بولگاريا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن ىنتىماقتاستىققا مۇددەلى - رۋمەن راديەۆ
استانا. KAZINFORM - بولگاريا پرەزيدەنتى رۋمەن راديەۆ Kazinform اگەنتتىگىنە بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا ورتا دالىزگە قاتىستى ستراتەگيالىق باستاما، قازاقستان مەن بولگاريا ىنتىماقتاستىعىنىڭ بولاشاعى جانە ورتالىق ازيامەن ءوزارا ءىس- قيمىل سالالارى جونىندە ايتىپ بەردى.
- جاقىندا بولگاريا مينيسترلەر كەڭەسى ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتىن دامىتۋ اياسىندا بولگاريا مەن قازاقستان اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم جوباسىن ماقۇلدادى. وسى تۇرعىدا بولگاريا مەن قازاقستان اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ قادامدارىن قالاي باعالايسىز؟
- رەسمي تۇردە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك جولى دەپ اتالاتىن ورتا ءدالىزدىڭ جاقىن بولاشاقتا بولگاريا مەن قازاقستان اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا ايتارلىقتاي الەۋەتى بار.
قازاقستان، كاۆكاز جانە بالقان ارقىلى ەۋروپا مەن قىتايدى بايلانىستىراتىن مۋلتيمودالدى ساۋدا جولى رەتىندە ونىڭ جاھاندىق گەوساياسي لاندشافت كونتەكستىندە ماڭىزدىلىعى ارتىپ كەلەدى.
قىتايدان رەسەي ارقىلى ەۋروپاعا ءداستۇرلى باعىت سانالعان سولتۇستىك ءدالىزدىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ تومەندەۋىنەن كەيىن، حالىقارالىق جۇك تاسىمالى بالاما ورتا دالىزگە كوبىرەك قايتا باعدارلانىپ كەلەدى.
2024 -جىلى وسى باعىت بويىنشا جۇك تاسىمالداۋ كولەمى 4,5 ميلليون تونناعا جەتتى، بۇل ونىڭ الدىنداعى جىلمەن سالىستىرعاندا شامامەن %65 عا جانە 2021 -جىلعى كورسەتكىشتەن (586 مىڭ توننا) بىرنەشە ەسەگە ارتىق.
بولگاريا مەن تۇركيا اراسىنداعى قۇرلىق جولدارىنىڭ، سونداي-اق بولگارلىق ۆارنا مەن بۋرگاس پورتتارىن گرۋزيانىڭ پوتي پورتىمەن جالعايتىن قارا تەڭىز ارقىلى بايلانىستىڭ ارقاسىندا قازاقستان مەن بولگاريا كولىك قارىم-قاتىناسىنىڭ الەۋەتى جوعارى. بۇل رەتتە، ورتا ءدالىزدى جانە ونىڭ بالقانداعى جالعاسىن پايدالانۋ ارقىلى جۇك تاسىمالىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ مۇمكىندىگى بار.
وسى تۇرعىدا ورتا ءدالىز - بولگاريا رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى پەرسپەكتيۆالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن نەگىزگى ستراتەگيالىق باستاما.
سونىمەن قاتار ونى بولگاريا ارقىلى وتەتىن، سولتۇستىك ماكەدونيا، البانيا جانە يتاليانى بايلانىستىراتىن، ياعني ادرياتيكا مەن قارا تەڭىزدەر اراسىنداعى بايلانىستى قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن VIII ترانسەۋروپالىق كولىك ءدالىزىنىڭ جالعاسى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى.
ورتا ءدالىز نەگىزىنەن قولدانىستاعى تەمىرجول جانە پورت ينفراقۇرىلىمىندا ورنالاسقان، ءبىراق ونى تولىق ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ودان ءارى ينۆەستيتسيا مەن دامۋ قاجەت. وسى باعىتتىڭ بويىنداعى ەلدەر ونى سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك دالىزدەرگە بالاما رەتىندە ورنىقتىرۋ ءۇشىن بەلسەندى قادامدار جاساپ وتىر. سونىڭ ىشىندە پورتتى، تەمىرجول جانە اۆتوموبيل ينفراقۇرىلىمىن جاڭارتۋ جانە كەڭەيتۋ ءىس- قيمىلدارى قامتىلعان.
ورتا ءدالىز ماڭىزدىلىعىنىڭ ارتۋى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە جانە ساۋدا بايلانىستارىن كەڭەيتۋگە اكەلەتىنى تۇسىنىكتى. بۇل ءوز كەزەگىندە ءدالىزدىڭ دامۋى مەن قىزمەت ەتۋىندە شەشۋشى ءرول اتقارادى. ونىڭ ۇستىنە، بۇل باعىت تەك كولىك ءدالىزى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ودان ءارى قاراي ءوسۋ ءۇشىن وراسان زور الەۋەتى بار ەنەرگەتيكالىق جانە سيفرلىق ءدالىز ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى.
قاجەت ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قولدا بار تەتىكتەردىڭ تولىق سپەكترىن پايدالانىپ، مۇددەلى تاراپتاردىڭ بارلىعىن، ياعني مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ، سونداي-اق ىسكەرلىك توپتاردىڭ دا قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت.
قازاقستانعا ساپارىم بارىسىندا مەنىمەن بىرگە كولىك، لوگيستيكا، ەنەرگەتيكا جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالالارىندا جۇمىس ىستەيتىن جەتەكشى جانە تابىستى بولگاريالىق كومپانيالاردىڭ باسشىلارى قامتىلعان بيزنەس دەلەگاتسيا كەلدى.
ساپار اياسىندا استانادا بولگاريا مەن قازاقستان كومپانيالارى اراسىندا تىكەلەي ءارى ىسكەرلىك بايلانىستار ورناتۋ الاڭىنا اينالاتىن بيزنەس- فورۋم وتەدى. بۇل شارا ورتا ءدالىزدى ودان ءارى ىلگەرىلەتۋگە جانە ەلدەرىمىز اراسىنداعى ەكونوميكالىق قارىم- قاتىناستاردى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى.
- ورتالىق ازيا حالىقارالىق ارەناعا ءبىرتۇتاس ايماق رەتىندە كوبىرەك شىعىپ كەلەدى. بولگاريا قازاقستانمەن عانا ەمەس، جالپى ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن ەنەرگەتيكا نەمەسە ءبىلىم بەرۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە قانشالىقتى مۇددەلى؟
- ورتالىق ازيا ەلدەرى ەكولوگيالىق جانە كليماتتىڭ وزگەرۋى ماسەلەلەرى بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى.
سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى ەڭ وتكىر ماسەلەلەردىڭ ءبىرى جانە بۇكىل وڭىرگە اسەر ەتەدى. الەمنىڭ كوپتەگەن باسقا بولىكتەرىندەگى سياقتى، ورتالىق ازيا ەلدەرى تەك ىنتىماقتاستىق ارقىلى عانا ناقتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولاتىنىن ءبىلىپ وتىر.
سۋ قالا ومىرىندە، اۋىل شارۋاشىلىعىندا جانە ەنەرگەتيكادا باستى ءرول اتقارادى. سونىمەن قاتار، كەيىنگى جىلدارداعى جاۋىن- شاشىننىڭ كوپ بولۋى اپاتتى زارداپتارعا اكەلدى: جاپپاي سۋ تاسقىنى، ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعىنا ايتارلىقتاي زيان كەلتىردى.
وسى كليماتتىق وزگەرىستەردىڭ سالدارىن بىرلەسىپ ەڭسەرۋ جانە ولاردىڭ الدىن الۋ بويىنشا كۇش- جىگەردى بىرىكتىرۋ ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ گەوساياسي ماسەلەلەردە، ەكونوميكالىق جانە ىسكەرلىك جوبالاردا، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىندا جانە باسقا دا سالالاردا تىعىز ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋعا بەرىك نەگىز بولدى.
ورتا ءدالىزدىڭ تەز ءوسىپ كەلە جاتقان گەوساياسي ماڭىزدىلىعى كۇش-جىگەردى بىرىكتىرۋگە ىقپال ەتەتىن تاعى ءبىر ەرەكشە فاكتور سانالادى. ءتيىستى كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى كەڭەيتۋ جانە جاڭعىرتۋ بارلىق ەلدىڭ مۇددەلەرىنە جاۋاپ بەرەدى. مۇنداي ىنتىماقتاستىقتىڭ پايداسى قازىردىڭ وزىندە ايقىن كورىنىپ تۇر.
اتاپ وتكەندەي، بولگاريا ورتا ءدالىز ارقىلى بايلانىستاردى كەڭەيتۋ ماقساتىندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن ىنتىماقتاستىققا مۇددەلى. بۇل كەلەشەگى زور جاھاندىق باعدار جۇكتەردىڭ ايتارلىقتاي كولەمىن تاسىمالداۋ ءۇشىن جوعارى الەۋەتكە يە.
ىنتىماقتاستىقتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى سالاسى - ەنەرگەتيكا. ءبىز ازەربايجان مەن باسقا دا كاۆكاز ەلدەرىنەن قارا تەڭىز ارقىلى شىعىس جانە ورتالىق ەۋروپا ەلدەرىنە «جاسىل» ەلەكتر ەنەرگياسىن جەتكىزۋ جوباسىن ىسكە قوستىق. وسىعان ۇقساس جوبا بولگاريانىڭ ورتالىق ازيامەن سەرىكتەستىگىن تەرەڭدەتۋ ءۇشىن پەرسپەكتيۆالى باعىتقا اينالۋى مۇمكىن.
تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىت - ءبىلىم بەرۋ جانە ەڭبەك رەسۋرستارى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق. اسىرەسە، بۇل ماسەلە ەۋروپاداعى دەموگرافيالىق احۋالدى ەسكەرسەك، وتە وزەكتى. سەبەبى ەۋروپا حالقى قارتايىپ كەلەدى. ال ورتالىق ازيا ەلدەرىندە ەۋروپا وداعى ەلدەرىندە وقىعىسى كەلەتىن نەمەسە جۇمىسقا ورنالاسۋعا نيەتتى جاس ءارى جىگەرلى ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى. ءبىز وسى سالا بويىنشا وزبەكستانمەن ىنتىماقتاستىقتى باستاپ كەتتىك.
- شاعىن جانە ورتا مەملەكەتتەر جاھاندىق ستراتەگيالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدە جانە سىرتقى ساياساتتى ءارتاراپتاندىرۋدا قانداي رول اتقارۋى كەرەك؟
- بۇل وتە كۇردەلى سۇراق. دەگەنمەن، قازىرگى گەوساياسي جاعداي شاعىن جانە ورتا مەملەكەتتەردىڭ قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاڭا حالىقارالىق تارتىپتە ءوز ورنىن الۋى ءۇشىن ماڭىزدى تەپە-تەڭدىك فاكتورى رەتىندە ارەكەت ەتىپ، سىرتقى ساياساتقا ءارالۋاندىلىقتى ەنگىزۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي تۋعىزاتىن سياقتى.
قالىپتاسۋ جانە كوپپوليارلى دەڭگەيگە ءوتۋ ساتىسىندا تۇرعان زاماناۋي الەمدىك جۇيە شاعىن جانە ورتا ەلدەرگە سىرتقى ساياسي ماسەلەلەردە وزىندىك دەربەس قادامدارىن كورسەتۋگە كوبىرەك مۇمكىندىكتەر بەرەدى.
شاعىن ءارى ورتا ەلدەردە دەربەس تۇردە جانە ايماقتىق ءوزارا ءىس- قيمىل اياسىندا ءىرى دەرجاۆالاردىڭ مۇددەلەرىمەن سايكەس كەلە بەرمەيتىن ءوز ۇستانىمدارى مەن مۇددەلەرىن جاريالاۋدا مۇمكىندىگى بار.
- دۇنيەجۇزىلىك جانۋارلار ساۋلىعى باس اسسامبلەياسىنىڭ 92- سەسسياسىندا قازاقستان مەن بولگاريا ەۋروپا وداعى ەلدەرىنەن اسىل تۇقىمدى ءسۇتتى ءىرى قارا مالدى اكەلۋگە ارنالعان ونەركاسىپتىك ءسۇت فەرمالارىن دامىتۋ باعدارلاماسىن تالقىلادى. قازاقستانمەن وسى سالاداعى ۆەتەريناريالىق قاۋىپسىزدىك جانە اسىل تۇقىمدى مالدى جەتكىزۋدەگى لوگيستيكا بويىنشا ىنتىماقتاستىق قالاي دامىتىلماق؟
- بولگاريانىڭ ءسۇتتى مال شارۋاشىلىعىندا ايتارلىقتاي تاجىريبەسى بار. شىعىس ەۋروپاداعى ەڭ ءىرى ءسۇت فەرماسى ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان. سونىمەن قاتار، بۇل سالادا جوعارى دەڭگەيدەگى عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى بەلسەندى جۇمىس اتقارىپ جاتىر.
گەنومدىق تەحنولوگيالار دا قارقىندى دامىپ كەلەدى. وسى بازانىڭ ارقاسىندا بولگاريا اسىل تۇقىمدى مال سالاسىندا، تەحنولوگيالارمەن جانە تابىستى تاجىريبەمەن الماسۋدا ەۋروپا تاراپىنان جەتەكشى سەرىكتەس بولۋ مۇمكىندىگىنە يە.
بۇل رەتتە، ۆەتەريناريالىق قاۋىپسىزدىككە كەپىلدىك بەرەتىندەي مالدى تاسىمالداۋعا ارنالعان لوگيستيكالىق دالىزدەردى قۇرۋ بايىپتى دا ماقساتتى جۇمىستى تالاپ ەتەدى. وسى جاعداي ىسكەرلىك ارىپتەستىك ورناتۋدا دا، ۆەدومستۆوارالىق ءوزارا ارەكەتتەسۋدە دە ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدى.
- بريۋسسەل رەسمي تۇردە بولگاريانىڭ 2026 -جىلدىڭ 1- قاڭتارىنان باستاپ ەۋروعا ءوتۋىن ماقۇلدادى. ەۋروايماققا كىرۋدەن قانداي ماڭىزدى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەر كۇتەسىز؟ بولگاريا بۇل قادامعا بايلانىستى ىقتيمال تاۋەكەلدەردى قالاي ەڭسەرەدى؟
- بولگاريا ەۋروپا وداعىنا كىرگەننەن بەرى بىرنەشە ۇكىمەت ەۋروايماققا (ءبىرىڭعاي ۆاليۋتا) قوسىلۋدى ماقسات ەتىپ قويدى، بۇل دا ە و- عا قوسىلۋ تۋرالى شارتتا بەكىتىلگەن ەلدىڭ مىندەتتەمەسى.
ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ەۋروايماققا قوسىلۋ بولگاريا ەكونوميكاسىنا ايتارلىقتاي پايدا اكەلەدى. ەۋرونى پايدالانۋ ەكونوميكانىڭ تۇراقتىلىعى مەن قارجى ينتەگراتسياسىنا ىقپال ەتىپ، شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى كوبىرەك تارتۋعا جانە جاڭا ساۋدا مۇمكىندىكتەرىن اشۋعا ءتيىس.
دەگەنمەن، ەۋروايماققا قوسىلۋ بولگاريانىڭ ءاربىر ازاماتىنا اسەر ەتەتىنىن ەستە ۇستاعان ءجون. ەو جۇرگىزگەن سوڭعى Eurobarometer ساۋالناماسى بولگارلاردىڭ 50 پايىزى وسى كەزەڭدە ەۋرونى قابىلداۋعا قارسى ەكەنىن، ال 43 پايىزى بۇل قادامدى قولدايتىنىن كورسەتتى. ەۋرونىڭ ەنگىزىلۋى ەۋروايماققا قوسىلعان كەيبىر ەلدەردەگى سياقتى باعانىڭ وسۋىنە اكەلۋى مۇمكىن دەگەن قاۋىپ بار.
سوندىقتان بۇل اۋقىمدى ترانسفورماتسيانى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قوعامنىڭ قولداۋى وتە قاجەت.
سونىمەن قاتار، جاۋاپتى ينستيتۋتتار جاعىنا ماڭىزدى ءارى ناقتى بەيىلدىلىگى بولعان جاعدايدا الداعى ماقساتقا قول جەتكىزۋگە بولادى.
ەۋرونى قابىلداۋدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالدارىن مۇقيات تالداۋ، سونداي-اق ءتيىستى ينستيتۋتسيونالدىق شارالار وتە ماڭىزدى جانە بولگاريا ازاماتتارى وسىعان ءۇمىت ارتىپ وتىر.
ايتا كەتەيىك، بۇگىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اقوردادا ەلىمىزگە رەسمي ساپارمەن كەلگەن بولگاريا پرەزيدەنتى رۋمەن راديەۆتى قارسى الدى.
رۋسلان عابباسوۆ
