اسقار التاي. الپينيست – اڭگىمە

 اڭگىمە شىڭ باسىنا شىعىپتى... شىڭ باسى - شىڭىلتىر اياز. قار بەتى - قابىرشاق مۇز. كوك پەن جەردىڭ اراسى - كىلكىگەن كىلەگەي مۇنار.

سول مۇنار دۇنيەدە تاۋتەكەدەي سەكسيىپ جالعىز ءوزى قالىپتى. سول مۇنار الەمدە كەمەنىڭ جەلكەنسىز جالاڭاش دىڭگەگىندەي جەتىم شىڭ ءجۇزىپ كەلەدى.

كولكىگەن مۇنار ىشىندە، شانشىلعان شىنار ۇشىندا قاراقشىداي قالقيىپ تۇرعان مۇنى مۇڭ يەلەدى. ىلە ۇرەي بيلەدى. بويىن سۋىق تەر باستى. ۇلى بيىكتە اۋا جەتپەي، قوس وكپەسى قىسىلدى.

بۇعالىق تۇسكەن جىلقىداي بوبەجىگى بۋىندىرىپ، جانارى جارىلارداي شاتىناي بەرە وقىستان ويانىپ كەتتى.

قاراڭعى بولمەدە قارا تەرگە ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. دەمىن تەرەڭنەن تارتىپ، كوز ۇيرەتىپ ۇزاق جاتتى. الگىندە عانا شىڭ باسىن تورلاعان شاڭىت الەم سانسىراعان ساناسىنان جالقاۋلانا سەيىلدى.

تاڭ قاراڭعىسى سەلكەۋ تارتىپ، بالكون جاقتان بوزعىل ساۋلە بىلىنەدى. بارىستاي جىمىپ بالكونعا شىقتى. كوكتەمنىڭ تاڭعى ىزعارى ءتانىن قارىپ، سەرگىپ سالا بەردى. ول الدەن ۋاقتا اس ۇيدەن اپىل-قۇپىل اۋقاتتانىپ، تىسقا شىقتى. الماتى ويانىپتى. ءبىر ساتكە كوك مۇنار ىشىندە كەمەدەي جۇزگەن مۇزارت شىڭ مەن شىڭ باسىندا جەتىمسىرەگەن جۇمباق كۇيىن ەسىنە الدى. "بۇل قاي شىڭ؟ نەگە جالعىز؟ تۇسكە دە ءتۇرلى جايلار كىرەدى-اۋ!... دەپ اۆتوتۇراققا قاراي اسىعا ادىمدادى.

كوكتەم تۋعالى، كوڭىلىنە جەڭىلتەك قىزداي جەل كىرگەن-دى. العاشىندا جاز شىقپاي الاڭداعانىنا جول بولسىن دەپ، ءوز-ءوزىن تىيىپ تاستاۋعا تىرىسسا دا، الاڭ كىرگەن سەزىمى اساۋسىپ، باستىقپاي-اق قويعان. مامىر تۋىپ، جەر جىلىسىمەن قارعىن سۋداي لىقسىپ، الىپ-قاشپا الاپات سەزىمگە ۇلاستى. بۇگىندە جار توسەگىن سۋىنتقان تاڭعى سەزىم كەشىكپەي بايىرقالى ويعا بەكىدى. ءوزىن تاۋدىڭ شاقىرعانىن ءتۇيسىندى. ءتۇيسىندى دە تىكسىندى...

تاپ قازىر قۇز كەسىپ، شىڭعا شىرعا سالار مەزگىل ەمەس. مازاڭ مامىر. جىلدىڭ بۇل ايىندا كۇن قاقتاعان افريكانىڭ كيليماندجارو توبەسىنە دە ادام اتاۋلى اياق باسپايتىن. ال مۇنىڭ اسىق كوڭىلى قايدا تارتىپ تۇر؟ جەر انانىڭ توسىندەگى مونبلان مەن ەۆەرەست تەكتەس قوس شىڭىنا دا، اق جال مەن قارا جال ءتۇستى جىلقىنىڭ شوقتىعىنداي الياسكا مەن كاۆكازدىڭ جالاما جوتاسىنا دا تابانى تيگەن ەدى. پەرعاۋىننىڭ پيراميداسى ىسپەتتى الاتاۋدىڭ حانتاڭىرىسى مەن بوز ءبورىنىڭ يەسى تەكتى التايدىڭ اقتاۋىنا دا قونىشى قاجالعان. ەندىگىسىنە نە جورىق؟

كۇنى بويى قۇلا تاسقىن كولىكتى قالا كوشەلەرىن تاكسيىمەن ارىلتقان تايشىندى قالا حالقىنىڭ قىبىرلاعان تىرشىلىگى الداۋسىراتقانمەن، بەلگىسىز بيىككە دەگەن قۇشتارلىق جان دۇنيەسىن سۋىرتپاقتاپ تارتا بەردى. قاي تاۋعا، قاي شىڭعا ساپارلاۋ كەرەك ەكەنىن بىلە الماي دال بولدى.

ەكى يىنىنەن قورعاسىنداي باسىپ تۇراتىن بەتون ۇيىنە كىرىپ كەلگەندە: «كۇرشىمنىڭ سۋلارى، قۇزعىندى شىڭدارى... قايىڭداي قىزدارى، قاراعاي ۇلدارى» دەپ، تاقپاقتاعان سەگىز جاسار ۇلىنىڭ اۋەنىنە ەلەڭ ەتە قالدى دا، جارق ەتكەن وقىس وي ساناسىن وسىپ ءوتتى. سوستيىپ كىرە بەرىستە تۇرىپ قالدى. «قۇداي-اۋ، قۇزعىندى ەكەن عوي تۇسىمە كىرگەن! قۇزعىندى ەكەن عوي شاقىرعان... ءتاڭىرىم، تىلەگىمدى بەرە گور! وسى ۋاققا دەيىن قالاي سەزبەي كەلگەم؟»

ىلە كىشكەنە مۇقان دا جۇگىرە شىعىپ:

- كوكە، كەلدىڭىز بە؟ - دەدى قۋانىپ. - مەن بۇگىن ءۇش "5" الدىم... ماعان ءۇش ءجۇز تەڭگە بەرەسىز! ەرتەڭ كومپيۋتەر وينايمىن.

- جارايسىڭ، ۇلىم! بەس العانىڭ جاقسى، تەك اقشا سۇراعانىڭ جامان... سەن ساباقتى اقشا ءۇشىن وقىماۋىڭ كەرەك، ءوزىڭ ءۇشىن وقۋىڭ كەرەك،- دەي سالدى.

سول كۇنى تۇندە-اق تايشىن ايەلىنىڭ «دەم الساڭشى» دەگەنىنە قاراماستان، ازداپ «تاكسيلەتىپ» كەلەيىن دەپ، تاكسيشىلەر تۇراتىن اۋەجايعا ەمەس، قاشاندا تاۋ باسىندا تابىساتىن «تاۋلىق دوستارى» الپينيستەردىڭ ءۇيدى-ءۇيىن ارالاپ كەتتى. تۇندەلەتىپ ءجۇرىپ بىرەۋىن ۇيىنەن تاپسا، بىرەۋىن تابا المادى. تاپقاندارى قۇزعىندى شىڭىن كوكتەيىك دەگەن ءسوزىن كۇلىپ قارسى الدى. «قۇزعىندى - التايدىڭ اتاقتى مۇزتاۋىمەن دەڭگەيلەس، جالعىز شانشىلعان جەتىم شىڭ» دەگەنىنە سەنسە دە، ەشقانداي الپينيستىڭ تابانى تيمەگەن دەگەنگە كۇدىكتەنە قارادى.

امالسىز كەرى بۇرىلدى، ءبىراق ادۋىن سەزىمىن، قۇمار كوڭىلىن باسا المادى. ول جالعىز دا بولسا، قۇزعىندىعا كوتەرىلۋگە ىشتەي بەل بايلادى. سوندا عانا كوڭىلى جاي تاپقانداي بولدى. دەگەنمەن بىلتىر گيمالايعا بىرگە بارعان الگى ءبىر ستۋدەنت جىگىت ويىنا ورالا بەردى.

ەرتەڭىنە كەشتەتىپ ستۋدەنت سۇڭعاتتى جاتاقحاناسىنان تاپتى. ول دا مۇنى كۇتپەگەن-دى، ءبىراق ۇسىنىستى البىرتتىقپەن قابىل الدى. تايشىن دا قۋانىپ كەتتى. ستۋدەنتتىڭ تاجىريبەسى از بولسا دا، تاۋدا سەرىك كەرەك. ونىڭ ۇستىنە قۇزعىندى دا گيمالاي شىڭ-قۇزدارىنان ءبىر كەم ەمەس ەكەنى بۇعان بەلگىلى. باياعى بوزبالا كۇنىندە، تاپ سۇڭعاتتاي ستۋدەنت كەزىندە بارىس اتام دەپ، قۇزعىندىنىڭ قار-مۇز قۇرسانعان قۇزارىنىڭ القىمىنا شەيىن ارقانمەن كوتەرىلگەنى بار... سويتكەن قۇزعىندىعا تۇڭعىش رەت سوقپاق سالماق، سىنا قاقپاق. بۇل قۇزعىندىنى، قۇزعىندى بۇنى ۇمىتقالى دا نە زامان؟!

وسى ءبىر قۋانىشتى كەشتى ەكەۋى وڭاشالاۋ، تىنىش كافەدە وتىرىپ اتاپ ءوتتى.

- اعا، - دەدى سۇڭعات، - مەن كەيدە مىنا قالاعا سىيماي كەتەم. وندايدا جاپادان-جالعىز الاتاۋعا تارتىپ وتىرامىن. تاۋ اۋاسىن جۇتىپ، سەرگىپ قايتام. ءوزىم جازىقتا تۋسام دا، تاۋ اراسىن اڭسايمىن دا تۇرامىن... تاۋ تۋرالى ويلاسام، جۇرەگىم تۋلاپ قويا بەرەدى.

- مىنە-مىنە، سەن دە ءتۇبىڭ، تەگىڭ - تاۋ ۇلىسىڭ... سەن ەكەۋى-مىز ۇقساسپىز، - دەپ قۋانىپ كەتتى تايشىن.

- اعا، مەن تاۋسىز تۇرا المايتىن سەكىلدىمىن. ءوزىمدى كەيدە جەتىم قالعانداي سەزىنەم...

- مەن دە جەتىممىن، باۋىرىم، مەنىڭ اكە-شەشەم - تاۋ... تاۋ مەنىڭ ەگىزىم.

- مەن كەيدە جىلايمىن... كوزىمنەن جاس شىقپايدى، ءبىراق ءىشىم قان جىلاپ جاتادى.

- ە-ەه، باۋىرىم! تاۋلار دا تولقيدى، تاۋلار دا جىلايدى. ەڭ عاجابى - تاۋلار دا اڭسايدى، تاۋلار دا جوقتايدى... ءيا، جوقتايدى! سەن سەنبەي وتىرسىڭ با؟

- جو-وق، نەگە سەنبەيمىن؟ سەنەمىن!

- سەنسەڭ - سولاي، باۋىرىم! - دەپ تايشىن قىزىنىپ كەتتى، مىنەزى دە تاۋ ادامىنا ءتان قىزۋقاندىلاۋ ەدى. - تاۋ دا ادامدى اڭسايدى. اڭساعاننان دا وزىنە شاقىرادى، ىڭعايى كەلسە، باۋىرىنا باسىپ قالادى. ال باۋىرىنا جازاتايىم باسىپ قالسا، بار مەيىرىن توگە الديلەيدى. بار زارىن توگە جوقتايدى... و-و، سەن ونداي كۇڭىرەنگەن ءۇندى ەستىگەن جوقسىڭ. عاجاپ ءۇن... مىنە، مەنى سول زارلى ءۇن شاقىرادى دا تۇرادى. سەن ءبىراق وعان بەرىلىپ كەتپە! ەگەر ەستي قالساڭ... ول - قاتەرلى سارىن. وعان بوي الدىردىڭ بار عوي، يمانداي شىنىم، وندا مىنا ءتۇتىن كومگەن ويداعى قالاعا ورالام دەپ ويلاما! تاۋ باسىندا قالعانىڭ. تالاي الپينيست قالدى عوي... ءجا-ا، الىپ قويالىق!

ەكەۋى دە قاعىسپاي قاعىپ سالىستى.

- ءسىز ءوزىڭىز فيلوسوف ەكەنسىز عوي...

- باۋىرىم-اۋ، ءبىز دە بىردەڭە وقىعانبىز. قازىر عوي كەرەكسىز بوپ قالعانىمىز. فيلوسوف مەن ەمەس - تاۋ... تاۋ - فيلوسوف. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم - تاۋ سارىنى.

- تاۋ سارىنى - اجال سارىنى... دەمەكسىز عوي.

- ول، ءبىر جاعىنان، كۇرەس سارىنى... جەكپە-جەك سارىنى. تاۋ باسىندا نە ول جەڭەدى، نە سەن جەڭەسىڭ. باسقا جول جوق. تاۋ باسى - تىعىرىق. سەن وسكەن ورالدىڭ ساعىمدى دالاسى ەمەس، تۇماندى توسكەي. اداسۋىڭ قيىن، اجالىڭ جاقىن.

- اعا، ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن قورقايىن دەدىم.

- حا-حا-حا، باۋىرىم، قىزىپ قالعان اعاڭنىڭ ساندىراعىنا كوڭىل اۋدارما!

...قۇزعىندى ساپارى سابىلىسسىز، ساندالىسسىز جالعاستى. ستۋدەنت سۇڭعات تا ۋنيۆەرسيتەتىنەن وڭاي سۇرانىپ شىقتى. ءوز-وزىنە قوجا تاكسيشى تايشىن دا قالادا قۇنجىڭداي قويمادى. اساي-مۇسەيلەرىن، ازىق-تۇلىكتەرىن قامداسىپ الىسىمەن، ۇزىن جول ءۇستى ايالىسسىز ءجۇردى. كۇرشىمنىڭ وتكەلىنە تۇندەلەتىپ جەتتى. امالسىز ايۋداي دوڭكيگەن قارا "تويوتا" دجيپىنىڭ ىشىنە تۇنەۋگە تۋرا كەلدى. وتكەل اۋزىنا تاسپيىقتاي تىزىلە كەزەككە تۇرعان ءتورت-بەس "كاماز" كولىگىن جانامالاي ءوتىپ، پاروم كەمەسى يەك ارتار تابالدىرىق تەمىر ۇستىنە شىعىپ توقتاعان.

بۇلار تاڭ ابدەن اعارىپ اتقاندا عانا دۇرىلدەگەن ماشينا داۋىسىنان وياندى. توڭازىپ قالىپتى. سۇڭعات باسىن كوتەرگەندە العاش كورگەنى - كولكىگەن كوكپەڭبەك ەرتىس، ۇشان تەڭىز سۋدىڭ بەتىندە وزدەرىنە قاراي ويماقتاي بوپ ءجۇزىپ كەلە جاتقان اپپاق كەمە-پاروم مەن بۇلدىراعان ارعى جاعانى كومكەرە قورشاپ جاتقان بۋرىل تاۋلار ەدى. تاڭعى سۇلۋلىققا اڭتارىلا قالىپ، تىسقا اتىپ شىقتى. ءجۇزىن تاۋ مەن دالانىڭ اۋاسىنا قانىعىپ، ۇلى وزەننىڭ بۋىنا شومىلىپ شىققان دىمقىل لەپ جالاپ ءوتتى. سارايى اشىلىپ قويا بەردى.

تايشىن دا كوكىرەگىن كەرە تىنىستاپ، كەرىلىپ-سوزىلىپ الىپ، سۋ بويىنا بارىپ بەتىن شايدى. ەكەۋى ەرتىس جاعاسىنىڭ جان جادىراتىپ، كوڭىل تولقىتار سيقىرلى كۇيىنە ەلتىپ جۇرگەندە، الىپ اق كەمە دە تەمىر تابالدىرىق تەكشەگە جەتكەن. پاروم ۇستىنە الدىمەن ەكەۋىنىڭ كولىگى شىقتى.

نايزا تۇمسىقتانعان اق كەمەنىڭ ءۇشىنشى قاباتىنا كوتەرىلگەن سۇڭعات بەسىكتەي تەربەلگەن پارومى مەن ۇلى وزەننىڭ جايىلا اققان مول سۋىن، اندا-ساندا ىزعارلى جەلى سۋ بەتىندە جەلپي قۋالاعان بۋالدىر تۇمانى مەن جاعالاۋىنداعى شۇبار قۇمىن ءوزى وسكەن جايىق بويىمەن سالىستىرا قاراپ تۇردى. ارناسى ءتورت شاقىرىمنان استام الىپ استاۋ ىشىندە تولىپ اققان وزەندى جايىقتاي ۇشەۋ-تورتەۋ شىعار دەپ ويلاپ، ايران-اسىر قالدى. پاروم اعىسى اۋىر وزەندە ارەڭ جىلجيدى.

ارادا ساعاتقا جۋىق ۋاقىت وتكەندە جاعاعا قايىرلاعان كەمەدەن جىلجىپ تۇسكەن كولىك كوك بۇيرا كوككە مالىنعان بۋرىل تاۋدى باۋىرلاپ، كۇرشىمگە قاراي زاۋلاپ بەردى. كۇرشىم وزەنى ويىنان مارالدى بيىگىنە كوتەرىلە بەرگەندە، جايداقتىڭ قارلى جونى قاپساعايلانا بارىپ، قيما ەڭىسى قۇلديلاپ كەتىپ، كەنەت قاسقىر ازۋلانعان قۇزعىندىنىڭ قار-مۇزدى وقشاۋ شىڭى جارق ەتە قالدى. سول ساتتە مامىر كۇنىمەن كۇلتەلەنە كوتەرىلگەن بۋرابايدىڭ كوك الابىن، قويتاستىڭ قىرتىس-جىرتىس قاتپارلى تاۋلارىن قىزىقتاپ كەلە جاتقان ەكەۋى "پا!" دەسىپ قالىستى. كوككە قادالعان سىناداي ءسۇيىر شىڭ سولاڭ ەتىپ، جۇرەكتەرىن سۋىرىپ الدى.

- سۇلۋ ەكەن، - دەپ سۇڭعات ءسۇزىلدى.

- سۇيرىكتەي عوي، شىركىن! - دەپ تايشىن ءسۇيسىندى.

- اعا، بۇعان قالاي شىقپاي ءجۇرسىز؟ دۇنيەنىڭ تالاي شىڭىن شىلبىرلاعاندا...

- وي، باۋىرىم-اي، اقىماق بولعان سوڭ قايتەسىڭ؟ بىزدىكى باياعى قاعىنان جەرىگەن، جاتىرىن جاتسىنعان قۇلاننىڭ اياعىن قۇشۋ عوي... ايتپەسە ادام قيار جەر مە وسى؟! مەن شىقپايتىنداي شىڭ با؟ ءبارىن دە كەش ۇعىپ جاتامىز عوي.

- «ەشتەن - كەش جاقسى» دەۋشى مە ەدى. اللا بۇيىرتسا، اسۋدى تابانعا تاپتارمىز!

- ءتايت! - دەپ زەكىپ قالعاندا، تايشىننىڭ قولى وقىس بۇرىلىپ قاپ، ورتەكەدەي ويناقتاپ كەلە جاتقان "دجيپ" تە جالت بەرىپ، قيا جولدىڭ قۇلاماسىنا قايقاڭ ەتىپ بارىپ قايتتى. - تەك، باۋىرىم، بەيپىل سويلەمە! اسىلىق بولماسىن، تاۋدىڭ دا كيەسى بار.

سۇڭعات تا ابەس سويلەپ قالعانىنا قىسىلا بەردى.

كەرىك مويىن قۇزعىندى عانا كەكىرەيگەن قالپى...

مامىردىڭ ماڭعان كۇنى، تاۋدىڭ تۇنىق اۋاسى، تابيعاتتىڭ سۇلۋ سەسى كوڭىلدەرىن الىپ ۇشتىرادى. جازدا دا سۇرى قاردان اقتانداقتانىپ جاتاتىن جايداقتىڭ ساۋىرى اق جولاق كيتتەي جوندانا ءتۇسىپ، قۇزعىندى قۇز-شىڭىنا شەيىن سوزىلعان قاپساعاي قابىرعاسى بارىستاي شۇبارتىپ، كوزدىڭ جاۋىن الادى. ورماندى وزەن بويلارى مەن ارشا-شىرشالى تاۋ سىلەمدەرى، كوكالا كىلەمدەي كۇرەڭشەلى القاپتارى مەن قۇج-قۇج جارتاستى جالامالارى جانعا جايلى سەزىم ۇيالاتىپ، بويىنا ءبىر ەرەكشە كۇش-قۋات قۇيادى. التايدىڭ القام-سالقام بىتكەن اسەم تابيعاتى ارقا-جارقا كۇيگە ەندىرەدى. الدەنەگە ورەكپىپ، الدەقايدا اسىعا تۇسەسىڭ؟!

بەسىن بەلدەن اسا قىساڭ قولاتتىڭ ىشىنە، جايداقتىڭ جىلان باۋىر ەتەگىنە ۇيمە-جۇيمە ورىن تەپكەن ەجەلگى قونىس مارالدىعا جەتتى. مۇنار تاۋدىڭ مۇڭسىز اۋىلى ماناۋراي قارسى الدى. كورىسپەگەن اعايىن-تۋعان اعىلا كەلىسىپ، قاۋقىلداسا قۇشاققا الىستى.

تايشىن تۋعان اۋىلى مارالدىدا ءبىر-اق كۇن اۋناپ-قۋناپ جاتتى دا، كەلەر تاڭدى قۇلانيەكتەن كۇتىپ الىپ، ءۇش جىگىت بوپ جولعا شىقتى. استارىندا - توقجاراۋ اتتار. الدارىندا - اسقاقتاعان قۇزعىندى. بوكتەرگىلەرى - ورامدى، قورجىندارى - قوڭدى. كوڭىلدەرى - الاڭسىز، ساپارلارى - سوقپاقسىز. بەلدەرىن بەكەم بۋىسقان. تاۋ اراسىندا تاناۋ سۋىتار ىزعار بار. شىمىرلاعان ىزعاردان اتتار دا پىسقىرىنىپ، تاناۋ جەلبىرشەگىن پىرىلداتىپ قويادى.

كەيدە اياڭمەن، كەيدە جەلىسپەن جۇرگەن سالت اتتىلار جىلقىنىڭ كەتپەن تۇياعىمەن كوتەرىلە الار قۇزعىندىنىڭ قىرىق قاتپار كەزەڭىنەن كەشتەتىپ استى. بەلدى كۇلىكتەرىنىڭ شاپتارى شابىلا كوبىك اتىپ، باۋىرلارىنىڭ قان-سورپاسى شىقتى. قالادان كەلگەن ەكەۋدى سالت اتتىڭ ءجۇرىسى سوعىپ تاستادى. قاس قارايعانشا ۇشەۋى ءجىتى قيمىلداپ، ىقتاسىنداۋ جەر شوقىسىنا شاتىرلارىن تىگىپ، استارىن قامداسىپ ۇلگەردى.

اتتاردى اۋىلدان ەرە شىققان جىگىت تىقىر وتقا قويىپ كەلسە، ەكى الپينيست جاتىپ قالىپتى. الگى جىگىت اي تۋعانشا تىستا سوزالاڭداپ ءجۇردى دە، ول دا ۇيقىعا باس قويدى. ەندى قاراۋىتقان قۇز-قيا، ۇڭىرەيگەن جارىق-جارتاس ءىشىن تومەندەگى سۋ سارىنى، جەل سۋىلى تەربەپ، الاسارعان اسپاننان جارىق جۇلدىزدار بادىرايادى. تۇنگى ىزعار كۇشەيىپ، تاۋ سامالى كوكايىلدانىپ، ۇيقىداعى شاتىر ماڭىن توريدى. تاۋ ءىشى ارۋاقتاي سۋىنا تۇسكەن.

ولار سالقىن شاتىر ىشىندە كەشەگى ەرسوقتى جۇرىستەن قۇلانتازا ارىلىپ، قۇزعىندىنىڭ الىپ تۇلعاسىنان تاڭ شاپاعى شاشىراپ ۇلگەرمەي، اسا ءبىر سەرگەكتىكپەن وياندى. تۇستىكتىڭ مامىق ايىنداي ەمەس، توسكەيدىڭ مامىرىندا مۇڭ-سىز ويانىسىپ، ات ءۇستى استانىپ، ات ۇستار جىگىتكە «ءۇش كۇننەن كەيىن كەل» دەسىپ، شاڭىت شىڭعا بوگەلىسسىز بەت تۇزەدى.

بار ءۇمىت، بار كۇدىك - بيىكتە. كوك شاڭىراعىن دارا كوتەرگەن باقانداي شىڭ شوقتىعىندا. قۇداي جار بولعاندا، كۇن اشىق. ازىرگە كوڭىلگە كىربىڭ تۇسىرەر تەڭگەدەي بۇلت جوق. بۇگىن بيىكتىڭ بەل ورتاسىنان اسىپ، كوك مۇز قاشار قيالى بەتكەيگە «تىرەك شاتىرىن» تىگۋلەرى ءتيىس. ەرتەڭ ەرتەمەن مۇز سىنالاپ، قۇز قيالاپ شىڭ شىنارىنا ورلەمەك. تىرەك مەكەندەرىنە كۇنبە-كۇن قايتىپ ورالۋلارى كەرەك.

بۇل جايدى ەكەۋى دە ايتپاي-اق بىلەتىن. ستۋدەنت جاس بولسا دا، گيمالايعا سىنا قاققان جىگىت. ونىڭ قۋاتتى قيمىلىنا، جاستىق جىگەرىنە ءبارى دە ءدان ريزا بولىسقان. ول جولى بۇلار جەتەۋ-تۇعىن. بۇگىن ەكەۋ. ازىرگە جالاما جارتاسقا تەمىر سىنا قاعىپ، شىعىرشىق ءىلىپ، ارقان تارتا قويعان جوق. جارتاستىڭ جىقپىل-جىقپىل قۋىسىمەن، قاقپا-سوقپا قالاقشا قىرتىستارىمەن قۇندىزشا قۋالاپ، ەندى كەلگەن ەرنەۋلەرىن ەپپەن باسىپ، ءبۇرلى تاباندارى مەن ءالدى ساۋساقتارىنا سەنگەن. ارقالارىنا اسىنعان جولقاپشىقتارى مەن مويىندارىنا ىلگەن، بەلدەرىنە بايلاعان تەمىر سىنا، ىلمەشەك، شىعىرشىق زاتتارى، وراۋلى قوس-قوس ارقان ءزىل تارتىپ، تۇلا بويلارىن تەر باسادى. وعان ءبىراق كوڭىل اۋدارار ەمەس. بار نيەتتەرى - بيىككە ۇمتىلۋ. الباتى ءسوز قاعىسۋ، سىر تارتىسۋ دا جوق. ءوز ىستەرىنە بەرىك، ءوز جۇرىستەرىنە جەتىك.

جەل باسىلعان. جانعا جايلى مامىر سامالىنا ويىسقان. كۇن دە شىڭ يىعىنا شىققان. بۇلار بەت قويعان تەرىسكەي كولەڭكە. اندا-ساندا سالقىن سامال شىمىرلاعان ىزعار اكەلەدى. ىزعار قار-مۇز قاتىپ جاتقان قۇز-قيا قۋىستارىنان، شۇعىلالى شىڭ باسىنان شىمىرلاپ جەتەدى. "شىڭ باسى - ۇسكىرىك، - دەپ شەشتى تايشىن. - كۇنگەي - كۇيىك... الدامشى جىبۋىمەن قاۋىپتى. كوكتەمگى كوشكىنى بار. مىنا سامال سول وڭىردەن. كوپ الپينيست كۇنگەيدە قاپى قالادى...

جۇك - اۋىر، جول - جالتاڭ. قۇزعىندىنىڭ قياسىنان اندا-ساندا كوزدەرىمەن شولىپ قالعاندا، كوك بۇيرا ورمان مەن كوك بالاۋسا جاساڭ جاپقان تاۋلى ءوڭىر تومەندە قالىپ، الاقانعا سالعان سۋرەتتەي كوز تارتىپ قويا بەرەدى. وندايدا اڭىرىپ قالعان سۇڭعاتتى الدىعا سالىپ كەلە جاتقان تايشىن: «باۋىرىم، بوساڭسىما! الدا ءالى ۇزاق جول بار... بيىككە كوتەرىلىپ الايىق، سوسىن كوزىڭ قارىققانشا قارارسىڭ» دەپ سەلت ەتكىزىپ، تەرىن ءبىر سىپىرتىپ الىپ، توقتاۋسىز ءجۇرىپ كەتىسەدى. تاۋعا شىعىپ كەلە جاتقاندا اياق سۋىتىپ، بەل سىندىرىپ الۋ - الپينيست ءۇشىن اۋىر. شيرىعىپ كەلە جاتقان ءتان شاۋ تارتقانداي بوساپ، جانىعىپ كەلە جاتقان جان جايلىلىق بيلەپ بايسال تارتسا، جول ورتادا جامباستاپ قالارىڭ انىق. سۇڭعات ءالى جاس قوي، تاجىريبە دە كەمشىن، كوڭىلى دە كورىنگەنگە كورسەقىزار، كوگەرگەنگە ىڭكار.

ەكەۋ ەلەۋسىز عانا يەك قاعىسادى. يەك استىنان اششى تەر تامشىلايدى. ءبىرىن-ءبىرى كوزدەرىمەن ۇعىسادى. «ناعىز ادامدىق اسىل قاسيەت تاۋ باسىندا عانا ويانادى...» دەگەن وي كەلدى تايشىنعا. تاۋداعى دوستىق - بارىنەن بيىك. تاۋداي بيىك، تاۋداي قاتال، تاۋداي ءتوزىمدى. تاۋدان تومەن تۇسكەن جەردە پەندەشىلىك بوي كوتەرەدى. تومەندە "دوستىق" دەگەننىڭ ءوزى "قاستىق" دەگەنمەن قاتار جۇرەدى. ويدا دوستىققا دا، قاستىققا دا ورىن بار. تاۋدا ورىن جوق. تاۋ - تارپاڭ.

تايشىنعا بۇل تاڭسىق وي ەمەس. قۇز قياسىندا قىرانداي قاناتتاسىپ قاتار جۇرگەن، بار قيىندىقتى قارا نارداي بىرگە بولىسكەن الپينيستەر ەتەككە تۇسكەندە بۇزاۋباس كەسىرتكەدەي قۇبىلاپ سالا بەرەدى. قار قۇلايتىن، مۇز جىلايتىن جالاما بەتكەيلەردە ادامدىق جاناشىر سەزىمدەرىنە سىزات تۇسپەستەي، سىنا قاعىلماستاي بوپ كورىنگەنىمەن، قالاعا كىرە بەرە بۇلعاقسىز باۋىرمالدىعى قورعاسىنداي سۋىنادى. ادام اتاۋلى ءبىر-بىرىنە سۋىق قانا جىميىپ، ءىشىن بەرمەيتىن قالانىڭ قالىڭ قاتپارلى تىرشىلىگىمەن بەتتەسكەن ساتتە ءبارى دە ادىرا قالىپ، تاۋ توسىندەگى سابيدەي پاك سەزىمدەرى لەزدە لاستانىپ قويا بەرەدى. شىڭ باسىنداعى كەشەگى قارا تاستاي بەرىك دوستىق، الپينيستىك ادال سەزىم سىنعان حرۋستالداي شىل-شىپىرى شىعىپ، ءارقايسىسى بوتەن بىرەۋلەرگە اينالا جونەلەدى. تايشىن وسىنى تۇسىنبەيدى... ويعا تۇسە كوڭىلى كۇڭگىرت كۇزدەي قۇلازيدى، جاپاندا قالعانداي جالعىزسىرايدى. ال بوزبالا سۇڭعات ونى قايدان ءبىلسىن؟! ول - ازىرگە اسەرشىل.

سوزبەن ەمەس، سىناقتى ىسپەن ىشتەي سەرتتەسكەن ەكەۋ قۇزعىندىنىڭ كوكسىر مۇزىنا دا ىلىكتى. قالىڭدىعى قۇلاش-قۇلاش كوك مۇز اراسىنان كەيدە قارا جارتاستار جارىپ شىعىپ، كەيدە قۇرىق بويلاماس جارىقتار ىرسيىپ، قيا بەتكەي تىك بەتكەيگە ۇلاستى.

كۇن دە ەكىندىگە ەڭكەيىپ كەتكەن ەدى. كولەڭكە باسى ۇزاپ، بۇلار تۇستەنبەستەن ۇزدىكسىز ورمەلەپ كەلە جاتقان باتىس بەتكە شۋاعىن توككەن. كۇن اۋكەسى ۇزىن اققان ەرتىسكە ەڭكەيىپ تە قالىپتى.

قۇزعا شالقايا بىتپەي، بۇلارعا ەڭكەيە بىتكەن كوكقاسقا الاپتان قۇتىلۋ كەرەك ەكەنىن ەكەۋى دە ءتۇسىندى. تايشىن «وڭعا قاراي قىرىنداي كوتەرىلەيىك» دەپ يەك قاعىپ، تاعى دا تۋ سىرتىنا قارادى. قارادى دا جۇرەگى زۋ ەتە قالدى. «ياپىر-اي، كوكجيەكتەن بۇلت كوتەرىلىپ كەلەدى-اۋ! ءتۇن ورتاسىنا جەتپەي-اق قۇزعىندى اق بۋراداي شابىنباسا ەت-تى»

ادام الاقانى عانا جاناسقان شىڭ جالاماسىندا تۇرىپ، كوكجيەككە كوز سالعان تايشىنعا نارتتاي تاباق الدىمەن شالىندى. ول كۇللى قۇبىلانى قىزىل مۇنارعا بولەپتى. كۇرەڭ كۇننىڭ استىندا جىلقى جالدانعان قويۋ بۇلت كوتەرىلىپتى. بۇلت ءتۇسى دە تالاق تيگەندەي كۇرەڭ. باۋىر كۇرەڭ كوكجيەكتەن بەرى بۇلدىر-بۇلدىر قىزىل مۇنار كەۋلەپتى. جاي كۇندە ساعىم سىرعىر ەرتىسكە ەڭكەيگەن كەڭ ءوڭىر - قۇبا جون، قوجىر تاۋ، كوك ورمان، شۇبار جارتاس - قىزعىلت مۇنار الەمىنىڭ باۋىرىندا بالقيدى.

باۋىرداي بالقىعان سيقىرلى ءوڭىردىڭ ءبارى قۇزعىندى قياسىن قىرقالاپ، ءبىر تابان بيىك تۇرعان تايشىننىڭ قاراشىعىنا سىيىپ كەتكەن ەدى... كۇرەڭىتكەن كوكشە شىڭ شىنارداي شانشىلىپتى. ال كوك ءتاڭىرىسىنىڭ كوزىندەي كورىنەتىن كۇن دە كوكجيەككە سالبىراپ، قۋ مويىن قۇزعىندىعا باسىن ءيىپتى. قۇزعىندىنىڭ كەۋدەسىن بەرمەس تاكاپپار اسقارى مۇنىڭ كوكىرەگىن ماقتانىش سەزىمىنە سۋعاردى.

سىنالى سوقپاقپەن ارقان ساۋمالاپ بارا جاتىپ: «ەڭ ۇرەيلى، ەڭ كۇشتى سەزىم دە تاۋ باسىندا تۋادى...» دەپ ءتۇيدى. تاۋ باسىنان تۇسكەن سوڭ، وسىنىڭ ءبارى ساپ تىيىلادى. باياعى ءبىر وگىز اياڭ، جورعا سىلاڭ تىرشىلىككە ەنەسىڭ. ولگەنشە وكشەلەگەن ءومىردىڭ ۇساق-تۇيەگىنە الدانىپ، الدامشى اعىسپەن جۇزەسىڭ. تاۋ توسىندە عانا ءوزىڭدى ناعىز ادام سەزىنەسىڭ، سول سەنىمنىڭ ءوزىن دە تاۋ ارقىلى تۇسىنەسىڭ. قيادا قىل ارقانعا ءىلىنىپ تۇرىپ، ءوزىڭنىڭ سونشاما ءالسىز، سونشاما قۋاتتى ەكەنىڭدى باعامدايسىڭ. ءبىر ساتكە بولسا دا بيىكتىڭ بۇلالىعىن تۇسىنەسىڭ.

سۇڭعات تا ازىرگە سىر بەرەر ەمەس. سۋسىما بەتكەيدە سابىرمەن قيالايدى. جەلىم تۇياقتى تاۋتەكەدەي سىرعىپ بارادى. ول بۇعان، بۇل وعان سەنگەن. قايلا-بالعامەن دە قاپىسىز قيمىلدايدى. ەكەۋى دە بارىن سالعان. كۇن كوزىن قۇبىلادان كوتەرىلگەن قىزىل شوبىر بۇلت باسقاندا، ەڭكىش قيا مۇز بەتكەيىنەن قۇتىلىپ، ءسال عانا شالقايىڭقى جىلتىر قۇز جالىنا تەمىر ىستىكتى تاباندارىن تىرەدى. سوندا عانا جوعارىدان الدەقانداي قوشقىل بەلدەۋ كورىندى.

- انا بەلدەۋگە جەتىپ جىعىلايىق، - دەدى تايشىن.

- جارتاس شىعار، - دەدى سۇڭعات.

- بالامىسىڭ دەگەن... ول بەلدەۋ - «بارىس بەلدەۋ». بارىس جازدا وسى بەلدەۋ تۇسقا دەيىن كوتەرىلەدى، ودان ءارى بارماعىن دا باسپايدى. جوعارى جاق - كوكسىر مۇز. بىزگە كەشكى كۇن ساۋلەسىمەن قوشقىل جارتاس سەكىلدەنىپ كورىنگەنى عوي. بۇل بەلدەۋ - گرانيتتەي بوپ قاتىپ قالعان مىڭداعان جىلعى مۇز تۇيىرشىكتەر. مۇنى الپينيستەر «شىڭ بوركى» دەپ تە ايتادى.

- ءتۇسىندىم، اعا!

- سولاي، باۋىرىم! - دەدى ەكەۋى بۋسانىپ تۇرىپ. - شىڭ شوكپەي، شىڭ "بوركى" دە جوعالمايدى. قازىر سوندا جەتىپ، شاتىردى سوندا تىگەمىز. بورىكتە ەرنەۋ بار.

مۇز جالىن جونداپ، شىڭنىڭ قاراكوك ءتۇستى "بوركىنە" ەكەۋى ەركىن جەتتى. قوس قابات بوپ قاتقان كوك مۇزدىڭ باۋىزداۋ القىمى اجەپتەۋىر ەرنەۋ ەكەن. وسى مۇز قاباتتىڭ القىمى استىندا ارقانعا سالبىراپ تۇرىپ، بولات سۇڭگىدەي سىنالار مەن قادالاردى قاعىپ، ارقالاپ جۇرگەن قىزىل شاتىردى ەكەۋلەپ ءجۇرىپ تىكتى. قوس قابات قالىڭ شاتىر ەرنەۋ كەرتپە استىندا قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي سالبىراپ، ءبىر جاق قابىرعاسى مۇز جالاماسىنا جاپسىرىلىپ، بيىك ءۇيدى بەلدەۋلەگەن بىتەۋ بالكونداي بوپ شىعا كەلدى. نە كوكتە ەمەس، نە جەردە ەمەس كۇيدە اسىلىپ، كەرىلە تارتىلىپ تۇر.

قالجىراپ شارشاعاندارىن شاتىرعا كىرگەندە عانا اڭدادى. بەسىكتەي جايلى شاتىر ىشىندە كىشكەنە گاز باللونىمەن پەشىن جاعىپ، مۇز سالىنعان شاينەگىن قويىپ، سۋ قايناتتى. قايناعان شاينەك ىشىنە پىسكەن قازى-قارتانى سالىپ، ىسىتىپ الدى. اشقاراقتانا كەشكى استارىن ىشىسىمەن، قالىڭ كيىمدەرىمەن قيسايا كەتىستى.

شاتىر ءىشى - ماي توڭعىسىز. ىسىتىلعان اس-سۋ مەن ادام دەمى قوسىلعان سوڭ قوس قابات جىبەك شاتىر تۇنگى سۋىقتى نە قىلسىن. ونىڭ دا سىرى بار: تايشىن العاش الپينيستىك ساپارعا شىعىپ كەلىسىمەن، اناسى ۇستىندەگى كيىم-كەشەگىنە كوڭىلى تولسا دا، باسپانالىق شاتىرىنا «ءبيتتىڭ قابىعىنداي» دەپ باعا بەرگەن. سىنىنا تولماعان شاتىردى سوگىپ، ىشىندەگى سينتەفونىن الىپ تاستادى دا، ءتورت قابىرعاسىنا تۇيەنىڭ ءجۇنىن تارتىپ، قار-مۇزعا توسەلەتىن تابانىنا جۇقا كيىز باسىپ تاستادى. ۇلىنا تاعى ءبىر شاتىر العىزىپ، ونىڭ تىسقى قالىڭ قاباتىن سىرتىنان جانە سىرىپ بەرگەن. سودان بەرى تايشىن تابيعاتتىڭ تالاي قۇقايىن قاسقايا قارسى الىپ، قوس قاباتتى قالىڭ شاتىرىمەن تالاي الپينيستىڭ تاڭدايىن قاقتىرىپ كەلەدى. قازىر دە ەكەۋى قار ۇستىندە جاتقان قاسقىرداي قىڭق دەمەستەن ۇيقى قۇشاعىنا ەنىپ كەتكەن.

ولاردى ءتۇن ورتاسىندا ىرعاي تەربەگەن جەل وياتتى. ەرنەۋ استى ىقتاسىن بولسا دا، شىڭدى قوزعارداي گۋىلدەگەن قارلى بوران قۇتىرىپ تۇر. ۇيقىدان مازا كەتتى. تەڭىز تولقىنىنداي تەربەلىسكە بۇلاردىڭ قاققان تەمىر قادالارى مەن بولات سىنالارى شىداسا جارار ەدى. سۇڭعاتتىڭ ويىندا تۇك جوق، تەرىس قاراي بۇك ءتۇسىپ جاتىر. تايشىن بويىندا «تىم شىعانداپ كەتكەن جوقپىن با؟ قاتتى مۇز ءۇستى دە ەمەس، اسپاندا ءىلىنىپ تۇرعانىمىز قالاي بولار ەكەن؟!» دەگەن كۇدىك باسىم.

قوس قابات شاتىرىن ىققا تىكسە دە، قۇزعىندىنىڭ ۇسكىرىكتى داۋىلى ءتورت بۇرىشىنان تارتىلعان جىبەك ارقاندى ىرعاپ-ىرعاپ قويادى. شاتىردىڭ ۇزىنا ەتەگىن مۇز قابىرعاعا جاناستىرا جاپسىرىپ تاستاسا دا، سۋىرا سوققان جەل ءۇيىرىپ كەپ، بۇل ەكەۋىن قاڭباق قۇرلى كورمەي، قاراڭعى كور شىڭىراۋعا تاستاپ جىبەرەتىندەي جۇلقيدى. تايشىن قازىر ءوزى ءۇشىن ەمەس، بۇكتىسىپ جاتقان سۇڭعات ءۇشىن ۋايىم جەۋلى.

شاتىر ءىشى قاراڭعى. سىرتى سۋىق، ءىشى جىلى لاقات سەكىلدى. تايشىن ءوزىن ءولى مايىتتەي سەزىندى. قاراڭعى كور تۇبىندە جاتقانداي وقىس اۋناپ ءتۇستى. تاس قاراڭعىلىق قۇشاعىندا قايسى ءبىر سوقپا سەزىم جانىن جىلىمداي تارتادى. تاۋەكەلشىل باسىن قارلى بورانداي قاپتاي جەتكەن ويلار تۇتقىنداپ العان.

تايشىن الپينيست بولايىن دەپ بولعان جوق. الپينيست قىلعان دا قالانىڭ قاجىتقان تىرلىگى. قۇلا ءتۇستى حالقى اتقىداي اقتارىلعان، قۇبا ءتۇستى كولىگى تاسقىنداي جوڭكىلگەن مەكەنىن كەيدە تاستاپ تا كەتكىسى كەلەدى. تاستاپ تا كورگەن، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىمەن قوسىپ... ءبىراق قايدا بارادى؟ اۋىلدى اداسقان قازداي اينالىپ-اينالىپ اقىرى الماتىعا تارتقان. الماتىنىڭ ءبىر سارىندى ومىرىنەن جالىققاندا، الاتاۋىن ارالايمىن دەپ ءجۇرىپ الپينيست جىگىتتەرگە جولىققان. ونىڭ سوڭى تاۋ-تاس كەزىپ، قار-مۇز قيالاپ، قۇز-شىڭ شارلاپ، ءتۇز ادامىنا اينالدى.

قۋ جانى تاۋمەن اۋىرادى، قۇلازىعان كوڭىلى تاۋمەن جازىلادى. كىندىگىن كەسكەن دە تاۋ، كوزىن اشقان دا تاۋ. تاۋ ىشىندە تۋدى، تاۋ ىشىندە ءوستى (اي، تاۋ ىشىندە ولەتىن دە شىعار!). تاۋسىز ادام - جانسىز. تاۋ مۇنىڭ اناسى ەدى. التايدىڭ بۇل بالاسى ەدى. قۇزعىندى دەپ قياعا كوز تىككەنى دە سول اناعا دەگەن ساعىنىشتان ەكەن. ال ساعىنىشتىڭ سۇرلەنگەنىنە دە سان جىلدار ءوتىپتى. ساعىنباساڭ - قاس قاعىم ءسات، ساعىنساڭ - باعزى بابالارىڭدى دا بۇلدىراتىپ الار، ساعىمعا سىڭگەن ۇزاق سارىن.

قۇرىم قاراڭعىلىق قۇشاعىندا ويعا باتىپ، قۇزعىندىنىڭ قارلى-بوراندى بۋىرقانىسىنا قۇلاق تۇرىپ قويادى. جەل ىرعاعان شاتىردىڭ سىقىرىنا سانا سالماي، ءوز ويىمەن ءوزىن قاجاپ جاتىر. سۇڭعات بولسا ۇيقىلى-وياۋ دوڭبەكشيدى. تالاي تاۋ باسىندا تۇنەپ، تالاي قانسوقتانى كورسە دە، تايشىن بۇگىن ءتۇن الدەقانداي جۇرەكسىنۋلى... تاكاپپارسىعان تالاي تاۋدىڭ كەۋدەسىن باسىپتى، مەنمەنسىنگەن تالاي شىڭنىڭ ۇشارىن تاپتاپتى. ءبىراق تۋعان جەرىندەگى شاڭسىز شىڭىنا جولى تۇسپەپتى... پەندەگە ءتان مەنمەندىگى، تاۋ ۇلىنا ءتان تاكاپپارلىعى. ايتپەسە كۇرشىمنىڭ قۇزعىندىسى بۇل ۇمىتاتىن جەر مە؟ التايدىڭ اڭىزعا اينالعان مۇزتاۋىنا انادايدان انداعايلاپ تۇرعان قۇزتاۋى - قۇزعىندىعا قايىرىلماپتى.

قۇزعىندىنىڭ بۇگىنگىدەي كارىن تىگۋىنە وكپە جوق. ءبارىن دە وسى جەردەن باستاۋ كەرەك ەدى. ال بۇگىن وتكەنىن ۇمىتقان سىڭايمەن بۇلعىر بيىككە كوتەرىلىپتى. قۇزعىندىداي اقيىقتى ەمەس، ءوزىن ۇمىتىپ كەلىپتى... قۋىقتاي عانا اسپالى شاتىردىڭ ىشىندە تايشىننىڭ جانى قينالا ءتۇستى. قاپ-قاراڭعى تۇنەك ىشىندە كوڭىلى دە كۇڭگىرت تارتتى. تاڭ اتپاي قويدى. ۇلى قۇزدى وراپ العان قارلى ۇسكىرىك ىسقىرىپ-اق تۇر. تۇنەك ىشىندە تىپىر ەتە الماي بۇلار جاتىر. دارمەنسىزدىككە مويىنسۇنعان سىڭايلى. «تاۋلار عانا ءوز بولمىسىن بۇزباعان، تاۋلار عانا ءتاڭىرى الدىندا تاۋلىق مىنەزىن ساقتاپ تۇر. تاۋلىق ميسسياسىن ادال اتقارۋدا» دەپ سەندىردى ءوزىن تايشىن. تاۋ تابيعاتى ادام سياقتى لاستانباعان. اي استىنداعى، كۇن كوزىندەگى الەمدە پەندەلەردەن يىعى بيىك تاۋلار ءتاڭىرىنى ەسكە تۇسىرەدى.

شۋلاعان جەل وتىندە، شىرەنگەن شىڭ بەتىندە شايقالعان شاتىر تۇڭعيىق تەڭىز سياقتى. تايشىن سول تۇڭعيىق تۇبىندە مالتىعىپ جۇرگەن سەكىلدى. ول ءتىپتى كوزگە تۇرتسە كورگىسىز دۇنيەدە قاسىندا جاتقان سۇڭعاتتى دا ەسىنەن شىعارىپ العان. بار ويى شىڭ مەن ءوزى تۋرالى تولعانۋلى: ادام شىڭنىڭ تاز توبەسىنە تابانى ءتيىپ تۇرىپ، شىڭعا باسىن ءيىپ تۇرادى. تۇڭعيىق تومەنگە قاراپ تۇرىپ، تاڭىرقاپ تۇرىپ - تابان استىڭا تابىناسىڭ. تابىنا تۇرىپ شاعىناسىڭ: ادام شىڭدى باعىندىرمايدى، شىڭ ادامدى باعىندىرادى.

ول - اسقاق شىڭ مەن اسپالى شاتىردىڭ، ۇيتقىعان بوران مەن ۇيلىققان ويدىڭ تۇتقىنى. كوك پەن جەردىڭ اراسىندا اسىلىپ قالعان اباقتىدا ازالى كۇي كەشۋلى: جارىق جەر بەتىندە ءبارى دە تۇتقىن. شانشىلما شىڭ دا، قۇلاما قۇز دا... ءبارى دە بەدەرىن بۇزادى. ادام دا بولمىسىن جوعالتادى: قويانداي قورقاق، قارساقتاي جورتاق، تۇلكىدەي بۇلتاق. باعزى زامانداردا مۇنداي ەمەس بولاتىن. بورىدەي بۇرقاق ەدى...

ءبىر قىرىنا اۋناپ ءتۇستى. كوزى ىلىنبەي-اق قويدى. قورقىراعان مالداي، كۇركىرەگەن اڭداي قۇزعىندى كارلەنىپ تۇر. «ادام تاۋ كارىنە شىدايدى، تاۋ ادامدى شىڭدايدى» دەگەن تالعاجاۋ وي كەلدى. شىڭعا شالما سالۋ ادام قولىنان كەلەدى. ادام دا، تاۋ دا ءبىر-ءبىرىن سىنايدى. تاۋ - تاعدىردىڭ سىناق كەزەڭى. تاۋلار دا الاسارادى، ادام عانا الاسارماق ەمەس. تاۋلار دا جەل مۇجىپ، جاڭبىر شايىپ، اقجەم بولىپ جەلىنەدى - جەڭىلەدى. ادام رۋحى عانا جەلىنبەيدى - جازمىشىنا جەگىلەدى...

وسى ءبىر ويعا تابان تىرەگەن تايشىن شالقاسىنان اۋناي بەرىپ، ءالسىز جارىق سىزاتىن سەزىپ قالدى. سوندا عانا سەرپىلە: «ۋح! - دەدى. - تاڭ دا سىز بەردى-اۋ!» شاتىر ءىشى بوزامىق تارتتى. جەرگە جارىق تۇسىسىمەن ازىناعان جەل دە باياۋلاي باستادى. كوكتەم كۇنى جىلت ەتىسىمەن، شىڭ باسى دا شۋاقتاپ، باسىن بۇركەگەن بۇلت تا ۇركىپ، اقتاۋ قۇزدارىنا قاراي اسىپ كەتتى.

شاتىر ماڭىن قارلى بوران تۇنىمەن تورىسا دا، شىبىن تايار تايعاق ەرنەۋ استىنا تۇراقتاي الماي، تۇيدەك-تۇيدەك قار قاساتى جالاما قۇز قابىرعاسىمەن اعىپ كەتىپتى. ورتا مامىردىڭ ويپىل-تويپىل مىنەزى بايسال تارتىپ، شىڭ باسىن كۇن شۇعىلاسىمەن ايمالاسا، بيىككە باس تىككەن ەكەۋ قارا كوزىلدىرىكتەرىن كيىپ، شىنىداي جىلتىر قابىرعاعا بولات سىنالارىن قادادى.

الىستان اقشاڭقان كورىنەر قۇزعىندى "بوركى" بولات سىنا باتا بەرمەس شىنى بوپ شىقتى. قايسىبىر قۇزداي جاداعاي ەمەس، كوك جۇزىنە كەرى سورعالاعان سۇڭگىدەي سوم، وقتاۋداي جۇمىر. بۇلار ارقان سالعان باتىس بەتكەي ءتىپتى تىك. ەكەۋى ارقانعا اسىلىپ، شىعىرشىقتى سوم سىنا بويىمەن ورلەۋدە.

جەڭىل عانا تاماقتانىپ، تۇنىمەن تىنىعىپ، كەشەلى بەرى ەتتەرى دە ۇيرەنىپ، قاندارى دا سۋىنا ءتۇسىپ، جۇرەكتەرى دە ورنىعىپ الىسقان-دى. جاندارى قينالمايدى، تاندەرى شيرىعادى. تاندەرى شيرىققان سايىن تاڭ اسقان تاۋ تارپاڭىنداي القىنبايدى. قاڭباقتاي جەڭىل سىرعيدى. جىلانداي جيىرىلىپ جاتقان ارقان بويىمەن كەزەك-كەزەك الماسىپ، جول باستاۋشىلىق تىزگىندى كەزەكتەسە قولعا الادى. سىنا قاعام، شىعىرشىق ىلەم، ارقان شالام دەپ، الدىڭعى تىزگىنشى توقىراپ قالماس ءۇشىن، ەكەۋى الماسا قيمىلدايدى.

كوك مۇز جاڭقاسى كوز اينەككە ۇشىپ، بولات سىنا مەن بالعا-قايلا شىڭىلداي سوعىلىپ، شىڭ باسى سىڭعىرلاي جاڭعىرىپ، سامالى سۋىلداي لەكىتىپ قويادى. وسى ءبىر وزگەشە كۇي دە كوڭىلگە مايداي جاعادى. ساناڭ دا سامالاداي اشىلادى. ادام رۋحى مەن تاۋ رۋحى قوسىلعانداي كۇيگە ەنەسىڭ... سونداي ءبىر ەتەنە سەزىمدى باستان كەشەسىڭ.

ءدال قازىر تايشىن شىڭ باسىندا شالدىعا شىققان شىڭىلدان راقات ءبىر كۇي كەشۋلى ەدى. سۇڭعاتتىڭ ورنىن باسىپ، تىزگىندى قولعا الىپ، الدىعا ءوزى وتكەندە: "قۇزعىندى-اۋ! - دەدى ۇلى شىڭمەن تىلدەسىپ، شىنى مۇزىنا سىنانى كىرش ەتكىزە قاداپ تۇرىپ. - سەن كەشىر مەنى! تۇندەگىدەي كارىڭدى تىگە كورمە؟! قاسىمدا البىرت سەرىگىم بار. ءبىر اشۋىڭدى قي!» ول كۇدىكتەنە كۇبىرلەدى. «تاۋ ادامعا تۇيەدەي شوگە سالادى» دەپ سىبىرلادى ءبىر ويى. ونى كوتەرەتىن پەندەدە كۇش جوق. تاۋ - تاۋەلسىز. تاۋسىز الپينيستىڭ كۇنى - قاراڭ... ادامسىز تاۋدىڭ دا كۇنى - تامام. ادامسىز - تاۋ دا جەتىم، تاۋ دا جەسىر ... تاۋ دا كوڭىلسىز، تاۋ دا مەيىرىمسىز.

سۇيرىك شىڭنىڭ ءسۇيىر قابىرعاسى كەنەت كەرتپە بولىپ كەزدەستى. كەرتپە جارتى قۇلاشتاي جالپاق بوپ ءبىتىپ، ارى قاراي قۇرىق سالىم جەر ءتۇپسىز جارىق بوپ شىقتى. جارىق شىڭنىڭ باتىس بەتىن بەلدەۋلەي كەۋلەپ، قارا بەلبەۋدەي قاراڭعى مور تارتا سوزىلىپتى.

كەرتپە ۇستىنە ەكەۋىنىڭ دە تابانى ءتيىپ، قۋانىپ قالدى. قارسى الدىنداعى كوك مۇز جارتاس عارىش كەمەسىندەي كوككە تىك شانشىلىپتى. ال تايقى تەكشە مەن مۇز قابىرعا اراسىنداعى قاراڭعى كور تەكتەس الىپ اران سۇڭعاتتى سەسكەنتىپ تاستادى. الىپ جارىقتى بويلاي كوز جۇگىرتىپ ءوتىپ، وتكەل بولار جىمداسقان جەرى جوق ەكەنىن كورىپ:

- سۇمدىق ەكەن! - دەدى ۇركىنىشىن جاسىرا الماي.

تايشىن سىر بەرمەۋگە تىرىستى.

- ساسپا! - دەدى. - بارىسشا اتىلىپ، بارماعىمىزدى ءبىر باتىرساق، قابىرعا بىزدىكى...

- ءيا، اعا، ارالىق جاقىن عوي، - دەدى سۇڭعات تا ەندى سەسكەنبەي.

قالادا قيالىن تەربەگەن قيا شىڭ تاپ قازىر ارانىن اشقانداي كەپ تانىتقانىنان تايشىن سەكەم السا دا، بۇل دا ءبىر سىن بولار دەپ، سەنىمگە بوي سالدى. سۇڭعاتقا تەكشە ۇستىنەن سوم سىنا قاقتىرىپ، قۇرىق سالىم قارسى بەتكە قارعۋعا ءوزى نيەت قىلدى. تايقى تەكشە بوپ بىتكەن مۇز جالى بەتىنە قوس سىنا قاعىلدى. شىعىرشىعىنان ارقاندى وتكىزدى. قۇزار قياسىنا بەكىتىلگەن قوسىمشا قادا شىعىرىنا مۇرىندىقتاي ءىلىپ، ارقان ۇشىن تەكشە ۇستىندە سەكيىپ تۇرعان سۇڭعاتقا بەردى.

ءبارى دايىن بولدى-اۋ دەگەندە:

- ءيا، ءپىرىم، جار بول! ءاي، قۇزعىندى، قولدا!.. - دەپ، قاراۋىتقان مۇز جارىعى جالىنان قارسى قابىرعاعا قيالاي قارعىدى.

ءتۇپسىز ۇڭىرەيگەن جالاما جارىققا قىرانشا سورعالاپ، قيالاي قالىقتاپ بارىپ، قولىنداعى قوس بالعا-قايلاسىمەن مۇز قابىرعاعا سوعىلدى. قوس بالعا-قايلا سىرەۋ مۇزعا قاپىسىز قادالدى. ەكى اياقتىڭ باسىنداعى ۇشكىر بىزدەي ەمشەك ىستىكتەر دە شانشىلا كەتتى. اتام زامانداردان شاقپاقتانا قاتقان كوك مۇز قابىرعاعا تۇڭعىش رەت ادام بالاسىنىڭ ءتانى تاربيا جابىستى.

تايشىننىڭ وڭ بىلەزىگى بولات سىنانى سىلقىلداتا باتىرىپ ۇلگىرىپ، بەلىنەن ىلىنگەن ارقاندى سىنا شىعىرشىعىنا ءىلىپ تە جىبەردى. ەت قىزۋىمەن سەزبەپتى، كوك مۇزعا قاتتى سوعىلعانىن ەندى بايقادى. تۇڭعيىق تارتقان اران جارىقتىڭ تەرەڭ قويناۋىنان ىزعارلى لەپ ءجۇزىن شارپىدى. تومەننەن تەز-اق كوتەرىلىپ، تەكشەگە تۇسپا-تۇس كەلىپ، ءسال بيىكتەن بىلەكتەي بەلدى قازىقتى قاعىپ، اران اراسىنا سالما ارقان تارتتى. سۇڭعات تا وقتاي ءتۇزۋ ارقانعا اياقتى ايقاستىرا ءىلىپ جىبەرىپ، قارسى قابىرعاعا ساۋمالاپ جەتتى.

شىڭ باسى شىلبىر تارتىم قالعانىن ەكەۋى دە ايتپاي تۇسىنىسكەن. تايشىن سۇڭعاتتى العا سالدى. جاس قوي، شىڭ باسىنا العاشقى بوپ شىقسىن. مۇنىڭ سوڭىندا كەلەم دەپ شامىرقانباسىن، شىڭ ۇشارىنا جەتە المادىم دەپ شالدىقپاسىن. تايشىن تابانىن تاۋدىڭ تاسى جانىعان، جانىن جايدىڭ وتى قارىعان تارلان عوي. قاشان دا قيانى كوكسەر كوڭىلى ەلىنىڭ ەڭسەسى، جەرىنىڭ تەپسەڭى بيىك بولۋىن قالايتىن. ونى ءبىراق تۇسىنگەن كىم بار؟ تاۋى - مەڭىرەۋ، پەندەسى - مىلقاۋ. تاۋدىڭ ءتىلسىز بولعانى، پەندەنىڭ ءۇنسىز قالعانى دا ءجون شىعار. ءوزىن ەلەپ-ەسكەرەردەي بۇل كىم ەدى؟ ۇلى قۇزعىندى قول بۇلعاماسا، ءسابي مۇقانى ەسىنە سالماسا - التايىنا ورالار ما ەدى، ورالماس پا ەدى؟! تۇسىندە شالىقتاپ، وڭىندە شاڭىتتاپ تۇرعان شىڭعا شىعارى دا نەعايبىل-دى.

بالكىم، ەتەگىن قار قىستاعان، باسىن مۇز تىستاعان جات ءبىر بيىككە بارىستاي بارماق باسار ەدى. سول جات بيىكتە تۇرىپ قۇلازىعان كوڭىلى باسىلماس ەدى. قۇزعىندىعا قۇرىق سالعانداي، كوڭىلى كىرشىكسىز اشىلماس ەدى... قياعا قۇمار جانى باسىلماس ەدى. بالالىق شاعىنداي بۇلا كۇيدە تاسىماس ەدى. شەرمەندە كۇيلى شەرلى ويىندا: جەر ەڭسەسى - بەلىمەن بيىك، ەر ەڭسەسى - ەلىمەن بيىك. قار-مۇز قۇرسانعان قۇزعىندى - قول جەتپەس بەلى بولعاندا، قويتاستاي شاشىراعان جۇرتى - ەسەسىن جىبەرمەس ەلى. ەرىنىڭ ەڭسەسىن تىكتەيتىن دە التايداي سەلدى تاۋى مەن قازاقتاي بەلدى ۇلتى. قىساڭ قالادا، جالتاڭ دالادا قارا تۇندەي قۇمىعىپ، قارا تاۋداي تورىعىپ جۇرگەن كەزىندە، جان دۇنيەسىن جاي وتىنداي سۋعارىپ، تۇڭعيىق سەزىمىن جەل ايداعان تۇمانداي سەرپىلتەتىن دە جاڭبىر جۋعان تاۋ تابيعاتى مەن تاۋ جايلاعان جەتىم جاماعاتى ەمەس پە؟!

وسىنداي ءبىر وتكىر ويلار قاپەلىمدە ويقاستاپ وتكەن تايشىن جوعارى قارادى. اران جارىقتان اسپالى ارقانمەن ساۋمالاپ وتكەن سۇڭعات ءتىپ-تىك مۇز قابىرعا بەتىمەن قىرىقاياقتاي قوبالجۋسىز جىلجىپ بارادى. بەدەرسىز قابىرعا كۇلگىن تۇستەنىپ، توقتاۋ سالار ءتۇرى جوق. تابانىنا كيىز قامساۋلاپ، قابىرعاسىنا جاباعى شۋدالاپ جىلىلاعان تايشىننىڭ شاتىرى تۇرماق، الگىندەگى سالما ارقان كوپىرلەگەن تەكشە دە الىستا قالىپتى. مۇز جارىعى عانا كيىز ءۇيدىڭ ەتەگىن جابا اينالدىرا قازىلعان مور سەكىلدى دوڭگەلەنە كولبەي، قاراۋىتا ۇڭىرەيەدى.

ءتۇپسىز قۇردىم ءوزىن شاقىراتىنداي... بۇل قايتىپ ارتىنا قاراعىسى كەلمەدى. ەرەكشە ءبىر ەكپىنمەن العا ۇمتىلدى. اۋدەمدە سۇڭعاتتى وكشەلەي جەتتى. سۇڭعات قاۋىرت قيمىلدى كۇتپەسە كەرەك، تاڭىرقاي قارادى. تايشىن ءبىراق ءلام دەمەدى. قاتار جۇرەيىك دەگەندى سەزدىردى. شىڭ شىنارىنا ەكەۋى دە تىزەلەسە قاتار شىقتى. ەكەۋى دە يىقتاسا قاتار تۇردى. ەكەۋى دە تىلەكتەسە تىلدەستى.

- و-و، عا-ا-جا-ا-اپ! - سۇڭعات تاڭدانىسىن جاسىرا المادى.

- قۇزعىندى، ريزامىن مەن سا-ا-عا-ا-ان! - تايشىن دا تىلەگىن ىركە المادى.

قۇزعىندى باسى تاقياداي عانا ەكەن. تازدىڭ توبەسىندەي جىپ-جىلتىر مۇز. ساف اۋا، سۋىق ەسپە. ەكى ازامات تا ءبىر ءسات تەرەڭنەن تىنىس تارتىپ، توڭىرەكتى قاراكوك كوزاينەكپەن شولدى. كۇن توبەدە، شىڭ تومەندە. تالتۇس. شوكىم بۇلت جوق. ەكەۋىنىڭ دە كوكىرەگى كىرشىكسىز قارداي، بۇلتسىز كوكتەي اشىلعان. ەكەۋى دە كوك پەن جەر ۇشتاسقان زاڭعار بيىكتە ءبىر ساتكە وڭاشا قالعان.

ولار شىڭ باسىندا تۇرىپ، ۇلان-عايىر الەمدە العاش رەت وزدەرىنىڭ جالعىزدىعىن سەزىندى. ەكەۋى يىقتاسا تۇرىپ جاراتقاننىڭ قۇدىرەتىنە ۇيىدى، قاسيەتىنە ءيىدى... بويلارىندا ءبىراق قورقىنىش سەزىمى جوق ەدى. شىڭ باسى كوكىرەك كوزدەرىن اشىپ، جاندارىن جەلپىندىرىپ اكەتكەن.

- ايدىك الەم ەكەن، اعا!

- ءا-ا، بۇل - قۇزعىندى-سارى تاۋ الابى... اناۋ تەڭىزدەي شالقىپ-تولقىپ جاتقان ەرتىس پەن زايسانعا دەيىنگى استاۋداي الىپ القاپ - كۇرشىم مەن مارقاكولدىڭ جەرى. ال تۋ سىرتىمىز تەرىسكەيدە انداعايلاپ تۇرعان اتاقتى مۇزتاۋ-اقتاۋ سىلەمدەرى. ول - قاتونقاراعاي مەن نارىن-كۇرشىم القابى... قالجىر مەن قالعۇتى، كۇرشىم مەن بۇقتىرما سارقىپ قۇيار مىڭ سالالى بۇلاقتى ايماق قوي... باۋىرىم، بۇل - التايدىڭ قۇزعىندى كوگىنەن شولعاندا كوزگە شالىنعان قوس القابى. ال رەسەي، قىتاي، موڭعولياعا قاراپ قالعان مىڭ سان ءوڭىرى قانشاما؟! كوزگە جاس، كوڭىلگە شەر ۇيالايدى.

- اعا، ءسىز و جاقتى كورە الدىڭىز با؟

- ە-ە، دۇنيە-اي، ول ۇزاق اڭگىمە... كەزەگەن اياق كەزدى عوي، كەشتى عوي، - دەپ كەلمەس كۇندەرىن تايشىن بۋلىعا ەسىنە الدى. - جا، جىلجيىق باۋىرىم! شىڭنان قۇلديلاۋ دا وڭاي بولماس. كۇن دە اۋىپ بارادى.

- اي-حوي، شىركىن شىڭ - قۇزعىندى!... - دەدى سۇڭعات ءبىر كوتەرىلىپ: - ا-حا-حو-وۋ! مەن مۇندامىن! - دەپ ايقايلادى-اي كەلىپ. - راحمەت ساعان قۇزعىندى! اعا، ەلىمىزدىڭ الاقانداي جالاۋشاسىن الىپ شىعىپ ەم، سونى تىگىپ كەتەيىن.

- تىك-تىك! - دەدى تايشىن دا، ويىنا موينىنا تاققان تۇمارى ءتۇستى. دەرەۋ ءۇشبۇرىش تەرى دورباعا سالىنعان، بىلعارى مويىنتاقتى تۇمارىن الدى. تۇماردى ۇزىن جولعا ارناپ، مەشىتتە جازدىرىپ ەدى. كوك مۇزعا قاداعان كوك جالاۋشانىڭ تەمىر قازىعىنا قالماقشا كۇرمەپ بايلادى.

سالدەن كەيىن ەكەۋى دە بيىك باسىندا اياقتارىن سۋىتىپ، بەلدەرىن جازىسىپ الىسىمەن، ەتەككە قۇندىزداي تۇسۋگە بەت قويدى. قيا بەتكەيدە كەرەگە باسىنا ىلىنگەن تورسىقتاي سالبىراپ، تەمىر سىنا بويىمەن، قاۋىپ-قاتەرسىز سەزىممەن جىلجي بەردى. ال تومەندە مامىردىڭ اق ساعىمىنا بوككەن، كەشەگى قارلى-جاڭبىرلى ءتۇننىڭ ىلعالىنان بۋسانعان بۋالدىر الەم ماۋجىراپ جاتتى.

كۇن شىڭ شىنارىندا شاعىرماق، شىڭ باۋىرىندا جايما-شۋاق ەدى. قۇزعىندىنىڭ تاساسىندا قالىپ، بۇلاردى قوڭىر كولەڭكەلى كوك مۇزدىڭ ىزعارى قارىپ، سالقىن جەلى ەسكەكتەي تىمىسكىلەيدى. بۇدىرسىز مۇز جۇزىمەن كىدىرىسسىز جىلجىعان ەكەۋى الىپ اران تەكتى مۇز جارىعىنا دا تاياپ قالعان. كەنەت جوعارى جاعىندا كەلە جاتقان سۇڭعات:

- ا-اح! اعا-ا! - دەپ ايقايلاپ، سىنالاردى ساتۇر-سۇتىر جۇلقىپ، سىناپتاي اعا جونەلدى.

تايشىن جانتالاسا قيمىلداپ، مۇز قابىرعاعا ءتورت تاعانداپ جابىسىپ، بالعا-قايلاسىمەن مۇزدى قاشاي قادالدى.

- ا-ا-ا!.. - سۇڭعاتتىڭ سانسىرعان داۋىسى جاڭعىرىعا ەستىلدى.

ابىروي بولعاندا، بولات سىنالار بورت-بورت ءۇزىلىپ، مۇز جارىقشاقتارىنان شىعىپ كەتسە دە، مۇز قابىرعاعا تىرناعىن باتىرعان بارىسشا بالعا-قايلاسىن قاداعان تايشىندى اققان جىگىت جۇلىپ اكەتە المادى. سەرىگى باياعى الىپ مۇز جارىعىنىڭ اۋزىنا جەتىپ، سۇڭگىدەي سالبىرادى دا قالدى. ءۇن-ءتۇنسىز تىنىشتىق ورنادى.

تايشىن بوزبالا جىگىتتىڭ ۇرەيدەن ءۇنى ءوشىپ قالعانىن باعامدادى. سوندا دا وعان سىبىس بەرىپ، ەسىن جيدىرىپ، جوعارى ورلەۋگە بۇيىردى. سۇڭعات تا تەز وزىنە كەلىپ، ارقاننان تارتىپ ورمەلەپ، مۇز توسكەيگە تىرناق ءىلىندىردى.

بۇلار قايتار جولىن سىنالى سوقپاقپەن تاڭداسا دا، قۇزدان اققان سەرىگى قيىس كەتىپ، تومەندەگى اران جارىق ۇستىنە تارتىپ كەتكەن ارقان-سالما كوپىرلەرىنەن ءسال-ءپال الىس قالدى. تايشىن سۇڭعاتقا تۇرعان جەرىنەن تاپجىلتپاي، سوم سىنالار قاقتىرىپ، ءوزى مۇز جارىعى ۇستىنە كەرە تارتىلعان ارقان-كوپىرگە تۋرا تۇسۋگە تىرىستى.

مامىر كۇنى مۇزداق بەتىن جىپسىتكەن بولار دەگەن كۇدىكپەن، سىنا تەمىرلەردى سالماق سالا سىناپ كوردى. ولار ءبىراق بىلق ەتەر ەمەس. "وقىس دەگەن اياق استىنان عوي» دەپ ويلادى. سويتكەنشە بولمادى، ىستىك-ىستىك بولات شەگەلى اياق كيىمى تايىپ كەتتى دە، تايشىننىڭ ءوزى كىندىگىنەن ارقانعا ىلىنە بەردى. قولىنداعى بالعا-قايلاسىن قابىرعا مۇزعا قايىرىلا سىلتەي بەرگەندە، سۋعارۋى كەمشىن بولات سىنا مورت سىندى. سول بويدا ساقپان تاسىنداي قۇلاعان تايشىندى باسقا سىنالار دا ۇستاي الماي قالدى.

ال بيىكتەن قۇستاي ۇشىپ كەلە جاتقان تايشىن بويىن دارمەنسىزدىك بيلەپ ءوتتى. بار ىستەگەن امالى - كىرپىك قاعارداي عانا مەزگىلدە ەرنىن تىستەپ ۇلگەردى. ونداعى ويى ۇرەي بيلەگەن داۋىسىن شىعارماۋ ەدى. سىنالاردى سۋىرا قۇلاعان جان يەسى قۇردىم جارىققا تەرەڭدەي ەنىپ، كۇڭگىرتتەۋ قۋىستا بوكس قاپشىعىنداي سالبىراپ، ىرعالدى دا تۇردى. سوندا عانا قىرشىپ تاستاعان ەرنىن بوساتىپ: "ۋ-ۋه!.." دەپ دەمىن الدى. ءوز جۇرەگىنىڭ ەرەسەن ءدۇرسىلىن ەستىدى. ىلە قۇلاعىنا كوكتەن:

- ا-ا-عا-ا! - دەگەن سۇڭعات داۋىسى جەتتى.

تايشىن بويىن جيىپ الا قويدى. الگىندەگى ەت جۇرەك قورقىنىش ۇركىپ كەتتى. تومەن جاعى - تۇنەك، جوعارعى جاعى - جارىق نۇر. وسى ارالىقتا جۋاندىعى ساۋساقتاي عانا جىبەك ارقانعا اسىلىپ قالىپتى.

- اعا، - دەگەن اششى ءۇن تاعى شىقتى.

كەنەت كەرىلىپ تۇرعان ارقان سولق ەتتى.

- سۇڭعات، نە بولدى؟! - داۋىسى وقىس شىقتى.

سەرىگىنەن كەمىندە ون شاقتى قۇلاش تومەندە سالاقتاپ تۇرعانىن دا سەزدى. اران اۋزىنداعى سۇڭعات سۇلباسىن ساۋلاعان ساۋلە كورسەتپەي دە قويدى.

- ارقاندى مەن ۇستاپ تۇرمىن، اعا، - دەگەن داۋىس انىق ەستىلدى.

- تەمىر سىنا قالمادى ما؟ - دەدى تايشىن.

- جو-و-وق! بالعا-قايلامەن ارەڭ ۇستاپ قالدىم... سىنانىڭ بارى ۇشىپ كەتتى.

تايشىن باسىنا بۇعالاقسىز ويلار قۇيىنداي سوعىپ ءوتتى. قاسات قار ەمەس، قيالاعان كوكسىرەۋ مۇز. ءبىر قولىمەن ارقانعا كوگەندەلگەن مۇنى ۇستاپ، ءبىر قولىمەن مۇزعا قادالعان بالعا-قايلا سابىن مىتىپ، سۇڭعات ۇزاققا شىداي المايدى. قيمىلداسا - ەكەۋى دە قۇردىمعا جۇتىلادى. «بارىنەن قۇتىلادى...» ەت جۇرەگى ءدىر ەتتى. ءبىر-اق جول - قىلداي ارقاندى قيۋ. «قۇداي-اۋ، قوساقتالعان ەكەۋى دە جالعىز ارقانعا جالىنۋلى ەكەن عوي... ءومىر دە ورمەكشىنىڭ جىبىندەي نازىك قىلعا ءىلىنۋلى»دەگەن وقىس وي جاسىنداي جارق ەتتى.

- ەندى قايتتىك، اعا؟! - شاراسىز داۋىس شالىقتاي ەستىلدى.

- سۇڭعات! - دەدى ءزىلدى ايقايلاپ. - سەن ەندى جالعىز قايتاسىڭ... باسقا امال جوق. سەن مەنى كەشىر! ءۇي ىشىمە... مەنىڭ جايىمدى تۇسىنگەن شىعارسىڭ.

- ولاي دەمەڭىز، اعا! ەكەۋىمىز بىرگە بارامىز... مەن جوعارى ورلەيمىن!

وسى ساتتە ارقان سولق ەتە ءتۇستى.

- توقتات، اقىماق! - دەپ تايشىن اقىرىپ جىبەردى. - ەكەۋىمىز دە ولەمىز. ارقان ءۇزىلىپ، قۇزدان قۇلاپ كەتتى دە... قوش!

- جو-و-و-وق! - شىڭ شىڭعىرعانداي بولدى.

تايشىن ءبىراق بوگدە ويعا بوي الدىرمادى... جالپاق بەلدىك كىسەسىندەگى كىشكەنە پىشاقتى قىنىنان سۋىرىپ، قىلپىلداپ تۇرعان جۇزىمەن جۋاندىعى شىناشاقتاي ارقاندى وسىپ جىبەردى. شىرەنە تارتىلعان جىبەك ارقان قاق ءبولىنىپ، ءبىر ۇشى شولتاڭ ەتە قالدى.

كوكتە قۋ باس قۇزعىندىنىڭ قىلاڭ توبەسىن كۇن عانا ايمالايدى.

اسقار التاي