اسحات ماەميروۆ «گاۋھارتاس» فەنومەنى تۋرالى: وتكەن عاسىردىڭ ماسەلەلەرى ءالى دە وزەكتى
جاقىندا استانادا ونەر سالاسىنداعى «UMAI-2023» ۇلتتىق سىيلىعىنىڭ جەڭىمپازدارى ماراپاتتالدى جانە ەلوردالىق مۋزىكالىق جاس كورەرمەندەر تەاترىنىڭ «گاۋھارتاس» قويىلىمى «جىلدىڭ ۇزدىك مۋزىكالىق درامالىق سپەكتاكلى» اتاندى.
پرەمەراسى 16-اقپان كۇنى وتكەن كەزەڭنەن باستاپ بۇل قويىلىم 155 رەت ساحنالانىپ، جاپپاي انشلاگپەن ءوتىپ كەلەدى. سپەكتاكل تابىسىنىڭ سىرى نەدە؟ Kazinform ءتىلشىسى رەجيسسەر اسحات ماەميروۆپەن سۇحباتتاسىپ، وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
«گاۋھارتاستى» ساحنالاۋعا قاڭتار وقيعاسى سەبەپ بولدى
− اسحات ماكسيم ۇلى، «گاۋھارتاستىڭ» جىلدىڭ ۇزدىك سپەكتاكلى اتانۋىمەن قۇتتىقتايمىز! وعان ەش كۇمانىمىز دە بولمادى. بۇل پوۆەستى دۋلات يسابەكوۆتىڭ قالاي جازعانى گازەتتەردە ايتىلىپ ءجۇر. ال ءسىز بۇل شىعارمامەن قاشان تانىستىڭىز جانە سيۋجەت ءسىزدى نەسىمەن قىزىقتىردى؟ تەاتر قويىلىمىن جاساۋعا نە تۇرتكى بولدى؟
− گاۋھارتاس - ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە وقىعان تۋىندىلاردىڭ ءبىرى. ادەبيەتكە، ونەرگە قۇشتار ادام مىندەتتى تۇردە ۇلتتىق كوركەم ادەبيەتتى وقۋدان باستايدى عوي. اسىرەسە، مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، شىڭعىس ايتماتوۆ، ورالحان بوكەي شىعارمالارى جان دۇنيەمە زور سۋرەتكەرلىك سەزىم سىيلادى، قانات ءبىتىردى. دۋلات يسابەكوۆ جازعان «گاۋھارتاستىڭ» دا ءاربىر دەتالى وقۋشى كەزدەن باستاپ ساناعا جازىلعان، ونىڭ ۇستىنە «گاۋھارتاس» فيلمىن كوردىك، ونداعى اكتەرلەردىڭ ونەرىنە تامساندىق. ۋاقىت وتە قۇندىلىقتار اۋىسىپ، جاھاندانۋ كەزەڭىندە قازاق قوعامى بۇرىننان ۇستانىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان جيرەنە باستادى. ەسكىلىكتەن شارشادىق، مۇنىڭ ءبارى اتاۆيزم دەيتىندەر تابىلدى. ال مەن ءداستۇرلى قازاقي قۇندىلىقتاردى ۇستانامىن، مەن ءۇشىن وتباسىنداعى اكەنىڭ ورنى، انانىڭ ورنى ماڭىزدى. وسى ەلدىڭ ازاماتى بولعاسىن، ونەردە شاكىرت تاربيەلەپ جۇرگەن سوڭ وتباسىلىق ۇعىمدارعا بەي-جاي قارامايمىن.
بۇل شىعارمانى ساحنالاۋىما اسەر ەتكەن ەڭ باستى فاكتور - قاڭتار وقيعاسى بولدى. ول كەزدە كوپتەگەن الەۋمەتتىك شىندىقتار ايتىلدى، سونداعى ەكى ۆيدەو ماعان قاتتى اسەر ەتتى. بىرەۋىندە اكە مەن بالا تەحنيكالىق دۇكەندى توناپ كەلە جاتادى، ەكىنشىسى - ەنە مەن كەلىننىڭ بىرىگىپ ازىق- تۇلىك دۇكەنىنەن ماكارون ۇرلاعانىن سۇيىنشىلەپ حابارلاعانى. «ۇن بار ەكەن، ۇندى دا الىپ كەتەيىك» دەپ ءماز بولىسادى. وسىنداي توعىشارلىق سيندرومىن كورگەندە ۇلتتىق وتباسىلىق ينستيتۋتتىڭ تىرەگى السىرەگەنىن ءتۇسىندىم. ارينە، ەكونوميكالىق جاعدايدار قيىن بولۋى مۇمكىن. «اس تاپپاي وتىرساڭ كورەر ەدىك» دەپ، ماعان ءۋاج ايتقاندار بولدى. جوق، قازاق - تاعدىرى سان مارتە قىل كوپىردەن وتكەن حالىق، تالاي اشتىق پەن زوبالاڭدى وتكىزدى. سوناۋ وتىزىنشى جىلداردىڭ اياعىندا الجير- دە وتىرعان ايەلدەر دە ماحابباتقا ادالدىق ءۇشىن، تازالىق، ادىلدىك دەگەن پرينتسيپتەرمەن ءومىر ءسۇردى. سوندىقتان مەن اكەنىڭ قوعامداعى ءرولى تۋرالى، انانىڭ ماحابباتى تۋرالى، اعا، ءىنى، كەلىن، اتا، اجە، بالا، نەمەرە - 3-4 بۋىن قاتار وتىرىپ كورەتىندەي، «تەاتر - اينا» دەپ ەسەپتەسەك، اينادان ءوزىن كورەتىندەي وتباسى تۋرالى ءمولدىر دۇنيە ۇسىنۋدى ماقسات قويدىم.
وسى قويىلىمدى ساحنالاۋدا ۇلكەن يدەيانى العا شىعاردىق. قازاق شاڭىراعىنىڭ تەمىرقازىعى - باقىت، ماحاببات، سىيلاستىق، مەيىرىم دەپ اتالاتىن ۇعىمدار. وسى اياۋلى ۇعىمداردى ءاربىر وتباسى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋى كەرەك. قازاقتىڭ ازاماتتارى ءوز جارىن، قارىنداستارىن، اپكەلەرىن، انالارىن قادىرلەۋى كەرەك. جالپى قازاق قوعامى ايەلدەرىن ايالاي ءبىلۋى كەرەك. ايەلىن ايالاعان قوعام - وركەنيەتتى مەملەكەتكە اينالادى. وسىنداي كوكەيكەستى ماقساتتارمەن شىقتىق جانە دۋلات اعانىڭ 25 كە تولماي جازعان شىعارماسى ساحنادا ونەر كورسەتەتىن 25 تەگى قىز- جىگىتتەردىڭ جان سارايىمەن ۇيلەسىم تاپتى. ال رۋحاني ۇيلەسىم تاپقاندا شىعارماشىلىق تاندەم باستالادى. ناتيجەسىندە وسى ءبىر تۋىندى حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ، سۇيىكتى قويىلىمىنا اينالدى.
تاستاندار ءالى ءجۇر
− «گاۋھارتاس» اقپان ايىنان بەرى كورسەتىلىپ كەلە جاتىر. ال قاراشانىڭ باسىندا تۇتاس ەلىمىزدى ءدۇر سىلكىندىرگەن قايعىلى جاعداي بولدى. ەكس- مينيستر قولىنان قازا تاپقان ايەلدىڭ دە اتى - سالتانات. بۇل وقيعادان كەيىن سپەكتاكلدىڭ ارقالايتىن جۇگى ەسەلەپ كوبەيگەن شىعار؟ كورەرمەنگە «گاۋھارتاستى» كورسەتۋ نەگە ماڭىزدى؟
− جاسىراتىنى جوق، بۇل قايعىلى وقيعادان كەيىن «گاۋھارتاستىڭ» وزگەشە سيپات العانى راس. شىعارما اناعۇرلىم وزەكتى دۇنيەگە اينالدى. قازىردىڭ وزىندە الداعى قاڭتار ايىنا بيلەت جوق، كۇنىنە ءۇش سەانستان قويۋعا ءماجبۇرمىز. مەنىڭشە «گاۋھارتاس» - قوعامنىڭ تۇتاس اعزاسىن ەمدەپ، رۋحاني يممۋنيتەتىن رەتكە كەلتىرىپ جاتقان كوركەم دۇنيەلەردىڭ ءبىرى. «بۇل نەتكەن سايكەستىك؟ !» دەپ ءوزىمىز دە ويلاندىق. «گاۋھارتاستاعى» كەيىپكەر دە - سالتانات، ول دا مەيىرىمدى، ول دا ومىرگە قۇشتار، ونىڭ قۇرساعىندا دۇنيە ەسىگىن اشا الماعان ءسابي كەتتى. بۇل شىعارمانىڭ جازىلعانىنا 55 جىل بولدى. «سوندا ءبىزدىڭ قوعام وزگەرمەگەن بە، تاستاندار ءالى ءتىرى ءجۇر مە؟ » دەگەن ويلارىن ايتقان كورەرمەندەر بولدى. مەنىڭ ازاماتتىق پوزيتسيام، رەجيسسەرلىك كوزقاراسىم - ايەلدى ايالاۋ كەرەك. اقپان ايىنان بەرى كورەرمەننىڭ الدىنا شىعىپ، وسى ويىمدى 3-4 مينۋتقا سىيعىزىپ، ايتىپ كەتەمىن. زالدا وتىرعان جىگىتتەرگە ۇندەۋ تاستايمىن. قىز- كەلىنشەكتەرگە دە ازاماتتارىڭىزدى بيىككە كوتەرە بىلىڭىزدەر دەيمىن.
قازىر «گاۋھارتاس» وزگەشە كوركەمدىك اكسەنتتەرىن اشىپ، الەۋمەتتىك شىندىقتى جەتكىزۋدە وزگەشە مانگە يە بولىپ جاتىر. ومىردەگى سالتانات - ساحناداعى اكتەرلەرىمىزدىڭ زامانداسى. وسى جاعدايدان كەيىن اكتەرلەرىمىزدىڭ ويناۋى دا وزگەرىپ كەتتى. سپەكتاكل فينالىنا كەلگەندە كوزدەرىنە جاس تولىپ تۇرادى. بۇل وقيعا بارلىعىن ەسەيتتى. ەگەر وسى وقيعادان ساباق الار بولساق، قوعام العا جىلجيدى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان كورەرمەننىڭ وسى قويىلىم ارقىلى بويىنا ونەگە، تاعىلىم سىڭىرگەنىن قالايمىن.
− بۇدان دا بولەك، «گاۋھارتاستا» اراققۇمارلىق، باسشىلىققا جاعىمپازدىق، توبىرعا ەرۋ سەكىلدى سوۆەت كەزىندەگى قاساڭ قىلىقتاردى دا كورسەتۋگە تىرىسقان سەكىلدىسىز؟
− وتە دۇرىس بايقاعانسىز، شىعارمادا شىندىقتىڭ اتموسفەراسى ەرەكشە سالتانات قۇرىپ تۇر. بۇل - دۋلات اعانىڭ العاشقى شىعارمالارىنىڭ ءبىرى. ەندى- ەندى قولىنا قالام العان جاس جازۋشى قوعامدا نەنى كوردى، نەنى سەزدى، سونى ساناسىنان وتكىزىپ، ءبارىن مولدىرەتىپ تۇرىپ جازعان. سونىڭ ءبىرى - اتا كاسىپ سانالاتىن شوپاندىققا «ەسكىلىك» دەپ قاراۋ، جاستاردى كوممۋنيستىك يدەولوگيادا تاربيەلەۋ، كومسومولدىق بريگاداعا مۇشە بولۋعا باعىتتاۋ. تاستان دا، قايىركەن دە - ۇلتتىق رۋحتىڭ سوڭعى جالاۋىن قولعا العان جىگىتتەر. تاستاننىڭ مىنەزى قاتقىل بولار، ءبىراق كوكپاردىڭ تىزگىنىن ۇستايدى، ۋادەسىنە بەرىك جىگىت.
اسىرەسە، توي ساحناسىندا سول زامانداعى پارتيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قىلىقتارىن، ءسوزى مەن ءىسى قابىسپايتىن تۇستارىن اۆتور كەرەمەت كورسەتكەن. ءتىپتى، ولار ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز - كەلىن تۇسكەندە ايتىلاتىن «بەتاشار» ، «جار- جار» سەكىلدى داستۇرگە مۋزەي سۋۆەنيرى سياقتى قارايدى. سوندىقتان بۇل جەردە ءداستۇر مەن جۇيەنىڭ «ايتىسى» بار. شاڭىراق كوتەرگەن ەكى جاسقا «اشى، اشى» دەپ ايقايلاۋ، دومبىرانىڭ بوساعادا جەتىمسىرەپ تۇرۋى ارقىلى رۋحاني- مادەني قۇندىلىقتار قاقتىعىسىن اشىپ كورسەتۋگە تىرىستىق. قاراپايىم دالادا شوپاندىقتى مەڭگەرگەن شاعىن عانا وتباسىنىڭ ءومىرى تۋرالى كەڭەس زامانىندا جازىلعان شىعارمانىڭ قازىر دە سۇرانىستان تۇسپەگەنىنىڭ ءوزى، قاراپايىم ادامداردىڭ ءومىرى ءارقاشان دا وزەكتى ەكەنىن كورسەتەدى. قويىلىمعا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن جاستار دا، شەتەلىكتەر دە كەلىپ كورىپ جاتىر. مەنىڭشە ولار ساحنادان قازاقتىڭ مىنەزى مەن رۋحىن كورەدى. سپەكتاكل بىتكەن سوڭ دا كەتە الماي، ساعاتتاپ ءجۇرىپ الادى. قويىلىم پرەمەراسىن كورگەن بەلگىلى جازۋشى- دراماتۋرگ روزا مۇقانوۆا اپايىمىز: «قويىلىمدا كاتارسيس بار، ياعني كورەرمەننىڭ جان دۇنيەسىنىڭ تازارۋى بار» دەپ باعا بەرگەن ەدى.
«قۇداشا» بولەك كومەديا بولىپ ساحنالانۋى مۇمكىن
− ءسىزدىڭ ءان تاڭداۋ تالعامىڭىزعا ءتانتىمىز. «گاۋھارتاستىڭ» وزىندە «ءلايلىم شىراق»، «قۇداشا»، «قۇستار قايتىپ بارادى»، «كەلشى ايىم»، «كوكتەم كەلەر گۇلىن الىپ» اندەرىن اسقان ۇيلەسىمدىكپەن قوستىڭىز. اسىرەسە، جاستار اراسىندا سانگە اينالعان «قۇداشا» پەرفومانسى قالاي تۋدى؟
− ەسىڭىزدە بولسا، وسىدان 30 جىل بۇرىن التايدىڭ ار جاعىنداعى قازاق باۋىرلارىمىزبەن بىرگە «قارا جورعا» ءبيى دە اتاجۇرتقا ورالدى. باستاپقىدا توسىن بولدى، جاتسىنا قابىلدادىق. «قارا جورعانى» كاسىبي ۇجىمدار بيلەي باستادى. ءبىراق بۇكىل قازاق بيلەپ كەتتى دەپ ايتا المايمىن. قازاقتىڭ توي- دۋمانىندا بيلەنەتىن، قازاقتىڭ ادەبىنە، ەستەتيكاسىنا ساي كەلەتىن، يبالى، قىلىقتى قىزدار ءبىر جاقتان شىقسا، جىگىتتەر ەكىنشى جاقتان شىعىپ، سوڭىندا ءبارى قوسىلىپ بيلەيتىندەي ونەر جاساۋ بۇرىننان ويىمدا جۇرگەن ەدى. بۇل ءۇشىن حورمەيستەر عالىمجان بەرەكەشوۆكە «قۇداشا» حورىنىڭ رۋحاني وزەگىن جوعالتپاي قايتا جازىپ بەرۋدى تاپسىردىم. بالەتمەيستەر ۋاليتبەك سيازبەككە دە يدەيامدى ايتىپ، ناتيجەسىندە تاماشا تۋىندى جارىققا شىقتى.
سپەكتاكل شىقپاي تۇرىپ- اق، «قۇداشانىڭ» رەپەتيتسيا ساتتەرى الەۋمەتتىك جەلىگە تاراپ كەتتى. وسى 8 ايدا «قۇداشا» قازاقتىڭ حالىقتىق بيىنە اينالدى. رەجيسسەر رەتىندە، ونەر ادامى رەتىندە، ۇستاز رەتىندە، تاعدىرىن تەاتر سالاسىنا ارناعان جان رەتىندە بۇعان وتە قۋاندىم. 8-ناۋرىز، 22-ناۋرىز مەرەكەلەرىندە قازاقستاننىڭ مەكتەپتەرى، ۋنيۆەرسيتەتتەرى، ينستيتۋت، كوللەدجدەرىندە، بۇكىل مەكەمەلەردە، ءتىپتى بالاباقشاداعى ۇل- قىزدار ەكىگە ءبولىنىپ، تۋرا ءبىز قويعان كومپوزيتسيامەن بي بيلەي باستادى. ءتىپتى قىتاي، رەسەيدە وقىپ جاتقان قازاق ستۋدەنتتەرىنەن كوپتەگەن ۆيدەوكونتەنتتەردى الدىق. شىمكەنتتە مەكتەپ اۋلاسىندا مىڭ جارىم ادام بيلەدى، جەزقازعاندا، اتىراۋدا، اقتوبە، الماتى، اپىر- اي بۇكىل قازاقستان وسى «قۇداشاعا» بيلەپ كەتكەنىنە تاڭ قالدىم. بولاشاقتا «قۇداشا» ارقىلى قازاق قىزدارىنىڭ قىلىعىن كومەديا ارقىلى كورسەتكىمىز كەلەدى. قازىرگىدەي دورەكى، ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزگە قارسى، عايبات سوزدەر، بوقتىق سوزدەر قوسىلاتىن، انايى ساحنالارعا تولى كومەديالار كوبەيگەندە وسى «قۇداشا» ارقىلى كومەديانىڭ قانداي بولاتىنىن كورسەتكىم كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا «قۇداشا» دەگەن مۋزىكالىق كومەديا شىعىپ جاتسا، تاڭ قالماڭىز.
دەكوراتسيانىڭ ازدىعى اكتەرگە اكتسەنت بەرەدى
− «گاۋھارتاس» قويىلىمىن جاساۋ كەزىندە قانداي قيىندىقتار بولدى؟ ويعا العان يدەيالارىڭىزدى جاساي الدىڭىز با؟ ماسەلەن، مىنا ساحنا مەن 220 ورىندىق تەاتر تارلىق ەتپەدى مە؟
− ستسەنوگرافيالىق تۇرعىدا وتە قيىن بولدى. سەبەبى، ءبىزدىڭ ساحنامىز كىشكەنتاي عانا، شاعىن. ال «گاۋھارتاستا» 60 قا جۋىق جاس ونەر كورسەتەدى. كەيىن استانا كۇنىنە ارناپ مينيسترلىك ۇسىنىسىمەن ق. قۋانىشبايەۆ تەاترىنىڭ ساحناسىندا كورسەتتىك. سونداعى 700 ورىندىق بيلەت جارتى ساعاتقا جەتەر- جەتپەستەن ساتىلىپ كەتتى. حالىق سۇراي باستاعان سوڭ، وسى قويىلىممەن ماڭعىستاۋ، اتىراۋ، باتىس قازاقستان، جامبىل، جەتىسۋ، تۇركىستان وبلىستارىنا، شىمكەنت، الماتى قالالارىنا ارنايى گاسترولدىك ساپار جاسادىق. ارينە، كەڭ ساحنادا جاستار دا ەرەكشە قۇلشىنىسپەن وينايدى. سوندىقتان ەڭ ءبىرىنشى قيىندىق تۋدىرعانى - ستسەنوگرافيالىق جاعدايى. ساحنا اينالمالى بولسا، تەحنيكالىق تىلدە «پلۋنجەرلەر» دەيدى. «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ ساحناسى سەكىلدى قوزعالاتىن، تۇسەتىن مۇمكىندىكتەر بولسا، نەبىر تەحنيكالىق شەشىمدەردى كورسەتۋگە بولار ەدى.
دەگەنمەن جوقتان بار جاساۋعا، فانتازياعا كۇش سالىپ، تار جەردە دە جاقسى دۇنيە جاساۋعا بولاتىنىن كورسەتتىك. سوندىقتان بولاشاقتا جاقسى عيمارات بەرىلسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولادى. وعان دا كەزەك كەلەتىن سياقتى. 7- قىركۇيەكتە تەاترىمىزدىڭ ءتورتىنشى ماۋسىمىنىڭ اشىلۋىنا مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين كەلدى، مادەنيەت ءمينيسترى ايدا بالايەۆا، قالا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك ارنايى كەلدى. جاس اكتەرلەرگە قولداۋ كورسەتەتىندەرىن ايتتى. «تەك قانا شىعارماشىلىقتى ويلاپ، حالىققا ساف تازا ونەر كورسەتىڭدەر» دەپ لەبىز- تىلەكتەرىن ءبىلدىرىپ كەتتى. ال مەملەكەت باسشىسى ق. ك. توقايەۆتىڭ ارنايى ىقىلاس گۇلىن جولداۋى - جاس ارتيستەرگە زور شىعارماشىلىق يمپۋلس بەردى.
ەكىنشى جاعىنان، ساحنادا سامساپ تۇرعان لەد- ەكراندار، دەكوراتسيالاردىڭ ءوزى سپەكتاكلدىڭ نەگىزگى رۋحىن، جانىن تۇسىنۋگە كەدەرگى كەلتىرەدى. وتكەن عاسىردا تەاتر رەفورماتورى ەجي گروتوۆسكي «بەدنىي تەاتر» دەگەن اتاۋمەن ونەردىڭ جاڭا سيپاتىن ارقاۋ ەتكەن ادىستەمەلىك تۇجىرىمدامانى جاسادى. ول دەكوراتسيانى ازايتىپ، ساحناداعى اكتەردىڭ جان سارايىن، ەنەرگياسىن ءبىرىنشى كەزەككە قويادى. ءبىزدىڭ تەاترداعى دا كوپ قويىلىمدار ادام جانىن جالاڭاشتاۋعا باعىتتالعان.
تەاترىمىز جاستاردان قۇرالعاندىقتان، جيىرماداعى جاستى دا، الپىستاعى اكەنى دە، ەلۋدەگى شەشەنى دە، قۇدانى دا، اقساقالدى دا ءبىر زاماننىڭ تۇلەكتەرى ويناپ ءجۇر. ارينە جاس ەرەكشەلىگى اسەر ەتەدى. جاستار بارىنشا وبرازعا ەنۋگە تىرىسادى، كوپ ەڭبەكتەندى. مىسالى، كەزىندە فاريدا ءشارىپوۆا 27 گە تولماعان شاعىندا ءسابيرا مايقانوۆانىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، «انا - جەر- اناداعى» ەكىنشى قۇرامدا تولعاناي بەينەسىن سومداپ، ناعىز قايسار كۇرەسكەر ايەلدىڭ بەينەسىن جاسادى. ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەر» شىعارماسى ساحنالانعاندا 33 كە جاڭا تولعان ءسابيت ورازبايەۆ دالا ابىزى سۇيەۋ قارتتىڭ وبرازىن الىپ شىقتى. ول كەزدە ەلۋباي ءومىرزاقوۆتار، سەركە قوجامقۇلوۆتار ءتىرى. ءبىراق رەجيسسەر وسىنداي ماقسات قويىپ، اكتەرلەردىڭ باقتارىن اشتى. رەجيسسەر ازەربايجان مامبەتوۆ 26 دان اسقان ىدىس نوعايبايەۆقا اباي بەينەسىن سەنىپ تاپسىردى. سوندىقتان كەيدە مۇنداي كەسەك بەينەلەر اكتەردى وسىرەدى.
تانىمال اكتەرلەر يدەيا ءۇشىن تەاترعا كەلدى
− جاس تەاترعا اسىلحان تولەپوۆ، ايان وتەپبەرگەن، سامال ەسلياموۆا سىندى تانىمال اكتەرلەردى باسقا قالادان شاقىرۋ جانە قالدىرۋ وڭاي ەمەس شىعار. ولاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن جاسادىڭىز با، قالاي قىزىقتىرا الدىڭىز؟
− ولاردىڭ ەڭ ءبىرىنشى كەلۋ سەبەبى - تەاتر ونەرىنە دەگەن ماحابباتى. تەك ءبىز ەمەس، جالپى قازاقستان تەاترلارىنداعى اكتەرلەردىڭ جالاقىسى دارىگەرلەرمەن، ۇستازدارمەن سالىستىرعاندا وتە تومەن، ماردىمسىز. ءبىراق الداعى ءۇش جىلدا جالاقىنى 100 پايىزعا دەيىن ءوسىرۋ ءۇشىن كەزەڭ- كەزەڭىمەن كوتەرىپ جاتىر. 1-قازاننان باستاپ، ءبىزدىڭ اكتەرلەر جالاقىسىنا %30 ۇستەمە قوسىلدى. كەلەسى جىلى %40-70 ارالىعىندا، ودان كەيىن %25، ءسويتىپ ورتاشا جالاقى دەڭگەيىنە جەتكىزگەلى وتىر. ءبىز قالا اكىمدىگىنىڭ تەاترى بولعاندىقتان، كوپتەگەن قولداۋ شارالارى جاسالىپ جاتىر. ءبىزدىڭ تەاتردا 13 جۇپ تانىسىپ، وتاۋ قۇرعان. ولاردىڭ اراسىنان بيىل التى وتباسىعا ەلوردا اكىمدىگى تاراپىنان باسپانا بەرىلدى. مۇنى جاقسى كورسەتكىش دەپ ەسەپتەيمىن. استانا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك تە مەنى قابىلداپ، تەاتردىڭ جاعدايىن ءبىلىپ، سۇراستىرىپ وتىرادى.
اسىلحان مەن اياننان بولەك، ورازالى، سالامات، قازىبەك، التىنبەك، امان، راسۋل اتتى تالانتتى اكتەرلەرىمىز بار. ولاردىڭ ءبارى - ءبىر شەبەردەن، ءبىر پروفەسسوردان ءدارىس العان، يدەيالاس، رۋحتاس ادامدار. ال يدەيا مەن رۋح بار جەردە ماتەريالدىق جاعداي ەكىنشى ورىنعا ىسىرىلادى. جالپى تەاترىمىزداعى 70 ادامدى تەاترعا دەگەن ماحاببات بىرىكتىرىپ وتىر.
ال سامال قارىنداسىمىزبەن رەسەيدە گيتيس- تە بىرگە وقىدىق. مەن رەجيسسۋرا بويىنشا ماگيستراتۋرادا، سامال اكتەرلىك ماماندىقتا ءبىلىم الدى. سول كەزدەن بەرى سامالدىڭ جۇمىستارىن كوزبەن كورىپ، مىنە 16 جىلدان استام ۋاقىت ونەر مەن ومىردە اعالى- قارىنداس بوپ سىيلاسىپ كەلەمىز. سوندىقتان سامالدىڭ شىعارماشىلىعىنا ءوزىمنىڭ ەرەكشە رەجيسسەرلىك كوزقاراسىم بار. ونىڭ اكتەرلىك تابيعاتى، الەۋەتى ءالى تالاي قويىلىمعا سۇرانىپ تۇر.
تابىستىڭ سىرى TikTok-تا ما؟
− «گاۋھارتاستى» رەكوردسمەن قويىلىم دەپ ايتا الامىز با؟ سپەكتاكل وسى كۇنگە دەيىن نەشە رەت قويىلدى؟ حالىقتىڭ قوشەمەتىنەن بولەك، كوممەرتسيالىق تابىس اكەلە الدى ما؟
− مىندەتتى تۇردە. سەگىز ايدىڭ ىشىندە 155 رەت قويىلدى، 65 مىڭنان استام كورەرمەن ءوز اقشاسىنا بيلەت ساتىپ الىپ تاماشالادى. الپىستان استام اكتەر وينايدى. قازىرگى تابىسىمىز كوپتەگەن تەاترلارعا ۇلگى بولارلىقتاي. پرەزيدەنتىمىز ەل حالقىنا جولداۋىندا كرەاتيۆتى يندۋستريانى دامىتۋ جونىندە ايتقان ەدى. سول تەاتر سالاسىنداعى كرەاتيۆتى يندۋستريانىڭ بىرەگەيى - وسى «گاۋھارتاس» . باستاپقىدا 3,5 ميلليون تەڭگەگە قويىلعان «گاۋھارتاس» قازىر بيلەت ساتىلىمىنان جيىرما ەسە تابىس تاۋىپ، مەملەكەت قازىناسىنا ءتۇسىرىپ وتىر. بۇدان باسقا «اباي- توعجان»، «ءشامشى»، مۇقاعالي ماقاتايەۆ تۋرالى «عاشىق جۇرەك» قويىلىمى دا جاقسى تابىس اكەلىپ جاتىر.
گاۋھارتاسپەن بىرگە وتباسىلىق قۇندىلىقتار تۋرالى جاقىندا ا. ءۆولوديننىڭ «س ليۋبيمىمي نە راسستاۆايتەس» دراماسىن «قوشتاسقىم كەلمەيدى» دەپ ساحنالادىق. بۇل دا قازىر زور سۇرانىسقا يە، كورەرمەن بيلەت تابا الماي ءجۇر. سوندىقتان كورەرمەنگە قىزمەت ەتۋ، ەستەتيكالىق اسەر سىيلاۋ عانا ەمەس، ولاردىڭ بويىنا ۇلتتىق ءتالىم- تاريبەنى، رۋحاني قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋ كۇن تارتىبىمىزدەن تۇسپەيدى. سونىمەن بىرگە، رەپەرتۋارىمىزدا وتاندىق اۆتور ءمادينا وماروۆا جازعان «شانەل №5» دەرەكتى دراماسى بار. ول الجير- دەگى ارۋلار، قازاق ايەلدەرىنە ارنالعان رۋحاني تاعزىم ىسپەتتەس قويىلىم. الجير مۋزەيىنە بارعان شەتەلدىكتەر وسى قويىلىمعا دا ءجيى كەلەدى. سوسىن «قىز جىبەك» پەن «گاۋھارتاستى» ءسۇيىپ تاماشالايدى.
وتكەن اپتادا ونەر سالاسىنداعى «ۇماي» جۇلدەسى مەن 7 ميلليون تەڭگە جۇلدە جەڭىپ الدىق. ونىڭ الدىندا تالدىقورعاندا وتكەن ب. ريموۆا اتىنداعى تەاتر فەستيۆالىندە ءمادينا وماروۆانىڭ «شانەل №5» دراماسىنداعى جانبيكە شانينا ءرولى ءۇشىن اكتريسامىز شىنار قالدىباي «ۇزدىك ايەل بەينەسى ءۇشىن» ماراپات الدى.
بيىل ءۇشىنشى مارتە بەرىلىپ جاتقان «سىنشىلار جۇلدەسى» دە ءبىز ءۇشىن وتە كاسىبي جۇلدە بولىپ ەسەپتەلەدى. سەگىز سىنشى بۇكىل قازاقستانداعى تەاتر كەڭىستىگىن زەرتتەپ، ساراپتاپ، ءبىر قويىلىمدى 2-3 مارتە كورگەن سوڭ عانا ءوز سىيلىقتارىن ۇسىنادى. سونداعى «ەڭ ۇزدىك جىل اكتريساسى» اتاعىن سالتانات بەينەسىن سومداعان ينابات ريزابەكوۆا جەڭىپ الدى.
− قازىر ينتەرنەت، كينو زامانىندا كورەرمەن نازارىن تەاترعا بۇرىپ، قاتارىنان انشلاگ جاساۋدىڭ سىرى نەدە؟ «عاشىق جۇرەك» ، «قۇداشا» ۇزىندىلەرى ينتەرنەتتە كەڭىنەن تارالدى. الەۋمەتتىك جەلىدە تانىلۋدى ارنايى ماقسات ەتىپ قوياسىزدار ما؟
− قازىر ءبىز قالاساق تا، قالاماساق تا اقپارات كەڭىستىگىندە ءومىر سۇرەمىز. ادام ساناسىن گادجەتتەر بيلەيتىن كەز كەلدى. كليپتىك ويلاۋ جۇيەسىنە ءبىز قارسىمىز. ءبىراق وسى قۇرالدار ارقىلى جاستار نازارىن تەاترعا بۇرعىمىز كەلەدى. سپەكتاكل جارىققا شىعاردا الدىمەن TikTok ارقىلى كورەرمەننىڭ رەاكتسياسىن باعامدايمىز. جاقسى پىكىرلەر بولسا، قويىلىم جولىن دا، باعىتىن دا تاۋىپ كەتەدى.
مىسالى، 4-5 جىل بۇرىن مەن ىستەگەن تەاترلاردا مەكتەپتەرگە، ۋنيۆەرسيتەتتەرگە، مەكەمەلەرگە بارىپ كورەرمەندى ءوزىمىز شاقىراتىنبىز. سوڭعى 3 جىلدىڭ ىشىندە زامان مۇلدەم وزگەردى. تارگەت جاساۋ سەكىلدى ماركەتينگ ادىستەرىنە سۇيەنەمىز. TikTok-تا وتىرعان مىڭداعان جاس تەاتر ونەرىنە عاشىق بولدى دەسەك ارتىق ايتپايمىن. ولاردىڭ بۇرىن تەاترعا كەلمەگەنىن بىردەن بايقايمىز. كوپشىلىگى كونتسەرت كورەتىندەي كەلەدى، كەيىنىرەك مۋزىكالىق دراما ەكەنىن ۇعىنادى. اسىرەسە، «گاۋھارتاستان» كەيىن جان دۇنيەسىندە ەرەكشە سىلكىنىس بولادى. ءتىپتى، وبلىستارعا بارعانىمىزدا جەرگىلىكتى ارىپتەستەر ءبىزدىڭ اۋديتوريا جيناپ، تەاترسۇيەر جاستاردى كوبەيتىپ كەتكەنىمىزدى ايتىپ جاتادى. مۇنىڭ ءبارى جۇيەلى جۇمىستى قاجەت ەتەدى.
ءبىزدىڭ باستى قارۋىمىز - كورەرمەن الدىندا شىنايى بولۋ. مەنىڭ كوركەمدىك جەتەكشى رەتىندە، ۇستاز رەتىندە، رەجيسسەر رەتىندە دە تالابىم سول، ەشقانداي فونوگرامما قولدانۋعا بولمايدى، اۋىزدى جىبىرلاتىپ ءان ايتۋ دەگەن بولمايدى. ءبىز كىشكەنتاي ساحنادا تۇرىپ، 220 ادامعا شىنايى ونەر سىيلاۋىمىز كەرەك. جاندى داۋىستا ءان ايتىپ، ىشكى ەنەرگيامىزدى كورەرمەنگە جەتكىزۋىمىز كەرەك. شىنايى ونەرگە، شىنايى دۇنيەگە مىندەتتى تۇردە كورەرمەن كەلەدى.
مەنەن كوپشىلىگى «گاۋھارتاستىڭ» فەنومەنى نەدە؟ » دەپ سۇرايدى. ونى مەن ءوزىم دە ايتا المايمىن. ەڭ باستى نارسە - وسى شىعارماعا وزىمنەن باستاپ، ءبىزدىڭ ارتيستەردىڭ ماحابباتى جاتقان بولار. شىنايى ماحاببات بار جەردە ساف ونەر تۋادى. بىرەۋلەر بۇل سپەكتاكل ۇلكەن فورمالارعا قۇرىلماعان، فەستيۆالدىك سپەكتاكل ەمەس دەۋى مۇمكىن. جوق، بۇل - فەستيۆالدەن دە، بايقاۋلاردان دا بيىك قويىلىم، ۇلتتىڭ رۋحاني يممۋندىق جۇيەسىنە اسەر ەتەتىن ەكى سپەكتاكل بولسا، سونىڭ ءبىرى.
تەاتر ءوز تۇعىرىنا قايتا كوتەرىلدى
− تەاتر رەپەرتۋارىن قۇراردا جانر بويىنشا بالانس ساقتالا ما؟ الدە سۇرانىسقا قاراي ميۋزيكلگە باسىمدىق بەرىلە مە؟ كەلەسى ماۋسىمدا تاعى قانداي تۋىندىلاردى ساحنالاعىڭىز كەلەدى؟
− ءبىز مۋزىكالىق جاس كورەرمەن تەاترى بولعاندىقتان، نەگىزگى ۇستاناتىن باعىتىمىز - وتاندىق، الەمدىك مۋزىكالىق تۋىندىلاردى ساحنالاۋ. سول ءۇشىن ءبىزدىڭ تەاتردا كامەرالىق سيمفونيالىق وركەستر بار، ەتنو- فولكلورلىق 15 ادامدىق شاعىن انسامبل جانە ۆوكالدىق- اسپاپتىق انسامبل جۇمىس ىستەيدى. وسى ءۇش ۇجىم بىزگە مۋزىكالىق باعىتتا جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ال ەندى تازا دراما، تراگەديانى قوياتىن تەاترلار استانادا دا، تۇتاس ەلىمىزدە دە وتە كوپ. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - ءبىرىنشى كەزەكتە مۋزىكالىق تۋىندىلاردى ۇسىنۋ.
ارينە، 2024 -جىلعا دا ءبىرتالاي جوسپارىمىز بار. وندا دا ۇلتتىق، وتاندىق، كلاسسيكالىق شىعارمالاردى ساحنالايمىز. شاكارىم تۋرالى ەكى اكتىلى تاريحي دراما قويعىمىز كەلەدى. ونى ەرمەك امانشايەۆ جازىپ ءبىتىردى. شامامەن قىركۇيەك ايىنا قاراي شىعارعىمىز كەلەدى، سەبەبى بۇل 3-4 ايلىق دايىندىقتى تالاپ ەتەتىن ءىرى تۋىندى بولماق.
الەمدىك شىعارمالارعا كەلسەك، ف. ەرۆەنىڭ «مادمۋازەل نيتۋش» دەگەن وپەرەتتاسى ويىمىزدا ءجۇر. اعىلشىن دراماتۋرگى كەن ليۋدۆيگتىڭ «پريمادوننى» كومەدياسى الەمگە تانىمال. ونى قازاقشالاپ «بيكەشتەر» اتاۋىمەن شىعارعىمىز كەلەدى. جاستار قىزىعىپ كەلەتىن كومەديا. مار بايدجيەۆتىڭ «دۋەل» دراماسىن قويعىمىز كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا دا چەحوۆكە كەلۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىزدىڭ ورازالى يگىلىك باستاعان اكتەرلەردىڭ ا. چەحوۆ شىعارماسىندا باستى بەينەلەردى سومداۋعا الەۋەتى مولىنان جەتەدى.
جاس كورەرمەن تەاترى بولعاندىقتان، گانس حريستيان اندەرسەننىڭ «قار حانشايىمى» مۋزىكالىق ەرتەگىسىن دايىنداپ جاتىرمىز. بالالارعا ارنالعان قويىلىمداردىڭ تاعى بىرەۋى - قانات ءجۇنىسوۆتىڭ «ماحاببات حيكاياسى» ەرتەگىسى، بۇل دا مۋزىكالىق قويىلىم بولادى. سوسىن اقپان ايىندا اكىمدىك بيۋدجەتى تاعى تالقىلانادى. جازعا سالىم استاناعا قالا قوناقتارى كوپ كەلگەندە فرانتسۋز كومپوزيتورى جەرار پرەسگۋرۆيكتىڭ «رومەو- دجۋلەتتا» ميۋزيكلىن ۇلكەن ساحنادا قويۋدى سۇراپ وتىرمىز.
گاسترولگە شىعۋ دا جوسپارىمىزدا بار، ءبىز ءالى شىعىس قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان، ورتالىق قازاقستان وبلىستارىن ارالاعان جوقپىز. بۇرىن شەتەلدىك فەستيۆالدەرگە بارعاندا فرانسيا ۇلتتىق تەاترىنىڭ ديرەكتورى ءبىزدىڭ ونەرىمىزدى كورىپ، فرانسيا مەن بەلگياعا شاقىرتۋ بەرگەن ەدى. گەرمانيادان تاعى ءبىر شاقىرتۋ ءتۇستى. ولار «گاۋھارتاس» مۋزىكالىق دراماسىن، «قىز جىبەك» ەتنو- فولكلورلىق ميۋزيكلىن جانە «اباي- توعجان» قويىلىمىن اتتاي قالاپ وتىر.
مەنىڭشە، قازىر قازاقستانداعى تەاتر ترەندتەرىن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترلارى قالىپتاستىرىپ كەلەدى. الماتىداعى ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوپىرىمدەر تەاترىنىڭ جانە استانا جاستار تەاترىنىڭ باعىتتارى ءتانتى ەتەدى. ايماقتاعى تەاترلاردا دا جاقسى جۇمىستاردى، مىقتى مەنەدجەرلەردى بايقاپ كەلەمىن. تەاتر - 3-4 مىڭ جىلدىق تاريحى بار، كلاسسيكالىق ونەر عوي. الايدا ءبىر كەزدەرى ەسترادا تەاتر ونەرىنىڭ الدىنا شىعىپ كەتكەن كەزەڭدەر بولدى. قازىر تەاتر ءوز تۇعىرىنا قايتا شىقتى. ەندى ءبارىمىز تەاتردىڭ شىققان بيىگىن الاسارتپاۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
− مازمۇندى سۇحباتىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت! جاڭا پرەمەرالار تۋرالى تاعى دا سۇحباتتاسامىز دەپ ۇمىتتەنەمىن! كەلەسى كەزدەسكەنشە!
اۆتور
ايجان سەرىكجان قىزى
