قالياكبار ۇسەمحان ۇلى. «كەزدەيسوق اشىلعان قۇپيالىق» - اڭگىمە
ءۇپ ەتكەن جەل دە جوق، بولمەدەگى قاراپايىم جەلدەتكىشتىڭ ءوزى داركورىكتەي ەرىنى پىرىلداپ قانشا ۇرلەگەنىمەن، دەمىنەن جالىن بۇركەدى.
التى ايىرعىمنان تەر كەتىپ، سورپام شىعىپ، جۋرنالدىڭ كەزەكتى ءنومىرىن دايىنداپ وتىر ەدىم، تەلەفونىم شىر ەتە قالدى. اسان ەكەن. كەزىندە فوتوسۋرەت تۇسىرۋگە ءبىراز اۋەستەنىپ، جۋرنالعا تۇسىرگەن فوتولارىن جىبەرىپ تۇراتىن. كەيىن اپپاراتىن ساتتى دا، فوتوگرافتىق كاسىپكە قوش ايتقان.
- ارمىسىڭ اسەكە؟ - دەپ تەلەفوندى كوتەردىم.
- حال قالاي قالەكە، كەشەگى جۋرنالدان ماعان بىرەۋ سالىپ جىبەرشى. بەكەتكە بارساڭ، سوندا التايعا جۇرەتىن تاكسيلەر تۇرادى، سولاردان بەرىپ جىبەر، اقشاسىن ءوزىم تولەيمىن، - دەدى باس-اياعى جوق.
- اساكە، قاي جۋرنالدى ايتاسىز؟ انىقتاپ ايتشى، - دەپ ەدىم، «كەشە ەكەۋمىز كەزىككەندە سەنىڭ قولىڭدا جۇرگەن جۋرنال بار عوي. سول جۋرنالدى مىنا قاتىن كورەمىن دەپ كوكتەي ەرەگەسىپ تۇرماي ما» دەپ كىجىندى. كوزىمە ونىڭ ەكى ەزۋى كوبىرشىپ، كوزدەرى اقشيىپ، مۇرتى ەدىرەيىپ تۇرعان بەينەسى ەلەستەپ كەتتى.
ءبىر پالەنىڭ بولعانىن سەزە قويدىم. ونىڭ ۇستىنە كەشە اسان ەكەۋىمىز كەزدەسكەمىز جوق. مەن ۇرىمجىدە، ول التايدا جاتسا، قايدان كەزدەسكەن. امالسىز اساننىڭ ەمەۋرىنىن باعا سويلەدىم.
- ا، كەشەگى جۋرنال ما؟ جارايدى، ءبىراق بۇگىن ۇلگەرمەيمىن، ەرتەڭ كەشتە بەرىپ جىبەرەيىن. ايتپاقشى، كەشە مەن ساعان ءۇش جۋرنال كورسەتتىم عوي، قايسىسى كەرەك ساعان؟ الدە ۇشەۋىن دە سالايىن با؟ - دەدىم تۇسىنبەي تۇرعانىمدى تۇسپالداپ جەتكىزىپ.
- ءبارىن سالىپ قايتەسىڭ، مەن ءبىر قىزدىڭ فوتوسىن ءتۇسىرىپ الىپ ەدىم عوي، سول جۋرنالدى جىبەرسەڭ بولدى، - دەدى دە، ارعى جاعىنداعى بىرەۋگە «ەرتەڭ جىبەرەتىن بولدى» دەدى زىلدەنىپ. ەندى مەن ساسايىن دەدىم، ول قاي جۋرنال؟ قايداعى قىز؟ دەگەن سۇراۋلار ميىمدى سولق ەتكىزدى.
- اسەكە-اۋ، ءۇش جۋرنالدىڭ ىشىندە كەمىندە بەس-التى قىزدىڭ فوتوسى بار، مەن قايدان بىلەم سەنىڭ قاي قىزدى ءتۇسىرىپ العانىڭدى، - دەدىم ءبىر بەلگى بەرەر دەگەن ۇمىتپەن.
- وي الگى اق كويلەك كيگەن قىزدىڭ فوتوسى بار جۋرنال، - دەپ از كىدىردى دە، - مەن قازىر ساعان فوتوسىن جىبەرەيىنشى، - دەپ تەلەفوندى جابا سالدى.
ازدان سوڭ اسان اق كويلەكتى قىزدىڭ فوتوسىن ۆيشاتتان جىبەرىپ بەردى. ات جاقتى، اشاڭ ءجۇزدى اققۇبا قىزعا اق كويلەك قۇپ جاراسىپتى. مۇنتازداي اپپاق كەرەۋەتتىڭ ۇستىندە باسىن ءسال قيسايتىپ، كۇلىمسىرەپ وتىر. كەرەۋەتتىڭ باسىنداعى كىشكەنتاي قوبديشانىڭ ۇستىندە ۇستەل شىراق پەن جىلتىراعان اق شاينەك، قىزىل كۇرەڭ شاي تولتىرا قۇيىلعان ەكى كەسە تۇر. قىزعا قاراپ تامسانىپ، شايعا قاراپ جۇتىنىپ قويدىم. اڭگىمە وسى قىزبەن قاتىستى ەكەنى بەلگىلى بولدى. «جاقسى، ۇقتىم، ەرتەڭ سالىپ جىبەرەم» دەپ كەلتە حات جازدىم دا، اساننان حابار كۇتتىم.
ازدان سوڭ اسان قايتا تەلەفون شالدى.
- ويباي قالەكە، قۇتقار، جاڭا قاتىن قاسىمدا تۇرعان. تەلەفونىمدى اقتارىپ وتىرىپ، انا قىزدىڭ سۋرەتىن كورىپ قويدى دا، «مىناۋ كىم؟» دەپ بۇلقان-تالقان بولعانى. سودان قاپەلىمدە اۋزىما ءسوز تۇسپەي «ۇرىمجىگە بارعاندا قاليدىڭ قولىندا ءبىر جۋرنال ءجۇر ەكەن، سودان ءتۇسىرىپ الدىم» دەگەن ەدىم، «وندا قازىر قاليعا مەنىڭ كوزىمشە تەلەفون شال، 2 كۇن ىشىندە سول جۋرنالدى قولىما تيگىزبەسەڭ، مەنەن جاقسىلىق كۇتپە» دەپ شابىنعان سوڭ، ساعان امالسىز تەلەفون جالعادىم عوي، سەنەن باسقا بىرەۋ بولسا، ارتىم اشىلار ەدى، ءۇھ، - دەدى، ءيت قۋىپ كەلە جاتقانداي القىنىپ.
- ويباي-اۋ اسەكە، ءوزىڭ قۇتىلىپ، مەنى ۇستاپ بەرىپسىڭ عوي، مەن قايدان تابام ونداي جۋرنالدى، - دەپ باجالاقتاپ ەدىم، اسان الدى-ەركىمە قويمادى.
- قالەكە، قايتسەڭ دە ءبىر امالىن تاپ، ايتپەسە انا كوكبەت قاتىن اجىراسىپ كەتكەننەن تايىنبايدى، ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ، بۋراداي بۋىرقانىپ وتىر. قازىرگى بەينەسى قاتىن ەمەس، كوزىن قان جاپقان موڭعولدىڭ نويانىنا ۇقسايدى. ارتىم تاعى اشىلماسىن دەسەڭ، قۇتقار دوسىم، - دەپ قيىلا جابىستى. «قانشا اقشا الساڭ دا مەيلى» دەگەن ءسوزدى قوسىپ ايتتى دا، تەلەفوندى جابا سالدى. قاسىنا قاتىنى كەپ قالدى دەپ ويلادىم. «شىق بەرمەس شىعايباي» اتانعان اساننىڭ «قانشا اقشا الساڭ دا مەيلى» دەگەنىنە قاراعاندا جاعداي تىم كۇردەلى.
«بورىكتىنىڭ نامىسى ءبىر» دەگەندەي، ەر ازامات باسىمەن قولقا سالىپ تۇر. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ ماڭدايىمنان سورعالاعان تەردى الاقانىممەن ءسۇرتىپ از وتىردىم دا، دەرەۋ جۋرنال جاسايتىن ديزاينەر جىگىتتى شاقىردىم. «كوشە اۆتوبۋسىمەن پۇشپاق-پۇشپاعىمنان تەر سورعالاپ ۇيگە ەندى جەتىپ ەدىم، قايتا بارام با؟» دەپ قينالعانىنا قاراعام جوق، «ىشكى ساياسات باسقارماسىنان تەلەفون كەلدى، تەز جەت» دەپ كەلتە قايىردىم. جارتى ساعاتقا جەتپەي ول دا جەتتى ەنتىگىپ. ىستىقتان با، جوق الدە «نە پالە بولدى ەكەن» دەپ قاتتى قورقىپ كەتكەن بە، ءوڭى ءورت سوندىرگەندەي تۇتىگىپ كەتىپتى.
- اعا، نە بوپ قالدى، - دەيدى ەسىكتەن كىرە كوزى الاق-جۇلاق ەتىپ. قورقاق، اڭقاۋ جىگىت ەدى، «ىشكى ساياسات» دەگەنگە ءتىپتى ۇرەيى ۇشىپ كەتكەن كورىنەدى. بەيشارانىڭ زارەسىن المايىن دەپ وعان بولعان جاعدايدى ايتىپ، «وسىلاي دا، وسىلاي، مىنا قىزدىڭ فوتوسى باسىلعان جۋرنال كەرەك» دەپ ءتۇسىندىردىم.
- وي اعا، ءسويتىپ ايتپايسىز با ەندى، ىستىق كۇندە ادامنىڭ زارەسىن الماي، - دەپ قارسى الدىندا تۇرعان ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى دە، وڭ قولىمەن كەۋدەسىن باسىپ، كوزىن جۇمىپ شالقالاي بەردى. ونىسىنا دا قاراعام جوق، جۇمىسقا كىرىستىك.
«ادام جانە تابيعات» جۋرنالىنىڭ جۇرت قولىندا جوق-اۋ دەگەن ءبىر-ەكى جىل بۇرىنعى سانىن تاپتىق تا، ورتاسىنان ەكى بەتتى الىپ تاستاپ، ورنىنا الگى قىزدىڭ فوتوسىن قوسىپ «اۋىلداعى ارۋلار» دەگەن تاقىرىپپەن ءتورت بەتتى قايتا بەتتەدىك. قاپەلىمدە وعان قوساتىن فوتو تاپپاي، ءوزىمىزدىڭ تەلەفوندا جۇرگەن فوتولاردى دا قوسىپ، ءتورت بەتتى ازەر تولتىردىق. «اعا، ەرتەڭ ءبىزدىڭ قاتىندار كورىپ قويىپ، شۋ شىعىپ جۇرمەسىن» دەپ ديزاينەر جىگىت ازىلدەپ قويادى. سەزىلىپ قالماس ءۇشىن مازمۇنىن دا قايتا جاساپ، سۋرەت اۆتورىنا تانىمال فوتوگراف دوسىمىز ەرمەك التايدىڭ ەسىمىن جازىپ، زاۋىتقا الىپ باردىق. ءبىزدىڭ ءۇش ايدا ءبىر جۋرنال باستىراتىنىمىزدى ابدەن بىلەتىن زاۋىتتاعىلار «بۇلار نەگە كەلدى» دەگەندەي اڭ تاڭ. «تىنىشتىق پا؟» دەدى ولار دا ءيت كورگەن ەشكى كوزدەنىپ.
اقشاسىن بەرەيىك دەسەڭ نەمەسە باسقا سەبەپ ايتساڭ بۇلاردىڭ بەس جۋرنالدى باسپايتىنى انىق. باسقا سىلتاۋ ايتتىم.
- جۋرنالدىڭ مىنا نومىرىنەن ۇلكەن ساياسي قاتەلىك كەتىپتى. بىرەۋ پارتيا كوميتەتىنە وسى جايلى شاعىم جازىپتى. ولار «جۋرنالدى تەكسەرەمىز، الىپ كەلىڭدەر» دەدى. ءبىز قاتەلىكتى تۇزەتىپ الىپ كەلدىك، - دەپ ءمۇساپىرسىدىم دە، «ەگەر ولار قاتەلىكتى بايقاسا، ءبىز بىتتىك، سەندەردى دە وڭدىرمايدى- اۋ» دەپ ءتوندىرىپ قويدىم. مەنىڭ كەيپىم نە جىرعاپ تۇرعانىن كىم ءبىلسىن، قاسىمداعى سەرىگىمنىڭ كوز جانارى وشكىندەپ، ەكى ۇرتى سۋالىپ، قاتتى ۋايىمداپ تۇرعان ادامنان اۋماي تۇر. پارتيا دەسە، پۇتىنا جىبەرىپ قوياتىن قىتايلار كوزدەرى شاراسىنان شىعىپ از تۇردى دا، ءاي-شايعا قاراعان جوق، ءاپ-ساتتە 5 جۋرنالدى قايتا باسىپ، تۇپتەپ قولىمىزعا بەردى. ءبىر تيىن اقشا دا الماي، بىزگە «ساتتىلىك» تىلەپ قالا بەردى.
وي، قۋانعانىمىز-اي. قىتايلاردىڭ كوزىنەن تاسا بولا بەرە، تاپ ءبىر قاتىنىمىز ۇل تاپقانداي قۋانىپ، ەكەۋىمىز دە سەكىرىپ-سەكىرىپ كەتتىك.
ەرتەسى 3 جۋرنالدى قولىمىزبەن ۇيپالاپ، قاعازىن ازداپ «كونەرتتىك» تە التايعا سالىپ جىبەردىك.
جۋرنالدى العان اسەكەڭ ەسىكتەن كىرە ايەلىنىڭ باسىنا لاقتىرىپتى. «ءما كور» دەپتى قوقيلانىپ، ەكى كۇننەن بەرى ءجۇنى جىعىلىپ، وتىرىگىم اشىلىپ قالا ما دەپ قىلپىلداپ جۇرگەنى ويدا جوق. جۋرنالدى قولىنا العان ايەلى پاراقتاپ، الگى قىزدىڭ فوتوسىن كورگەن سوڭ، كوڭىلى ورنىنا تۇسسە كەرەك، «جانىم، رەنجىمەشى» دەپ جاتىپ كەپ جالىنىپتى. اراسىندا «قايداعى قانشىقتىڭ سۋرەتىنە بولا سونشا جىندانىپ نەم بەر ەدى» دەپ ءوزىن-ءوزى دە سىباپ قويادى دەيدى. ول جالىنعان سايىن اسەكەڭ جاتىپ كەپ تۋلاپتى. سوسىن قاتتى اشۋلانعان كۇيەۋىنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن كەلىنشەگى اسەكەڭنىڭ قالتاسىنا اقشاسىن سالىپ بەرىپ، «3-4 كۇن دەمالىپ كەل» دەپ اشۋىن ازەر باسىپتى. وسىنىڭ ءبارىن تەلەفوندا ايتقان اسان بىرەر كۇندە ۇرىمجىگە كەلىپ، ءبىزدىڭ ەرەن ەڭبەگىمىز ءۇشىن ەرەكشە داستارقان جاياتىن بولدى.
ارادا ءتورت كۇن وتكەندە اسان ءبىزدى ۇرىمجىدەگى المالى رەستورانىنا قوناققا شاقىردى. كۇن جۇما ەدى، كەشتە قايدا بارساق ەكەن دەپ ديزاينەر جىگىت ەكەۋىمىز دە ءبىر-بىرىمىزگە جالتاقتاپ وتىرعانبىز، قۋانىپ كەتتىك. اسىرەسە، سالقىن سىرانى ۇناتىپ ىشەتىن ديزاينەر جىگىت ەرنىن سىلىپ ەتكىزىپ، ورنىنان سەكىرىپ تۇردى. كۇن ۇياسىنا باتىپ، سام جامىراعان شاقتا «المالىعا» كەلدىك. اسان ءبىزدى ەسىك الدىندا كۇتىپ تۇر ەكەن، انادايدان جۇگىرىپ كەلىپ قۇشاقتاپ، «راقمەت دوسىم، كەرەمەت قۇتقاردىڭ» دەپ ارقامنان قاقتى. ەكى ەزۋى ەكى قۇلاقتا، ىرجىڭ- ىرجىڭ ەتەدى. تاپ ءبىر جوڭعارلاردى ويسىراتا جەڭىپ، ولجالى قايتقان ساردارداي ماسايراپ تۇر.
امان-سالەمىنەن كەيىن اسانعا ەرىپ ىشكە كىردىك. ات شاپتىرىمداي ۇلكەن رەستوراننىڭ ىشىندەگى ايىرىم بولمەسىن العان ەكەن، كىرسەك، ىشتە اققۋداي سىزىلىپ ءبىر قىز وتىر. ءوڭى تانىس سياقتى.
- تانىسىپ قويىڭدار، اتى شولپان، سىزدەردىڭ فوتوسىن جۋرنالعا باسقاندارىڭىزعا راقمەت ايتۋ ءۇشىن س-و-ن-اۋ التايدان ارنايى كەلىپ، وسى داستارقاندى جايىپ وتىر، - دەدى اسان الگى قىزدى نۇسقاپ.
- مەنىڭ فوتومدى جۋرنالعا باسقاندارىڭىزعا راقمەت، - دەپ، قىز ورنىنان تۇرىپ، بىزگە ءىلتيپات كورسەتكەندە بارىپ، ءبىزدى ابدەن اۋرەگە سالعان اق كويلەكتى قىز ەسىمىزگە ءتۇستى. ءبىراق، ول بىزگە دە، اسانعا دا العىس ايتقانىنا قاراعاندا، بولعان جايدان حابارسىز سياقتى...
ەرتەسى اساندار قايتىپ كەتتى. «اسان ەكى جەپ بيگە شىقتى-اۋ، سونشا پالدەن قورعاپ، امان الىپ قالساق، كورسەتكەن سىيىن كوردىڭ بە؟ ونىڭ اقشاسىنىڭ ءوزىن انا قىزعا تولەتىپ كەتتى» دەپ ديزاينەر جىگىت ءبىراز وكپەلەپ قايتتى.
ەكى كۇننەن كەيىن ءبىر ايەلدەن تەلەفون كەلدى. ءوزىن اساننىڭ ايەلى اقگۇلمىن دەپ تانىستىردى. ءىشىم قىلىپ ەتە قالدى، ءبىراق سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ قايىرا ەسەندىك سۇرادىم. ول دا جايبىراقات كورىندى. دەگەنمەن امان-سالەمنەن كەيىن «سويلەسۋگە قولايلى ما؟»، - دەدى ءبىر بۇيىمتاي ايتاتىن سياقتانىپ. «ءيا، قولايلى، ايتا بەرىڭىز» دەدىم توبىق جۇتقانداي قىلعىنىپ.
- 2018 -جىلعى ماۋسىم ايىنداعى جۋرنالعا سەن كەزەكشى بولىپسىڭ، ءيا، - دەدى.
- مۇمكىن سولاي شىعار، وعان دا 2-3 جىل بولدى عوي، ەسىمدە قالماپتى.
ايتارعا بولماسا، قول-اياعىم دىرىلدەپ كەتتى.
- كەزەكشى رەداكتورى قالي ەرمانتاي دەپ تۇر. جاقسى شىعىپتى. سۋرەتتەر دە ادەمى ەكەن. «اۋىلداعى ارۋلار» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن سۋرەتتەردى كىم تۇسىرگەن؟
ەندى شىنداپ ساسايىن دەدىم. مىنا قاتىن بىردەڭەنى سەزگەن ءتارىزدى.
- ەرمەك التاي دەپ جازۋلى تۇر عوي، - دەپ ەدىم، - ءيا، جازۋلى تۇر، كوردىم، ءبىراق ەرمەك تۇسىرگەن فوتوعا ۇقسامايدى، - دەپ سىق-سىق كۇلدى.
- نەگە ۇقسامايدى؟ ەرمەك مىقتى فوتوگراف قوي، - دەدىم سوزدەن جالتارعانسىپ.
- ەرمەك مىقتى فوتوگراف بولسا بولار. ءبىراق مىنا فوتونى ەرمەك تۇسىرگەن جوق دەپ كەسىپ ايتا الامىن، - دەپ ول ونان ارمان كۇلدى. اسان بولعان جاعدايدى تۇگەل ايتىپ قويعان ەكەن دەپ ويلادىم. دەسە دە، وسپاقتاپ تۇر ما دەپ ويلاپ، سىر سۋىرتپاقتادىم.
- ءسىز بۇل قىزدى تانۋشى ما ەدىڭىز؟
- جوق تانىمايمىن. اسان دا جاي ادام ەمەس، ەڭ سۇلۋىن تاڭداپ ءجۇرىپ تۇسىرگەن سياقتى عوي.
- ول نە دەگەنىڭىز؟ ادەمى قىز بولعان سوڭ قىزعانىپ تۇرسىز با؟ بۇل فوتومەن اساننىڭ قاتىسى قانشا؟ سۋرەتتەگى ادامنىڭ كىم ەكەنىن تانىماساڭىز، قايدا، قاشان تۇسىرىلگەنىن بىلمەسەڭىز، ونداي ساۋەگەيلىك جاساماڭىز، - دەدىم داۋىسىمدى قاتايتىپ.
- ساۋەگەيلىك جاساپ تۇرعان ەشكىم جوق، سۋرەتتىڭ قاشان تۇسىرلگەنىن بىلمەيمىن. ءبىراق سۋرەتتى اسان تۇسىرگەنىن فوتونىڭ ءوزى ايتىپ تۇر. بۇل فوتو قوناق ۇيدە تۇسىرىلگەن، ونى اسان جارتىلاي جالاڭاش، دامبالشاڭ تۇرىپ ءتۇسىرىپتى، - دەدى ول. داۋىسى دا قاتالداۋ شىقتى. شوشىپ كەتتىم.
- دامبالشاڭ تۇرعانى نەسى؟ ونى كىم ايتتى؟ - دەپپىن ساسقانىمنان.
- ەشكىم ايتقان جوق، فوتونىڭ ءوزى ايتتى. وتكەندە اسان اكەپ قولىما ۇستاتقاندا انىقتاپ قاراماپپىن. بۇگىن قاراپ وتىرسام، بارلىق قۇپيالىقتى سول فوتونىڭ ءوزى ايتىپ تۇر ەكەن ەمەس پە.
- قويىڭىز، قالجىڭداماي. و زامان دا، بۇل زامان دامبالشاڭ ءجۇرىپ فوتو تۇسىرەتىن فوتوگرافتى كورگەم جوق، - دەدىم. تاپقان ءسوزىم سول بولدى.
- كورمەسەڭ كور ەندى. اناۋ قىزدىڭ الدىندا تۇرعان اق شاينەككە انىقتاپ قاراساڭدارشى، دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولماي، - دەدى دە، تەلەفوندى جابا سالدى.
جاۋ قۋعانداي جۋرنالعا جۇگىردىم. جۋرنالدى الىپ قاراسام، ءماسساعان، قىزدىڭ الدىنداعى اق شاينەكتە اق دامبال كيگەن، قارىنى سالاقتاعان ادامنىڭ فوتوعا ءتۇسىرىپ تۇرعان سۇلباسى تۇر...
قالياكبار ۇسەمحان ۇلى
مادەنيەت پورتالى
