عاسىر بۇرىنعى دالا ءومىرى. ا ق ش عالىمىنىڭ كوزىمەن
استانا. KAZINFORM - «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» قازاقتىڭ تاعدىرى-تالايى تۋرالى اركىم ءوز شاماسىنشا تولعادى، جازدى، ايتتى. ال الپاۋىت ەلدەردە تۋىپ-ءوسىپ، ءوزىن عىلىمعا ارناعان تۇلعالاردىڭ قازاق حاقىندا قالام تەربەۋى، ىزدەنىس جاساپ، ونى عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋى، ارينە، قۇپتارلىق، قۋانارلىق جايت. ءبىزدىڭ قولىمىزعا تۇسكەن گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مۇراعاتىندا ساقتالعان قازاق تۋرالى توپتاما سۋرەتتەر سايىن دالانىڭ توسىندە جۇرگەن حالقىمىزدىڭ كەي ساتتەرىن ەمىس-ەمىس ەسكە سالادى. وسىدان 97 جىل بۇرىن، ياعني 1927 -جىلى تۇسىرىلگەن بۇل سۋرەتتەر وتكەن عاسىرداعى قازاقتىڭ قاز- قالپىنداعى بەينەسىن كورسەتىپ تۇر.
اتالعان سۋرەتتەردى امەريكالىق وۋەن لاتتيمور ەسىمدى عالىم قازىرگى شينجاڭ ولكەسىنىڭ ىلە ايماعىنا بارعان ساتىندە تۇسىرگەنىن بىلدىك. وۋەن لاتتيمور (1900- 1989) - قىتاي مەن ورتالىق ازيانى، اسىرەسە موڭعوليانى ءجىتى زەرتتەگەن بەدەلدى عالىم. ول 30-جىلدارى تىنىق مۇحيتى قاتىناستارى ينستيتۋتى شىعاراتىن «Pacific Affairs» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى بولعان كوشەلى كىسى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ا ق ش-تىڭ ازياعا قاتىستى ساياساتى تۋرالى قوعامدىق پىكىرتالاستا ماڭىزدى ءرول اتقارعان تۇلعا. وسىنداي تانىمال تۇلعانىڭ نازارىن اۋدارعان قازاقتار ءومىرى بەينەلەنگەن سۋرەتتەر توپتاماسىنا ءبىز دە ءۇڭىلىپ كوردىك.
كوزىمىزگە وتتاي باسىلعان العاشقى سۋرەتتە كيىز ءۇيدىڭ الدىندا اۋىل قازاقتارى قاز-قاتار وتىر. اۆتور بۇل سۋرەتتىڭ تۇسىندىرمەسىندە: «اۋىل باسشىسىنىڭ ءۇيىنىڭ الدىندا وتىرعان قازاقتار، البان رۋىنان، 1927 -جىل، قۇلجا ماڭى»، دەپ جازادى. سۋرەتكە وي جۇگىرتسەك، اۋىلباسىنىڭ ۇيىندە الدەبىر توي نەمەسە باسقوسۋ بولعاندا تۇسىرىلگەن سياقتى. اۋىل ادامدارى جاقسى كيىنىپ العان، كيىز ءۇيدىڭ ەكى جاق بەلدەۋىندە ءمىنىس اتتارى بايلانىپتى.
ال ەكىنشى سۋرەتتە قازاق ايەلدەرى وۋەن لاتتيمورعا سۋسىن بەرىپ تۇرعان تاماشا ءسات بەينەلەنگەن. بۇل فوتوعا قازاقتىڭ الىستان كەلگەن جولاۋشىعا سۋسىن بەرۋ ءداستۇرى سىيىپ-اق تۇر. ەگدە جاستاعى ءبىر ايەل ۇرشىعىن ءيىرىپ، ءوز شارۋاسىمەن ابىگەر. قاسىنداعى جاستاۋ ەكى ايەل ا ق ش عالىمىنىڭ ءتىلىن تۇسىنبەدى مە ەكەن، ءبىر-بىرىنە قاراپ، الدەنەنى ايتىپ تۇر. قوسار ات الىپ، ءوز باعىتىنا جول العان امەريكالىق جيھانكەز دە ءوز ويىمەن اۋرە. كيمەشەك-شىلاۋىشى قۇپ جاراسقان قازاق ايەلدەرىنىڭ عاسىر بۇرىنعى بەينەسى تاسپالانىپ قالعانىنا ءسۇيىنىش بىلدىردىك.
كەلەسى ءبىر سۋرەتتە ناعىز كوشپەلى قازاقتار بەينەلەنىپتى. وگىزگە جۇك ارتىپ، جايلاۋعا كوشىپ نەمەسە قايتىپ بارا جاتقان مالشىلاردىڭ ءومىرىنىڭ ءبىر ۇزىگى دەپ تۇسىندىك. جالپى، امەريكالىق عالىم قازاقتاردىڭ شىنايى بەت-بەينەسىن اشىپ كورسەتۋگە تىرىسقانىن سەزىندىك.
كەلەسى سۋرەتتە كەڭ جايلاۋدا، تاۋ باۋرايىندا جايىلىپ جۇرگەن قازاق جىلقىلارىنىڭ، مالىن تۇگەندەپ جۇرگەن جىلقىشىلاردىڭ ەر قاناتى اتالعان قىلقۇيرىقتىلاردىڭ سامارقاۋ كەيپى، بەيعام ءومىر تاسپا كوزىنە ءساتتى ءتۇسىپتى. بىلايشا ايتقاندا، مالشىلاردىڭ بايلىعى دا وسى ءۇيىر- ءۇيىر جىلقىلارمەن ولشەنەتىنىن امەريكالىق زەرتتەۋشى اڭداسا كەرەك. ءبىر ءسات كەڭ جايلاۋدى، سالقىن سامالدى، ونداعى ەركىن دە بەيعام تىرشىلىكتى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىز. ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان مىنا سۋرەت تە ءدال سونداي كورىنىستى قايتالاپ تۇر. كيىز ءۇيدىڭ قوس قاپتالىندا تۇرعان ەر مەن ايەل (مۇمكىن ەرلى- زايىپتى) الدەبىر جاققا كوز سالىپ، نازار اۋدارىپتى.
ەل ىشىندە «قازاقتىڭ قارا قوسى» دەگەن ۇعىم بار. سونداي ءبىر قوستىڭ ىشىنەن سىرتقا ۇيالا قاراپ تۇرعان اۋىل بالاسىنىڭ كەلبەتىن دە وۋەن لاتتيموردىڭ تۇسىرگەن فوتولارىنان كورە الامىز. بۇل سۋرەتتە قۇددى قازاقتىڭ قارا دومالاق بالاسى بولاشاققا قام-قايعىسىز كەيىپپەن، ۇلكەن ۇمىتپەن قاراپ تۇرعانداي جىلى سەزىلەدى.
قالاي دەسەك تە، مۇحيتتىڭ ار جاعىنداعى الىپ امەريكانىڭ ارحيۆىندە ساقتالعان عاسىر بۇرىنعى قازاقتىڭ بەينەسى بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن دە كەرەكتى جادىگەرلەردىڭ ءبىرى بولماق. تاريحىمىزدى تۇگەندەۋگە ۇمتىلعان ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن شەتەلدەن تابىلىپ جاتقان قازاققا قاتىستى دەرەكتەردىڭ ءار پاراعى قىمبات. ءبىز وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىرعان بۇل سۋرەتتەردەن مۇمكىن بىرەۋ اتا-اجەسىنىڭ، جاماعايىن تۋىسىنىڭ بەينەسىن تانىپ جاتار. ءبىزدىڭ ماقسات عىلىمنىڭ ءبىر اتى ىزدەنىس ەكەنىنە كوز جەتكىزۋ ەكەنى ءشۇباسىز. سارعايعان پاراقتارداعى، ساقتالعان سۋرەتتەردەگى كەشەگى قازاقتاردىڭ كەلبەتى بۇگىنگى قوعام ءۇشىن دە ماڭىزدى ءارى ماعىنالى بولا بەرمەك.
دەرەككوز: egemen.kz
