز». «سەندەر ايتتىڭدار ما؟ سەندەر سۇرادىڭدار ما؟..»
اسىراۋباي كوكمويناققا ءتۇڭىلىپ، تۇنەرىپ قايتقان.
- وسىندايدى دا كوردىك قوي، قۇدا، - دەدى اسىراۋباي وتاعاسى الدىنا قويعان تارەلكاداعى جامباسقا قول جۇگىرتىپ جاتىپ. - نە بولعاندا، مەن مەكتەپ ديرەكتورلىعىنان الىنىپ، قاتارداعى مۇعالىمگە تومەندەلدىم. وبلىستىڭ جاڭا اكىمىنىڭ ەكى جىلدان سوڭ كوزى قۇرىپ وقۋ ءبولىمىمىز قايتا اشىلدى. مادەنيەت ءبولىمى دە ءسويتتى.
- ءجونى سول عوي.
- ارينە. ەندى اناۋ مەكتەبىمىزدى وڭالتۋعا، وڭالتقاندا قايتا جوندەۋدەن وتكىزۋگە شامامىز جەتپەي جاتىر. قارجى عوي باياعى... وتكەن كۇزدە ءوزىنىڭ جەتپىس جىلدىعىن اتادىق...
مەكتەپتىڭ جەتپىس جىلدىعىن اتاپ ءوتۋدى كوتەرىپ جۇرگەن دە، اسىراۋباي ەدى. تۋرا ەكى اي دايىندالدى-اۋ. بۇل مەكتەپتى ءبىتىرىپ، ەندى الماتى، استانادا قيلى-قيلى كاسىپتىڭ قىل شىلبىرىن شيراتىپ جۇرگەندەر ءتىزىمىنىڭ ءوزى ءبىر اپتا جاسالدى. اۋداندا، وبلىستا جۇرگەندەردىڭ الىپ-قوسارلارى دا كوپ بولدى. باياندامانى كىم جاسايدى دەگەندە، ول داۋىسقا سالىنىپ، اجەپتاۋىر تالاس جۇرگەن. بۇل زەينەتكە شىقسا دا، ءالى مەكتەپكە كىرىپ-شىعىپ، ءبىرى اسكەري، ءبىرى ءان پانىنەن ساباق بەرەتىن تۇرىكباي مەن قيلىباي اقساقالدار تەڭ داۋىسقا يەلەنىپ تايتالاسقا تۇسكەندە، مۇلدەم ورتەندى. مەكتەپ ۇجىمى جەڭىستى قايسىسىنا بەرەرىن بىلمەي دال ەدى، بىرەۋ مىنا ءۋاجدى ايتتى: «اعايىن، بۇل مەكتەپتى سالعان سولتىباي مارقۇمنىڭ اكەسى عوي. ءبارىمىز قارابالانىڭ بالاسىمىز، دەگەنمەن مىنا قيلىەكەڭ سولتىبايمەن نەمەرە، دەمەك، قارىس سۇيەم جاقىندىعى بار. بايانداما جاساۋدىڭ ءمورالدىق قۇقى وسى كىسى جاعىندا ما دەيمىن...». سول، سول-اق ەكەن، سىزۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى: «بۇل ترايباليزم»، دەپ وتىرعان ورنىنان ۇشىپ كەتە جازدادى. «ءاي، وسى ترايباليزمىڭ نە وسى؟» دەدى بىرەۋ. «ترايباليزم، - دەپ سىزۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى اناعان سونى دا بىلمەيسىڭ بە دەگەندەي تاڭدانىس رايمەن قارادى. - ترايباليزم دەگەن - ترايباليزم، رۋشىلدىق، جەرشىلدىك دەگەن ءسوز».
قىزۋ جۇرگەن تالاس-تارتىستىڭ قورىتىندىسىندا بايانداما جاساۋ باقىتىنا تۇرىكباي اقساقال يە بولىپ، ونى جازۋعا اۋداندىق گازەتتە كولەمى ءتورت ەلى دەگەنمەن تاريحي ماقالالارى تام-تۇم بولىپ باسىلىپ جۇرگەن جاڭاعى سىزۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى بەكىتىلگەن. امال قانە، ەكەۋىنىڭ ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ۇيىقتاماي جازعان بايانداماسى تالقىلاۋعا تۇسكەندە، جاراماي قالدى. سىزۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى كوپ جاعدايدا قازاق حاندىعىن قازبالاپ، ايدالاعا لاعىپ كەتىپتى. ەندى قايتتىك دەيتىن داعدارىس باستالعاندى سوندا وسى اۋىلدىڭ بالاسى. كەزىندە اۋداندىق گازەتتە قىزمەت ەتكەن، قازىر اتا ساقالىن قىلتيعان ساتىنە قىرىپ تاستاپ، ارەكەڭدى بار تانىمەن ءىشىپ جۇرگەن جۇرنالشى تۋىستارى ەسكە ءتۇسىپ، سوعان قولقا سالايىق، وسى مەكتەپتە ءوزى دە وقىپ ەدى عوي، دەستى. دەسكەنمەن و پالەڭ اراقكەش رەتىندە شاقىرىلعانداردىڭ تىزىمىنە ىلىنبەي قالىپتى. امال جوق، ەندى قوسپاي بولمايدى. اۋدان ورتالىعىندا تۇراتىن جۇرنالشىعا سىزۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمىن اتتاندىرىپ، ول ون كۇننەن كەيىن بوشكە تولى اراققا كيىمشەڭ ءتۇسىپ كەتكەندەي الەم ساسىپ، اياعىن ءار جەردەن ءبىر باسىپ ازەر ورالعان. ابىروي بولعاندا باياندامانى ءبىتىرىپ كەلىپتى، ايتەۋىر.
اسىراۋباي نەگىزىنەن قوناقتاردى قارسى الۋ، كۇتۋ قامىن ويلاپ، سونىڭ كەرەك-جاراقتارىن جيىستىرىپ، بارىن سالىپ، جوعىن تۇگەندەۋمەن ءجۇردى. جارتى كۇن جولى بار اسكەريلەردەن ىشىنە ەكى ءجۇز، ءۇش ءجۇز ادام ەركىن سياتىن شاتىر سۇراپ اكەلدى. سويىس مالدارىن دايىنداتتى. تەك اراق-شاراپ جايىندا جۇمعان اۋزىن اشپادى. ويتكەنى، اقىلداسا بارعاندا، الماتىدا ۇلكەن قىزمەتتە وتىرعان دوسى جايلىباي: «ەگەر كوزىمە شولمەك كورىنسە، سول مەزگىلدە تايىپ تۇرامىن، وسىنى ۇمىتپا» - دەگەن. جايلىبايدىڭ ءسوزى بۇعان زاڭ عوي. جايلىباي ايتقاندى ورىنداماۋ - يتتىك. مەكتەپتىڭ جەتپىس جىلدىعىنا جايلىباي قاتىسپاسا، تورىنە سول وتىرماسا - نە بولعانى.
- جايلىباي دەگەنىڭ شەت ەلگە كەتىپ، بالالاردىڭ ۇيلەنۋ تويىنا كەلە الماعان دوسىڭىز با؟ - دەپ قۇداسى ءسوز قىستىردى.
- ءدال ءوزى.
- ايتەۋىر اۋزىڭىزدان تۇسپەيدى.
- قايتىپ تۇسەدى. نەگە تۇسەدى؟ - دەپ اسىراۋباي قاراپتان-قاراپ ماساتتاندى - ول ءوزىمنىڭ جايلىبايىم...
- حوش. سونىمەن مەكتەپتىڭ جەتپىس جىلدىعى ءوتتى عوي؟
- وتكەندە جايلىبايدىڭ كىسىلىگىن سوندا كوردىك. كورگەندە اڭگىمە بىلاي ەدى...
باياندامانىڭ سوڭعى جاعىن اسىراۋباي مەكتەپتىڭ قازىرگى مۇشكىل قالىنە ارناتقان. ەندى، ەكى-ءۇش جىل وسىلاي تۇرا بەرسە، ونىڭ قۇلاۋ قاۋپىن قاداپ-قاداپ جازدىرتقان. مەرەكەگە جينالعاندارعا بۇل اسەر ەتپەي قويمادى. اسىرەسە، جايلىبايدىڭ قابىرعاسى قاتتى قايىستى. ونىڭ ايتۋىنشا، كوكمويناقتا تۋعان كىمدە-كىم بۇگىن كىسى قاتارىنا قوسىلىپ، ازامات اتانىپ، مەملەكەتتىڭ قوعامدىق دەڭگەيدەگى تۇلعا دارەجەسىنە جەتىپ جۇرسە، ول وسى كوكمويناقتاعى مەكتەبىمىزدىڭ ارقاسى. كوكمويناقتاعى مەكتەپتى بىتىرگەندە ىشىندە جازۋشى دا، عالىم دا، ساياساتكەر دە، كومپوزيتور دا بار ەكەن. اسىرەسە، بيزنەسمەندەر كوپ بولىپ شىقتى. باقانداي ون بەس. بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى دا وسى كۇنى ءۇشىن ەڭ الدىمەن كوكمويناقتىڭ مەكتەبىنە قارىزدار. كوكمويناقتىڭ مەكتەبىن قامقورلىققا الۋ، بىلگەنگە اتامىزدىڭ اق باتاسىن، اپامىزدىڭ اق ءسۇتىن اقتاعانمەن بىردەي...
- ءجون بىلەتىن، جوبا تانيتىن ادامنىڭ ءسوزى وسى، - دەدى وتاعاسى.
- سويتپەسە جايلىباي بولا ما، - اسىراۋباي ءتىپتى كوتەرىلىپ قالدى. - نە كەرەك دوسىم قاتىردى. قاتىرعاندا ءبىزدىڭ مەكتەپتى جوندەۋگە جانە اسا قات كەرەك-جاراعىنا قارجىمەن قامتاماسىز ەتەتىن ارنايى ەسەپ اشۋدى ۇسىندى. ەسەپتى اشقان كۇنى حابارلايسىڭدار، وعان ءوز اۋلەتىمنىڭ اتىنان ءنومىرى ءبىرىنشى بولىپ اقشا اۋدارامىن، سىرتتان كەلگەندەر، ىشتەن كەلگەندەر، تۇگەل ءبارىڭدى سوعان شاقىرامىن.
- ۇلكەن ازاماتتىق كورسەتكەن ەكەن.
- سىلكىنىس تۋدىردى دەگەنىڭىز دۇرىس بولار. جايلىبايدىڭ ايتۋىمەن سول جەردە ەسەپكە اقشا اۋدارۋعا نيەت بىلدىرگەندەردىڭ ءتىزىمى جاسالىپ، توبەمىز كوككە تيگەندەي بولدى. سوندا جينالاتىن قارجىنى شامالاپ ىشتەي ەسەپتەيمىن عوي.
- سوندا بۇل وتكەن كۇزدە بولعان اڭگىمە مە؟ - دەدى وتاعاسى.
- تۋرا ايتاسىز.
- ناتيجە قالاي ەندى؟
- ەسەپتى ىلە-شالا اشىپ تاستاعانبىز. سو مەزەتىندە جان-جاققا حابار دا كەتتى، ءبىراق ءالى-ءازىر ەشقايسىسى قيمىلداي قويعان جوق، جاز بولسا مىناۋ كۇيىپ-جانىپ كەلىپ تۇرعان، سوسىن قوي، جايلىبايعا بارايىن دەپ تارتىپ وتىردىم.
وتاعاسى ۇندەمەدى. ەكەۋى قولدارىن شايىپ كەلىپ، شايعا وتىردى. ءتۇن باياعىدا تۇسكەن. ءسۇت قاتقان قىزىل شايدى ۇرتتاپ وتىرىپ، اسىراۋباي ەندى ۇلى مەن كەلىنىنىڭ جايىن سۇرايدى.
- كورىنبەيدى عوي وزدەرى.
- بىزدە دە وزگەرىس كوپ، - دەپ كۇلدى قۇداعي. - ءوزىمىز دە تاياۋ كۇندەرى سىزدەرگە حابار جىبەرەمىز بە دەپ وتىر ەدىك...
- تىنىشتىق پا؟
سوزگە وتاعاسى ارالاسقان. باقسا، قۇدا-قۇداعي مۇنىڭ بالاسى مەن كەلىنىنە جاقىندا «مايگۇلدەن» ەكى بولمەلى پاتەر ساتىپ اپەرىپ قويىپتى. ماناربەگى قىزمەتىن تاستاعان.
- تاستاعانى نەسى؟ - اسىراۋباي باسىن كوتەرىپ الدى. - بەس-التى جىلدان بەرى زەرتتەپ جۇرگەنى سوندا دالادا قالدى ما؟
قۇداسىنىڭ ءۋاجى: قازىرگى قازاقتا قوي دەيتىندەي قوي قالدى ما؟ قالماسا نەنىڭ ءجۇنىن ۇزارتىپ، نەنىڭ ءجۇنىن جىڭىشكەرتەدى...
- دۇنيە وسىلاي تۇرىپ قالمايتىن شىعار؟ - اسىراۋبايدىڭ اۋزى تۇكىرىككە تولىپ كەلە جاتىر ەدى، ابىروي بولعاندا وسى كەزدە ۇيگە بالاسى مەن كەلىنى كىرىپ قۇداي ساقتادى. ۇلىن كورمەگەنىنە ءۇش-ءتورت اي بولعان، كوزى شۇڭىرەيىپ، بۇتى تىلتيىپ قالىپتى. «التى اي قىس ۇيىرگە تۇسكەنبىسىڭ، ۇسقىنىڭدى ۇرايىن»، دەي جازدادى.
ەرتەڭگى شايعا قانىپ العان سوڭ، اسىراۋباي، ا، قۇدايلاپ كوشەگە شىققان. ەندى ءبىر شامادا جايلىباي دوسى وتىراتىن كوپ قاباتتى كوركەم عيماراتتىڭ باسپالداعىمەن جوعارى ورلەپ كەلە جاتتى. جوعارى دەگەنىڭ جاي عوي، كوككە، كوككە ورلەپ دەسەيشى. وسىنداي قاناتتى سەزىمنەن قابىلداۋ بولمەنىڭ ەسىگىن ەنتەلەي اشىپ ەدى، باستىعىنىڭ بوساعاسىن كۇزەتىپ وتىراتىن قۇمىرىسقا بوكسە حاتشى قىز: «جىن قۋىپ كەلە مە سەنى؟» دەگەندەي جاقتىرماي قارادى. «وسى حاتشى قاتىنداردىڭ ءبارى نەگە ءبىر-ءبىرىنىڭ اۋزىنان تۇسكەندەي»، دەپ جىنداندى اسىراۋباي:
- جايلىباي وزىندە مە؟ - دەگەن داۋسىن سۋىتىپ.
- بوس ەمەس.
- بوساي ما، بيىل؟ - قىجىلى بۇل.
قىز يىعىن كوتەردى.
- بىلسەڭشى، كوكمويناقتان اسىراۋباي كەلدى دە.
- ماسكەۋدەن كەلسەڭىز دە قازىر قابىلداي المايدى.
- مەنى قابىلدايدى، اينالايىن.
- تۇسىنەسىز بە، وندا شەتەلدەن كەلگەن ادامدار وتىر.
- ال مەن ول ءيتتىڭ ءبىر اۋىلدا، بىرگە وسكەن دوسىمىن.
حاتشى قىز قاسىن كەردى.
- قانداي يتتىڭ؟
- جايلىباي ءيتتىڭ.
- قالايشا، ءسىز جايلىباي سەمباي ۇلىن بۇلاي اتايسىز... - حاتشى قىز «بۇل نە پالە» دەگەندەي كەۋدەسىندەگى تورسيعان قوس اڭگەلەكتى قولىمەن باستى. - ول دەگەنىڭىز...
قىزدىڭ دەمى ءبىتىپ، ىقىلىق اتقانىندا اسىراۋبايدىڭ كوك تيىن شارۋاسى بولعان جوق.
- شەتەل، مەتەلىڭدى بىلمەيمىن، تۋرا كىرەم، قازىر، - دەپ ورنىنان تۇرعان.
اناۋ جالما-جان تەلەفونعا جارماستى.
- دا... - اسىراۋباي جايلاۋبايدىڭ داۋسىن الىستان بولسا دا انىق ەستىدى.
- جايلىباي سەمباي ۇلى، كەشىرىڭىز... مۇندا ءبىر كىسى تۋرا كىرەم دەپ... بوي بەرمەيدى، مۇلدەم.
- كىم؟
-كوكمويناق، اسىراۋباي دەيدى...
ار جاقتاعى داۋىس ءبىراز ءۇنسىز قالدى. سوسىن بارىپ:
- تەلەفوندى بەرگىن، - دەدى.
تەلەفون قولىنا تيىسىمەن اسىراۋباي ايعايلاپ كەتتى.
-ء اي، جايلىباي، اسسالاۋماعالەيكۋم!
- امانسىڭ با؟
- امان بولعاندا، مىنە كىرە الماي تۇرمىن عوي.
- مەندە شەتەلدىكتەر وتىر ەدى. سەن بىلاي ەت: تۇسكە قاراي كەل. ءسويت!
مىنانداي جاعدايدا جايلىباي، سويتپەيمىن دەي المادى. كەلە سالا كىرىپ كەتپەگەنىنە ەندى وكىنگەن جوق، قايتا كوشەگە كوتەرىڭكى كوڭىلمەن شىقتى. ساعاتىنا قاراسا، ءالى ون جارىم. كوشە بويلاپ ءبىراز ءجۇردى. بالاسى مەن كەلىنىنىڭ كوكبازارداعى دۇكەنىنە بارىپ، كورىپ كەلۋدى ويلاپ تۇردى دا، ويتپەدى. تازا شارۋاعا ساۋدانى ارالاستىرعىسى كەلمەدى. دۇڭگىرشەكتەن ءبىرلى-جارىم گازەت الىپ، دوسى وتىرعان عيماراتقا جاقىن گۇلزارداعى ورىندىقتىڭ بىرىنە جايعاسىپ قولىنداعىسىن ارى-بەرى اۋدارىپ-توڭكەرگەنىمەن وقىپ جەتىستىرمەدى، بار ويى جايلىباي جاقتا. كوكمويناقتا تۋىپ، كوكمويناقتان شىقتى عوي ول. بارىنەن بۇرىن سونى ايتساڭشى. كوكمويناقتان شىققان جايلىبايدىڭ الماتىنىڭ تورىندەگى مىنا كورسەڭ كوز تويمايتىن عيماراتتىڭ تورىندە وتىرعانى شە...
ساعات تۋرا بىردە، وبال نە، جايلىباي اسىراۋبايدى كىرە بەرىستەن قارسى الدى. بۇل دوسىن باس سالىپ قۇشاقتاپ بەتىنەن سۇيدى، اناۋ ارقاسىنان قاقتى.
كابينەتىنىڭ ىشىندە وڭاشا دەمالىس بولمە بار ەكەن. شاعىن ديۆان، ۇلكەن توڭازىتقىش، ۇستەل تۇر. ەدەنىنە كىلەم توسەلگەن.
حاتشى قىز داستارقان دايىندادى. ۇستەل ءۇستى ءاپ-ساتتە شۇجىق، سارى ماي، قارا ۋىلدىرىق، قانت، كونفەتكە لىقىپ كەتتى. ەكەۋى ىستىق شايدى ۇرتتاي وتىرىپ، اۋەلى كوكمويناقتىڭ جۇرتىن تۇگەندەدى. ساۋساقتارىن بۇگىپ ساناپ وتىرسا، بۇلاردىڭ الدىنداعىلار سەلدىرەپ-اق قالىپتى. ءتىپتى، وزدەرىمەن بىرگە وسكەندەردىڭ ءۇش-تورتەۋى باقيلىق بولعان.
- ءومىر شىركىن، ءوستىپ-ءوستىپ قيداي سىپىرادى ەكەن عوي، - دەدى اسىراۋباي جابىرقاپ.
- وعان ءسوز بار ما، - دەپ كۇرسىندى جايلىباي.
- ءبىر-ءبىرىمىزدى دە شاقتا ءبىر كورەتىن بولدىق.
- قايتەسىڭ. مەن عوي مىنالارعا بايلاۋلىمىن - جايلىباي قاتار تۇرعان ەكى-ءۇش تەلەفونعا كوز سالدى. - امال جوق...
- ارينە، - دەپ اسىراۋباي دوسىنا نەگە ەكەنىن مۇسىركەي قارادى، - قىزمەت دەگەن پالەڭدى جاعالاعانداردىڭ باس ەركى وزىندە بولمايتىن كورىنەدى عوي... نە قىلعاندا دا، ەل وزىڭە رازى. جايلىبايىمىز بار دەگەندە كوكمويناقتى تەڭسەلتىپ جىبەرەمىز. - وتكەن كۇزدە وزدەرىڭ كەلىپ-كەتكەننەن كەيىن دە سەگىز-توعىز ايدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى، - دەپ اڭگىمەسىن نەگىزگى ارناعا بۇردى.
- بىلەمىن.
- اشقان ەسەبىمىزگە اۋىلدان جينالعان ءبىراز قارجى بولماسا، سىرتتاعىلاردان ءالى كوك تيىن تۇسكەن جوق، - دەدى اسىراۋباي. - مەكتەپتى جوندەۋگە كىرىسىپ كەتە الماي دالمىز. جاز بولسا مىناۋ، ەنتەلەگەن. سوسىن قايتەمىن، امال جوقتىقتان وزىڭە قاراي تارتىپ كەتتىم.
جايلىباي ءبىراز ءۇنسىز وتىردى.
- سول شارۋانىڭ ءوزى ءسىرا، بەرەكە تاپپاس. بيزنەس جاعىندا جۇرگەن جىگىتتەرىمىزدى ۇستاۋ قۇدايدىڭ بالەسى، بۇگىن الماتىدا، ەرتەڭ استانادا، نە شەتەلدە، - دەدى جايلىباي. - ۋاقىت سونداي.
- سوندا تامان جۇرتتىڭ الدىندا بەرگەن ۋادەلەرىن ۇمىتىپ كەتە بەرە مە؟ - دەپ اسىراۋباي قولىنداعى شاي تولى شىنىسىن ۇستەلگە قويا سالدى. - سويتە مە؟..
- ۋادە دەگەندە...
- ۋادە - قۇداي ءسوزى عوي، جايلىباي.
- سەن ەش وزگەرمەگەنسىڭ، - دەدى اناۋ بۇعان بارلاي قاراپ، - سوناۋ بالا كەزىڭدەگى قالپىڭ...
- جايلىباي-اۋ، ەسەپ اشىڭدار، وعان اۋەلى اقشا اۋدارامىن دەگەن بارىنەن بۇرىن ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ؟
- ايتىپ وتىرمىن عوي، سول بالا قالپىڭ. مەن جۇرتقا مۇرىندىق بولۋ ءۇشىن ءسويتتىم. ولاردى جۇمىلدىرىپ بەرەيىن دەدىم، ايتپەسە مەنى ءبىر اقشا جاساپ جاتىر دەيمىسىڭ. ءوزىڭ بىلەسىڭ، ەكى بالا شەتەلدە وقيدى. قىزىم مەن كۇيەۋ بالاعا ورتالىقتان پاتەر الدىق. الماتىداعى باعانى ەستىگەن شىعارسىڭ...
اسىراۋباي سىلقيدى. وكپە، وكىنىش، وكسىك ارالاسقان ءبىر سەزىم وزەگىن ورتەپ، كوز الدى مۇنارتتى.
سول مۇناردىڭ اراسىنان جايلىبايدىڭ جاتقان قاۋىن سەكىلدى ۇزىن باسى ازەر بۇلدىرايدى.
- سەنىڭ ەكى بالاڭ شەتەلدە وقيدى، ا كوكمويناقتىڭ كۇللى بالاسى وقيتىن مەكتەپتىڭ سىلاعى ءتۇسىپ، ىرگەسى سوگىلىپ، توبەسىنەن سۋ تامشىلاپ قۇلاعالى تۇر.
- سابىر ەت، - دەدى جايلىباي داۋىسىن سۋىتىپ. - شالا بۇلىنگەننەن ەشكىمنىڭ ۋىعى قيسايىپ قالمايدى.
- قيسايىپ تۇر عوي.
- تىڭدا. الداعى جىلدان قاتارىنان ءۇش جىل اۋىل جىلى. ۇكىمەت ۇشان-تەڭىز كومەك كورسەتەيىن دەپ جاتىر. كورىنگەنگە جالىنىپ قايتەسىڭ، اقشا وزىنەن-ءوزى كەلەيىن دەپ تۇرعاندا.
- ءوزىمىز شە... ءوز اۋىلىمىز ءۇشىن ءوزىمىز دە ءبىر كىسىلىك، ەلدىك جاسامايمىز با، تەگى؟
- پالساپانى قايتەسىڭ.
ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسى ەندى جاراسا قويمادى. اسىراۋبايدىڭ تىعىرىققا تىرەلگەن جەرى وسى بولدى. ياپىر-اۋ، ەندى كوكمويناققا نە دەپ بارادى؟ قۇرالاقان قاي بەتىمەن كورىنەدى. جۇرت كۇتىپ وتىر عوي، ءۇمىت ەتىپ وتىر عوي. قۇرال-سايماندارىڭدى دايىنداپ، ساقاداي-ساي تۇرىڭدار دەپ كەتكەن ءوزى. قاپ، اتتەگەن-اي. سارت ساناسىمەن بايىپ... بولادى دا بولادى، جاسايمىز دا جاسايمىز دەپ دەس بەرمەي، الدىندا تاۋ تۇرسا تاۋعا ورمەلەپ، تاس تۇرسا تاسقا شىعىپ، كۇيىپ-جانىپ جۇرەتىن جىندى مىنەز قايدان بىتكەن بۇعان. قاشان كورسەڭ تابانى جەرگە تيمەي، بەزەكتەيدى دە جۇرەدى. قايدا اسىعادى، نەگە اسىعادى؟ مىنا دۇنيە وسىعان عانا كەرەك پە؟ مىنا دۇنيە وسى بولماسا قاران قالاتىنداي، بالا-شاعانى دا ۇمىتىپ كەتەدى.
دەمالىس بولمەسىنىڭ دارەتحاناسىنا كىرىپ كەتكەن جايلىباي ءالى شىققان جوق. ياپىر-اي، ەلگە... قىپ-قىزىل ۇياتقا ەندى ۇشىرادى عوي. قىستاي الما-كەزەك سوعىم باسىنا شاقىرىپ شالا ءبۇلىنىپ جاتاتىن كوكمويناقتىڭ كەز-كەلگەن تۇتىنىندەگى وتىرىستا مۇنىڭ «پالەن قارجى مەكتەپكە، پالەن قارجى قىزىل اسكەر قىرعان 100 ادامعا بەلگى قويۋعا، پالەن قارجى جەتىم-جەسىرلەرگە قول ۇشىن بەرۋگە» دەپ جارىلقاپ جاتاتىن اڭگىمەسىنە ەلىتىپ شىققان جۇرت ەندى نە دەيدى؟ ءاي، توقتا... كەنەت... كەنەت اسىراۋبايدى ءبىر وي يەكتەپ شىعا كەلدى.
- ءاي، جايلىباي شىعاسىڭ با، - دەگەن قۇددى زاماتتا كەلگەن ويىن زاماتتا ۇمىتىپ قالاتىنداي، جالما-جان داۋىسپەن.
اناۋ شىقتى.
- ماعان ءبىر وي كەلىپ قالدى.
- ايت.
- ايتسام، ماعان ەكى مىڭداي كوك قاعاز تاۋىپ بەر. قارىزعا، ارينە. ەكى بيە بار، تانا-تورپاق بار دەگەندەي، وسى كۇز ساتىپ قۇتىلامىن.
جايلىباي قاسىنا كەلدى.
- ول نە ءۇشىن كەرەك، ساعان؟
- اۋىلعا اپارامىن. سەندەر بەردى دەيمىن. قۇر قول بارعانىم ۇيات قوي، بارىمىزگە ۇيات.
- ونداي اقشا قولدا بولا بەرمەيدى، - دەيدى جايلىباي جايباراقات، - تۇسكەنى قاجەت جەرىنە جۇمسالىپ جاتادى.
- ءوزىڭدە جوق بولسا بىرەۋدەن الا تۇرساڭ قايتەدى. دوستارىڭ كوپ، بەدەلىڭ بار، - دەپ اسىراۋباي جالىنعانداي بولدى.
- سەن تۋرا ءتۇسىن، - دەدى جايلىباي. - ماعان بىرەۋدەن قارىز سۇراۋعا بولمايدى. قىزمەتتىڭ ءتارتىبى سونداي.
- سوندا...
- ايتتىم عوي، ءتۇسىن دەپ، - دوسى ساعاتىنا قارادى. - ەكى بولىپ قالىپتى، سەن كەشكە ۇيگە كەل، تاماق ءىشىپ، قونىپ قايت. قازىر مەندە ءماجىلىس... وكپەلەمە...
كىمگە وكپەلەيمىن. مەنىڭ ەندى وكپەمنىڭ كىمگە كەرەگى بار... دەگەن ءسوز اسىراۋبايدىڭ كومەيىنە كەپتەلىپ كەلىپ-كەلىپ قالعانىمەن ۇندەمەدى، ءۇنسىز كەتتى.
اسپان مانا عانا اشىق ەدى، سىرتتا جاڭبىر سىركىرەپ تۇر ەكەن. ءاپ-ساتتە مىڭ قۇبىلۋىن، دەدى اسىراۋباي ىشىنەن، قۇبىل، قۇبىل. قۇبىلعاننان باسقا بۇل جالعاندا نە بار دەيسىڭ.
كوشە بويىندا اينالاسى اشىق ءدامحانا كورىندى. سوعان قالاي، نەگە كىرگەنىن ءوزى دە بىلمەيدى، جاۋىن تيمەيتىن ورتاڭعى ۇستەلدىڭ بىرىنە وتىرا سالدى.
قولىندا داپتەرى مەن قالامى، تىق-تىق باسىپ داياشى قىز جەتىپ كەلدى.
ەتىمەن ەت قىلىپ شالبار كيىپ العان. الدىڭعى جاعىنان بىلەۋلەنە قيماسى، ارت جاعىنان كوتەرىڭكى كوتەندىگى اپ-انىق ءبىلىنىپ تۇر. قۇبىل. بۇل دا قۇبىلۋدىڭ ءتۇرى، قۇبىل...
- نە دەدىڭىز؟ - قىزدىڭ ءسىرا، مۇنىڭ ءتىس اراسىنان شىققان سىبىرىن قۇلاعى شالىپ قالعان سياقتى.
- ەشتەڭە.
- ىشكە كىرىپ وتىرساڭىز دا بولادى، - دەپ سىزىلدى قىز.
- قايتەسىڭ، وسىندا اكەل.
- نە بۇيىراسىز؟
- اراق.
- قانشا؟
- قىرلى ستاكاندى تولتىر.
- فۋجەر عوي بىزدە.
- بارىنا قۇيساڭشى.
- تاماقتان شە؟
- ونى قوي.
اسىراۋباي كەشكىسىن قۇداسىنىڭ ۇيىنە قىزىڭقىراپ كەلدى. وتاعاسى اڭ-تاڭ.
- قۇدا-ەكە...
- ىشتىم، - دەدى بۇل، - ىشپەي بولمادى.
- دوسىڭىزبەن بە؟
- دوس... قايداعى دوس. دوس دەگەن نە؟ قاشان، كىم ويلاپ تاپقان ونى.
ءبارى جالعان... بۇرىن بالكىم، ءبارى شىن شىعار، ال بۇگىن جالعان... ودان دا قۇي، قۇدا.
- ويباي، ەندى، - دەپ قۇداسى اق، قىزىلى ارالاس ەكى-ءۇش شولمەكتى الا جۇگىردى.
جۇزدەتىپ العان سوڭ اسىراۋباي اعىل دا تەگىل اڭىرادى-اي كەلىپ. سونداعىسى: ادام جالعان ەكەن عوي. جالعان بولماسا كەشەگى جايلىباي قايدا. كەشەگى جايلىباي بۇگىن نەگە باسقا جايلىباي. نەگە بۇزىلدى، نە ءبۇلىندى. الدە ول ەت جۇرەگىن، ەزىلگەن باۋىرىن الدىرىپ، ورنىنا تەمىر جۇرەك، تاس باۋىر سالىپ الدى ما؟
- تاۋسىلماڭىز، ءويتىپ، - دەدى قۇداسى جۇباتىپ. - ءبارى دە ءبىر ءتاڭىرىنىڭ قۇدىرەتى.
- ءتاڭىرىنىڭ قۇدىرەتى... ال ادىلدىكتىڭ يەسى كىم؟ بار ما؟ بولسا نەگە نەسىبەمىز تەڭ ەمەس؟ نەگە بىرەۋ ۇنەمى وزىپ، بىرەۋ ۇنەمى قالىپ وتەدى مىنا دۇنيەدەن. نەگە جايلىباي الماتىداعى كورنەكتى عيماراتتىڭ تورىندە، ال مەن ءيت ارقاسى قيانداعى كوكمويناقتىڭ وتى مەن كۇلىندەمىن. كوكمويناق اۋىلى دەپ ەس بىلگەننەن ەتىگى توزعان، ەتەگى جاسقا تولعان مەنىڭ باسىمدا مىنا جامان قالپاق، ال ونىڭ باسىندا جارقىراعان باق. ءتاڭىرى دەيسىز... تاڭىرگە مەنىڭ جازىعىم نە؟
مەنىڭ جازىعىم ينستيتۋتتى بىتىرگەن سوڭ قالادا قالماي، اۋىلعا قايتايىن، كوكمويناقتىڭ بالالارىن وقىتايىن، ءتىرى جۇرسەم كوكمويناقتا كەڭەسكە قارسى شىعىپ، قىزىل اسكەردىڭ قىلىشىنان وپات بولعاندارعا بەلگى قويايىن دەگەنىم بە؟
- ءسىرا، بىرەۋ وزگەنىڭ باقىتى، ءوزىنىڭ سورى ءۇشىن تۋاتىن شىعار، - دەپ قويدى اسىراۋباي سوسىن. - ەگەر مەنىڭ پەشەنەمە جازىلعانى سوڭعىسى بولسا، رازىمىن. ءبىر تامىزىپ قوي، قۇدا.
وتاعاسى ريۋمكانى تولتىردى.
- جولىڭىز بولماعان-اۋ، ءسىرا.
- بولسا ءوستىپ وتىرامىن با؟ ۇشاتىن ەدىم عوي، كوكمويناققا قاراي، ۇشاتىن ەدىم، - اسىراۋباي ريۋمكاداعىنى سوعىستىرماي-اق قاعىپ تاستادى. - قىزىقتى قاراساڭشى، قۇدا. بۇگىن ويلاپ وتىرسام، ۇنەمى جايلىباي وزىپ، مەن قالىپ كەلەدى ەكەنمىن. قاراڭىز بۇل قىزىقتى.
اسىراۋباي اقتارىلدى:
- جايلىبايدىڭ مەنەن قاي جەرى ارتىق ەدى. ول الگى بوتاش اراقكەش ايتپاقشى، اسپاننان سالبىراپ تۇسپەگەنى راس. ەكەۋمىز دە سيىرشىنىڭ بالاسىمىز. ءجۇنى تۇتە-تۇتە جاماۋ كورپەنىڭ استىندا قاتار جاتتىق. ءبيتىمىزدىڭ سانى دا بىردەي بولاتىن. ىشكەنىمىز دە ءبىر تاماق. ءبىراق، ىلعي دا سونىڭ جۇلدىزى جانادى. بالا كۇننەن سولاي. بالا كۇنىمىزدە جاز بويى پىشەنشىلەرگە قولعابىس جاسايتىن-ەك. ەڭبەك كۇنى دە بار. شاماسى، ون-ونەكىلەردەگى كەزىمىز. قايسى ءبىر كۇنى تاۋداعى قوسقا جايلىباي باۋى جوق، تۇمسىعى توقال، قولعا ۇستاساڭ بىلق-بىلق ەتكەن رەزينا اياق كيىم الىپ كەلدى. بۇرىن كورگەن پالەمىز ەمەس. «بۇل نە؟ توپىلي ما؟» - دەيمىز. «بوتي - دەيدى جايلىباي. - سۋ وتپەيدى». بىلتىر اكپەسى الىستاعى تەمىر جول ستانسياسىنا بايعا ءتيىپ كەتىپ ەدى، «كۇزگى لايساڭدا كيەسىڭ»، دەپ سول ساتىپ اكەلىپتى. جايلىباي ونى بىزگە كورسەتىپ ماقتانۋ ءۇشىن، ۇيىنەن تىعىپ الىپ شىققان. قاتتى قىزىقتىق. كەزەك-كەزەك كيىپ كورەمىز، كەزەك-كەزەك كيىپ جۇگىرەمىز. جاز شىلدەنىڭ كەزى عوي. ەكى-ءۇش كۇن ءوتتى مە، وتپەدى مە اياعىمىز الەم ساسىپ شىعا كەلدى. سويتسەك، بوتيىڭىز كۇن ىستىقتا اياقتى شۋاش قىلىپ جىبەرەتىن پالە ەكەن. جاساماعان ەم-دوم قالمادى. سونىڭ ىشىندە شيپاسى - قاتىق بولدى. قاتىق بولعاندا، ودان جايلىبايدىڭ اياعى تازا جازىلىپ كەتىپ، مەنىكى پاسەيگەنىمەن، قالىپ قويدى. نە سۇمدىق. ول جاققان قاتىقتى مەن دە جاقتىم. قالىڭدىعى دا تەڭدەي. ونىكى كەتتى، مەنىكى قالدى... ەندى قاراڭىز، بەسىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەندە تەمىرەتكە دەگەن پالەگە تاپ بولدىق. باستىڭ قۇيقاسى تولى اقتاڭداق. كۇكىرت سەپتى مە، توبىلعىنىڭ مايىن تامىزدى ما، بولمايدى، ءتۇن بالاسى قوس قولداپ باسىمىزدى تالاپ جاتامىز. سودان اكە-شەشەمىز قايتەدى، اۋداندىق بالالار اۋرۋحاناسىنا الىپ باردى. قويعان دياگنوزىنىڭ اتى جامان - تاز. بولا قويماعانبىز، ءبىراق وسىلاي جۇرە بەرسەك ءسوزسىز بولامىز. ول ازداي بۇل تەمىرەتكە دەگەنىڭ جىلدام جۇققىش دەرت ەكەن. سودان كوكمويناقتان كەلگەن قۇيقاسى قىزىلالا ءتورت بالا، ءۇش قىزىمىزدىڭ باسى اۋەلى توققا سالىندى، ارتىنان اق داكەمەن قالىڭداپ ورالىپ، گيپستەلىپ تاستالدى. بىرەر كۇننەن كەيىن، باسىمىز كىشىرەيگەنىن، جوق گيپستىڭ كەڭىنەن قولپىلداپ قالعان پالەنى دارىگەرلەر الدىڭعى جاعىن قايشىمەن قيىپ جىبەرىپ، باسىمىزدان سىپىرىپ العاندا زارە-يمانىمىز قالمادى، قۇيقامىز قۇيقا ەمەس، بىلجىراعان قىپ-قىزىل ەت... ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى بۇل قىپ-قىزىل ەت كەلەسى ەم-دومنان سوڭ قاراقوتىرلانىپ جازىلىپ، قۇيقاعا قايتا اينالىپ، شاش شىقتى عوي. جايلىبايدىڭ باسى جاتقان قاۋىن سەكىلدى ۇزىن ەدى دە، مەنىڭ توبەم شوشاق بولاتىن. قۇداي قىرسىق قىلعاندا، مەنىڭ بۇرىنعى قالىڭ شاشىم كوكتەمدە ءورىلىپ كۇزگە دەيىن كۇن استىندا جاتىپ، كوبىسىن جەل ۇشىرعان شوپتەي سەلدىرەپ، ال جايلىبايدىڭ بۇرىنعى شولەيتتىڭ سەلەۋىندەي سەلدىر شاشى تولقىندالىپ قالىڭ وسپەسى بار ما. باسىنىڭ جاتقان قاۋىن سەكىلدى ۇزىندىعى دا بىلىنبەي قالدى. مەنىكى، مىنەكي، اۋەلگىسىنەن دە جامان ءىستيىپ كەتتى، - توبەسىن وتاعاسىعا كورسەتتى. - نەگە؟ نەگە جايلىبايدىڭ جولى ۇنەمى بولا بەرىپ، مەنىكى نەگە كەرى كەتەدى دەيمىن؟
تۇسىنسەم بۇيىرماسىن دەگەندەي وتاعاسى ءىيىعىن كوتەردى.
- سەگىزىنشى كلاستى بىتىرگەن جىلى عوي، - اسىراۋباي اڭگىمەسىن ارى قاراي ىندەتتى. - مەنى تۇلەن ءتۇرتتى. قايتكەن كۇندە مۇعالىم بولامىن دەگەن ارمانىم با، ايتەۋىر، جايلىبايدى مۇعالىمدەر ۋچيليششەسىنە تۇسەيىك دەپ قويار دا قويمادىم. بۇرىن قالانى كىم كورگەن، قىم-قۋىت ءبىر دۇنيە. اكەم بەرگەن ادرەسپەن كۇن ۇزاق ءجۇرىپ، نەمەرە قارىنداسىنىڭ ءۇيىن ازەر تاپتىق. اپامىز كەشكى تاماعىن بەرىپ وتىرىپ: «اقشالارىڭ بولسا، سەندەر اۋەلى ءبىر سىپىرا كيىنىپ الىڭدار، ايتپەسە مىنا سىقپىتتارىڭمەن جۇرتتى ۇركىتەسىڭدەر»، دەگەن سوڭ ەرتەسىنە ماگازينگە باردىق. سوندا عوي، كوزىمىزگە ەڭ اۋەلى تۇسكەن دۇكەننىڭ ۇلكەن-ۇلكەن تەرەزەلەرىنىڭ الدىنداعى زىڭگىتتەي-زىڭگىتتەي قىزداردىڭ جانسىز مۇسىندەرى. ۇلبىرەتىپ كيىندىرىپ قويعان. بۇرىن مۇندايدى تۇسىمىزدە كورمەگەن ءبىز بايعۇس جامان تاڭعالايىق. تاڭعالعانىمىز قۇرىسىن، قۇدا، ءسىز مىنا يتتىگىمىزدى قاراڭىز. ياپىر-اۋ، دەيمىز مىنا جانسىز قىزداردىڭ باسى، اياعى، قولى، بەتى، قيىلعان بەلى ءبارى، ءبارى بار ەكەن، سوندا اناۋسىن شە... اناۋسىن دا كورگىمىز كەلىپ، ەلگە بايقاتپاي ەتەكتەرىن كوتەرىپ، استىنا دا ۇڭىلدىك قوي...
وتاعاسى مىرس ەتتى.
- قىزىق بولعان ەكەن.
- جو..، جوق قۇدا، قىزىقتىڭ كوكەسى پەدۋچيليششەگە جايلىبايدى قويار دا قويماي ەرتىپ بارعان مەن ەمتيحاننان قۇلاپ قالىپ، ول ءتۇسىپ كەتتى عوي. ومىردە وسى جولى قاتتى ارلاندىم. وزگەنى قويعاندا جايلىبايدىڭ بەتىنە جوندەپ قاراي المادىم. وبالى قانە، مەن قۇلاپ قالعان سوڭ ول دا قۇجاتتارىن قايتىپ الىپ، اۋىلعا بىرگە قايتىپ ەدىك. ايتشى، قۇدا-ەكە، قايدا دا بىرگە بارىپ، بىرگە قايتاتىن سول كۇندەر قايدا قالدى؟ اۋەلگى ءبىر جولىمىز كەيىن نەگە ونعا، جۇزگە ءبولىنىپ، بولەكتەنىپ كەتەدى. تاعدىردان با؟ بولسىن-اق، ءبىراق، ارا-تۇرا قيىلىسىپ، ارا-تۇرا ءتۇيىسىپ تۇرماي ما. كۇنى ەرتەڭ، قۇداي ونىڭ بەتىن ءارى قىلسىن عوي، ارينە، كەز-كەلگەنىمىز مايدا-شۇيدە سوقپاققا اينالىپ، ونى ءشوپ-شالاڭ باسىپ، سورابىن دا تاپپاي قالساق، قايتتىك.
- قامىعا بەرمەڭىز، - دەدى وتاعاسى.
- قامىقپاۋعا بولمايدى، - دەدى اسىراۋباي، - قامىقپاعان جەردە ءۇمىت تۇگەسىلەدى، ارمان تاۋسىلادى. مەنىڭ ءۇمىتىم - كوكمويناعىم. ىقىلىمنان وتى وشپەي، ءتۇتىنى بىتپەي كەلە جاتقان ونىڭ ماڭگى كوكتەي بەرەتىنى. ارمانىم - كوكمويناقتى ۇل-قىزىنىڭ سونى ءبىلىپ، سوعان قۋانىپ، سول ءۇشىن عۇمىر كەشكەنى. جايلىباي ەكى بالام شەتەلگە وقيدى دەدى، وقىسىن. ال، ەندى كوكمويناقتىڭ بۇگىنىن، ەرتەڭىن شەتەلدە وقىعان سونىڭ ەكى بالاسى ويلاي ما، جوق كوكمويناقتا سىلاعى جالبىراپ ءتۇسىپ تۇرعان مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كيىمدەرىنىڭ ءبىرى ۇزىن، ءبىرى قىسقا بالالار ويلاي ما؟.. كۇللى قازاققا ەرتەڭ يە بولاتىن ۇل، بالكىم، كوكمويناقتاعى سول سەگىز جىلدىق مەكتەپتە وقىپ جاتقان بالالاردىڭ اراسىندا جۇگىرىپ جۇرمەگەنىنە كىم كەپىل...
قۇداسى بۇعان ۇزاق قارادى.
ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن گوي-گويلەپ، جاتقاننان كەيىن توسەگىندە ۇزاق دوڭبەكشىپ، تاڭ ەلەڭ-الاڭدا كىرپىگى ازەر ايقاسقان اسىراۋباي ءتۇس كورىپتى.
كوكمويناقتىڭ ءۇستى كوك تۇمان. ءوزى شىڭىراۋدا تۇر. ەرنەۋدەن بىرەۋ قول سوزادى، قاراسا، و، توبا، ءوزى...
نەگە ەكەنىن، وسى ساتتە اسىراۋبايدىڭ ويىنا جايلىبايدىڭ شەتەلدە وقىپ جۇرگەن بالالارى ءتۇستى. ال ەندى ولار... دەپ ارى قاراي بارا جاتىر ەدى، تەلەفون بەز-بەز ەتىپ ويىن ءبولىپ كەتتى. ۇلى ەكەن.
- مەن عوي، كوكە.
- ءاي، ماناربەك، امانسىڭدار ما؟ - دەپ ەلپىلدەپ كەتكەن. - ءيتتىڭ كۇشىگى، سەن مىنا اكەڭدى بىرەۋ كوكالا قويداي قىلىپ تەپكىلەپ تۇرمەگە قاماپ قويسا دا ىزدەيتىن ءتۇرىڭ جوق قوي.
- قويشى، كوكە. قازىر بارامىن دا ۇيگە الىپ كەتەمىن. كيىنە بەرىڭىز.
- ءاي، توقتا. ۇيگە الىپ كەتەمىڭدى قويا تۇر. قازىر وعان الاڭداما، قۋ قارا باسىم، قۇر قول قوقايىپ بارعان ىرىمعا جامان. كوپ ۇزاماي شەشەڭ ەكەۋىمىز كەلەمىز. ءۇي الىپ، بولەك شىققاندارىڭدى بىلمەدىك قوي.
- ەندى، كوكە، كەلىپ تۇرىپ ۇيگە كىرمەي كەتەسىز بە؟
- ايتتىم عوي. ايتقانىمدى تىڭدا. ودان دا قازىر وزىڭە بارامىن. دۇكەنىڭە كىرىپ شىعايىن. كورەيىن. سوسىن ءجۇرىپ كەتكەنىم دۇرىس، بالام، جۇرت كۇتىپ وتىر. قۇدا اينالايىن، قاپەرىمدە جوق جاقسىلىعىن جاساپ...
- كەلىنىڭىز دە سونشا دايىنداپ قويدى، كوكە.
- ءسويتتى مە؟... - اسىراۋبايدىڭ كوز اياسى ىسىپ قويا بەردى. ءسويتىپ، ءبىر ءتۇرلى كوڭىلى بوساپ تۇرىپ، ىشىنەن «كەلىنىڭىز دە» دەپ،.. كەلىندى العا سالىپ، ءيت-اي ۇرعاشىسىن ولەردەي جاقسى كورەتىن بولعانى عوي، دەپ تە ويلاپ ۇلگەردى.
- كوكە، ماشينا ۇستاپ بارايىن با؟ - دەدى ماناربەك - نەگە ۇندەمەي قالدىڭىز؟
- جوق، ءويتىپ اۋرە بولما، ءوزىم جەتەمىن. دۇكەندەرىڭ بازاردىڭ قاي تۇسىندا... كۇن شىعىس جاعى... اتى...
- «مەيرام.»
- ە، تابامىن، تاپپاي.
- ەسىكتەرىڭ سىرتىنان قاتتى يتەرە سالساڭىز ءوزى جابىلىپ قالادى، اعىلشىن قۇلپىسى عوي...
اسىراۋباي اپىل-عۇپىل كيىنىپ، سىرتقا شىقتى. اياق-قولى جەرگە تيمەيدى، جەپ-جەڭىل. كوڭىلى سونداي ءبىر الاقۇيىن. بالاسى مەن كەلىنىنە كوپ بولسا جارتى ساعاتى كەتەر، سوسىن كوكمويناق... «مىنە، اكەلدىم، دەيدى عوي - مىنە..»ۇلكەن كوشەدە ماشينا، اۆتوبۋس دەگەندەر وڭدى-سولدى سۋداي اعىپ ءوتىپ جاتىر. جولدىڭ ارعى شەتىندە ەكى-ءۇش تاكسي كورىنەدى. سولارعا قاراي ايالداماداعى تۇرعان اۆتوبۋستىڭ الدىنان جۇگىرىپ وتە شىقپاق ويمەن ۇمتىلعانى سول، قايدان ساۋ ەتكەنىن... اسىراۋبايدىڭ ەسىندە قالعانى زۋلاپ كەلىپ قالعان «دجيپ»، قاتتى سوققى مەن تاس قاراڭعىلىق...
ول وزىنە-ءوزى ءبىراز كۇننەن كەيىن كەلدى. كوزىن اشسا تۇلا بويى سىرقىراپ قاتتى اۋىرىپ جاتىر ەكەن. ءدال بىرەۋلەر جابىلىپ اياق-قولىن بۇراپ، ءىشى باۋىرىن ەزىپ تاستاعان سيياقتى.
جانىندا بەتىنە ءۇڭىلىپ، بالاسى مەن قۇداسى وتىر.
- وياندىڭىز با؟ - دەدى قۇداسى. - زارەمىزدى الدىڭىز، ءبىراز.
- نە بولدى، ءوزى؟
- ءىشىپ العان قۋلار ەكەن. وڭشەڭ ءورىم جاس. ءسىز دە اسىققانسىز...
- وسى مەنىڭ دەنەم تۇگەل مە؟
قۇداسى ماناربەككە قارادى.
- كوكە، ءبىر اياعىڭىزدى...
- كورسەتشى، كوتەر جامىلعىنا.
بالام جامىلعىنى جوعارى ىسىردى. سول اياعىنىڭ توبىقتان ارعى جاعى جوق...
- باستىڭ اماندىعىن شۇكىرشىلىك ەتەيىك، - دەدى قۇداسى، - وقىس تا جاۋ عوي. جاۋدان قالعان جان ولجا، اسەكە.
اكە مەن ۇل سويلەسسىن دەدى مە، قۇداسى بۇلاردى وڭاشا قالدىردى.
- بالام، قالتامدا قۇدا بەرگەن اقشا بار-تۇعىن.
- بار، كوكە.
- ساعان ءوتىنىش، ۇلىم. سول بار، كەلىن بەرەدى دەگەندى قوسىپ، كوكمويناققا تارت. بۇگىن ءجۇرىپ كەت. جۇرت كۇتىپ وتىر عوي. كۇن بولسا ءوتىپ بارادى. اقشانى جەتكىز. جايلىباي باستاعان اعالاردىڭ جيىپ بەرگەن كومەگى دە.
- كوكە-اۋ...
- ءسويت. جايلىباي دەسە ىشكەن استارىن جەرگە قويىپ، توبەلەرى كوككە جەتىپ جۇرگەن جۇرتتىڭ ودان كوڭىلى قالىپ قالماسىن. ءوزى جاقسى دەگەنگە جۇرتتىڭ سەنىمى جوعالسا، ادام بىتكەننەن تۇڭىلە باستايدى. كوكمويناقتى ويتكىزبەيىك، ۇلىم. كوكمويناقتاعى باۋىرلارىڭ ەشكىمنەن، ەشقاشان سەنىمىن جوعالتپاسىن. سوسىن شەشەڭە ايت، ماعان كەلەمىن دەپ ارى-بەرى سابىلماسىن. ويتەر جاعداي، قانە. ءتىرى قالىپپىن.
- باياعىدا مايدان دالاسىنا ءبىر اياعىن تۇگەل قالدىرىپ كەلىپ، بىزگە ساباق بەرگەن مارقۇم امىرەقۇلدى وقۋشى بىتكەن «ويباي، بالداق كەلە جاتىر» دەپ كۇلۋشى ەك، ازار بولسا ەندى مەنى دە سويتەر، - اسىراۋباي ازەر ەزۋ تارتتى. - سابىلماسىن شەشەڭ. مۇندا قۇدايعا شۇكىر، وزدەرىڭ بارسىڭ عوي... قايىن اتاڭ يماندى ەكەن، قايدان بىلەيىن. ءومىرىمىز شىن جاقسىنى تانىماي، وتىرىك جاقسىنى جاعالاۋمەن وتەدى، ءيت-اي...
- باسقا ايتار سالەمىڭىز بار ما؟
- سالەمىم سول، انە-مىنەلەمەي جۇرت ىسكە كىرىسىپ كەتسىن. وسىنى تۇرىكباي اتاڭا قاتتى تابىستا. اقشانى سول كىسىنىڭ قولىنا ۇستات.
بالاسى شىعىپ كەتكەن سوڭ، كوزى مولتاق اياعىنا ءتۇستى. قۇدايدىڭ ءىسى شىعار، دەدى ىشتەي ءوزىن ءوزى جۇباتىپ، مۇشەڭنىڭ كەمدىگى ەشتەڭە ەتپەس، بارىنەن بۇرىن نيەتتىڭ كەمدىگىنەن ساقتاسىن. ادامداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى ىزدەپ كەلگەنى، ىزدەپ جاتقانى، ىزدەي بەرەتىنى ەڭ الدىمەن نيەتتىڭ ساۋلىعى، تازالىعى شىعار. ءيا، سول، سول... باسقا نەمەنە...
نەسىپبەك داۋتاي ۇلى
