بالگەرگە بارۋ نەگە قاۋىپتى؟
ادامنىڭ كوبىسى ءوزىن كۇتىپ تۇرعان قىرسىقتى الدىن الا بىلسەك، ودان قۇتىلۋدىڭ ءبىر امالىن قايتسەك تە تابامىز دەپ ويلايدى. دەگەنمەن تاعدىردىڭ دايىنداعان سىناعىنان سىتىلىپ كەتۋ - پەندە ويلاعانداي وڭاي شارۋا ەمەس.
كەزىندە امەريكاندىق كورىپكەل دجەين ديكسون ا ق ش پرەزيدەنتى روبەرت كەننەديگە كىسى قولىنان ءتونىپ تۇرعان ءولىم قاۋپىن قانشا رەت ەسكەرتسە دە، كەننەدي اجالىنان قاشىپ قۇتىلا العان جوق، تۋرا تيگەن وقتان وپات بولدى. ەندەشە بۇل - ماڭدايعا جازعان تاعدىردان ەشكىمنىڭ قاشىپ قۇتىلا المايتىنىن بىلدىرە مە؟ دەگەنمەن، كوپتەگەن كورىپكەلدەردىڭ دالەلدەۋىنشە، بولاشاقتا بولۋى مۇمكىن وقيعا بىرنەشە جولمەن داميدى. ادامدى سول جولدىڭ قايسىسى كۇتىپ تۇرعانىن ءتاپ باسىپ ايتۋدان كورىپكەلدەردىڭ كوبىسى قاشقالاقتايدى. سەبەبى ءوزىنىڭ اۋزىنان شىققان ءسوز مىندەتتى تۇردە ورىندالادى دەپ قورقادى. سوزدە ماگيالىق سيقىر بولادى. بولجانعان بولاشاق پەشەنەگە جازىلادى. وسىعان قاراعاندا الداعىنى بولجاۋ - بولاشاقتى قولدان باعدارلاۋ بولىپ شىعادى.
بەلگىلى اعىلشىن پسيحياترى م.باركەر «ولگەنشە قورىققاندار» دەگەن كىتابىندا بالگەرلەردىڭ الدىن الا ايتۋى بويىنشا، ءدال سول كۇنى، سول ساعاتتا و دۇنيەگە اتتانعاندار تۋراسىندا كوپتەگەن مىسالدار كەلتىرەدى. وقىمىستى بۇدان مىناداي قورىتىندى شىعارىپتى: ءوزىنىڭ ولەتىن كۇنىن بىلەتىن ادامدار سول كۇنى ءوزىن-ءوزى اجال اۋزىنا سالىپ بەرەدى. ماسەلەن، فرانسۋز كورولى ليۋدوۆيك ХI وزىنە ۇناماي قالعان جۇلدىزشىنى ولتىرۋگە بۇيىرادى. مونارح ولتىرەتىن كۇنى جۇلدىزشىنى شاقىرىپ الىپ، ءوزىنىڭ ولەتىن كۇنىن بىلەتىن، بىلمەيتىنىن سۇرايدى. اقىلدى جۇلدىزشى: «مەن سىزدەن ءۇش كۇن بۇرىن ولەمىن» دەپتى. كورول دەرەۋ ءولىم جازاسىن وزگەرتىپ قانا قويماي، جۇلدىزشىنى مىقتاپ قورعاۋعا الىپ، جاقسىلاپ باعىپ-قاعادى.
بۇل قورقىنىش دەگەندى قويساڭشى، كۇندەردىڭ كۇنىندە جۇلدىزشى ءولىپ، ءۇش كۇننەن سوڭ ءوزىن-ءوزى ىشىنەن سەندىرگەن يمپەراتور دا و دۇنيەگە اتتانادى. ۇلى اقىن پۋشكينگە دە بەلگىلى كورىپكەل كيرحگوپ «اجالىڭ 37 جاسىڭدا «اق ادامنىڭ» قولىنان بولادى» دەگەن. ءوزىنىڭ كىسى قولىنان بولاتىن ءولىمى جايىندا پۋشكين «ولەگ تۋرالى جىر» دەگەن شىعارماسىندا يشارالاپ جازىپ تا كەتكەندەي. اقىن جىرىنا تاريحي سيۋجەت وزەك بولعان. جىلناماشىنىڭ جازۋىنشا، ساۋەگەيلەر كنياز ولەگكە اجالىنىڭ ءمىنىپ جۇرگەن سۇيىكتى اتىنان بولاتىنىن ايتادى. سول ەكەن، كنياز سۇيىكتى اتىنان سىرت اينالادى. كوپ جىل وتكەن سوڭ ولەگ اتىنىڭ جاعدايىن بىلمەك بولادى. قىزمەتشىلەر اتتىڭ ءبىر جىل بۇرىن ولگەنىن ايتادى. كنياز ساۋەگەيلەردىڭ سىرتىنان مىسقىلداي كۇلىپ، ءوزىن اتتىڭ قاڭقاسى جاتقان جەرگە اپارۋدى بۇيىرادى. اياعىن ولگەن اتتىڭ باس سۇيەگىنە سالىپ تۇرىپ: «مەنى وسىدان قورقادى دەيسىڭدەر مە؟» دەيدى ولەگ. سول كەزدە باس سۇيەكتىڭ قۋىسىندا جاسىرىنىپ جاتقان ۋلى جىلان كنيازدىڭ اياعىن شاعىپ الادى. وسىلايشا ساۋەگەيلەردىڭ ايتقانى ايداي كەلەدى.
ساۋەگەيلەر ۇلى اقىن لەرمونتوۆقا دا اجالىنىڭ دۋەلدەن بولاتىنىن ايتقان. ساقتانۋدىڭ ورنىنا ەرجۇرەك لەرمونتوۆ تاعدىرىنا قارسى تۋرا سالىپ، اجالىن ءوزى ىزدەپ بارعان. كەيبىر كورىپكەلدەردىڭ پىكىرى بويىنشا، ادام وزىنە قاتەردىڭ ءدال نەدەن بولاتىنىن ءبىلىپ تۇرسا، قاۋىپتەن اينالىپ وتۋگە بولاتىن كورىنەدى. ارينە، بۇل - قاتەردەن تىكەلەي قۇتىلىپ كەتۋ ەمەس، تەك جەڭىل جولمەن قۇتىلۋ. ماسەلەن، الدەبىر كورىپكەل ءبىر بويجەتكەنگە جاقىن ارادا بولاتىن ۇيلەنۋ تويىندا كۇيەۋى ەكەۋى مىنگەن جەڭىل كولىكتىڭ اپاتقا ۇشىرايتىنىن ايتادى. قاتتى قورىققان بويجەتكەن بەلگىلەنگەن كۇنى جىگىتى ەكەۋى نەكەسىن تىركەۋگە اۆتوبۋسپەن بارادى. جولدا اۆتوبۋس قاتتى كەلە جاتقان «مەرسەدەسپەن» سوقتىعىسادى. ناتيجەسىندە اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسى عانا جاراقاتتانىپ، جۇرگىنشىلەر ءدىن امان قالادى. وسىلايشا قىز ساۋەگەيلەر ەسكەرتكەن قايعىلى جاعدايدان امان قۇتىلادى.
بۇدان شىعاتىنى ەكى ءتۇرلى كوزقاراس: ءبىرىنشىسى - ماڭدايعا جازىلعان نارسەنى وزگەرتۋدىڭ مۇلدەم مۇمكىن ەمەستىگى، ەكىنشىسى - باسقا ءبىر جولمەن جەڭىل قۇتىلۋ جاعىن تاڭداۋعا بولاتىنى. وسىنىڭ ەڭ دۇرىسى قايسىسى؟ بالگەر بولاشاقتا نە بولاتىنىن اقي-تاقي بىلە مە، جوق الدە سول بولاشاقتى ءوزى قولدان جاساپ بەرە مە؟ ياعني بولماي تۇرعان بالەنى بولدىرىپ، الدىن الا ايتقانى ايداي كەلە مە؟ «جامان ءسوز ايتۋشى بولما، اۋزىڭنان تەك قانا جاقسى ءسوز شىقسىن، كورگەن ءتۇسىڭدى دە تەك جاقسىعا جورى» دەيدى حالىق دانالىعى. ەندەشە، جاماندىقتى بالگەردىڭ اۋزىمەن شاقىرىپ، ادام ءوزى بارىپ جاماندىققا كيلىگەتىن بولعانى عوي. قارسى كەزدەسكەن ادامعا: «قايدا باراسىڭ؟» دەپ ەمەس، «جول بولسىن» دەۋدە دە ۇلكەن ءمانىس جاتىر. كىسىنىڭ قانداي جاعدايدا دا اۋزىنا يە بولماعى ءلازىم. پەرىشتە «ءاۋمين» دەسە، جاقسى ءسوز دە، جامان ءسوز دە دەرەۋ قابىل بولادى ەكەن. ءدىنىمىز بويىنشا بولاشاقتى بولجاتۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنعانى، بالگەرلىك، بال اشتىرۋ اۋىر كۇنا ەكەنى دە وسىدان بولسا كەرەك.
قاراپايىم ادامدار عانا ەمەس، اتاقتى مەملەكەتتىك قايراتكەرلەردىڭ دە كورىپكەلدەردىڭ كومەگىنە سۇيەنىپ وتىرعاندارى تاريحتا از ەمەس. ماسەلەن، 1933- جىلى گيتلەر بيلىك باسىنا كەلگەن سوڭ، پوليسيا ساۋەگەيلەردىڭ جۇمىسىنا قاتاڭ تىيىم سالعان. ماسەلە ءۇشىنشى رەيح كوسەمىنە قاتىستى كورىكەلدەردىڭ بولجامىندا جاتىر. ولار گيتلەردىڭ سوعىستا ماسقارا جەڭىلىسكە ۇشىرايتىنىن الدىن الا ءدال ءبىلىپ ايتقان. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ سوڭىندا گيتلەرشىلدەردىڭ بارلىق كورىپكەلدەردى ساسشەنحاۋزەن لاگەرىنە جيناپ، قاتاڭ كۇزەت قوياتىنى دا سوندىقتان.
سونىمەن، ەندى كورىپكەلدەر بولاشاقتى قايدان بىلەدى دەگەنگە كەلەيىك. پاراپسيحولوگتار جەر شارىن جاي كوزگە كورىنبەيتىن عىلىمدا نووسفەرا دەگەن اتاۋمەن بەلگىلى ەنەرگەتيكالىق اقپارات اياسى قورشاپ تۇرعانىن ايتادى. الگى ەنەرگەتيكالىق ايادا ءاربىر جەر تۇرعىنىنا عانا ەمەس، الدەقاشان سۇيەگى قۋراپ كەتكەندەرگە دە، ءتىپتى دۇنيەگە بولاشاقتا كەلەتىندەرگە دە قاتىستى بارلىق اقپارات بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جيناقتالعان دەسەدى. عىلىمنىڭ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا، بويىندا «ءۇشىنشى كوزى بار» ادام الدىنا بال اشتىرۋعا كەلگەن كىسىنىڭ وتكەنى مەن قازىرگىسى جانە بولاشاعىنا قاتىستى بارلىق اقپاراتتى الگى ەنەرگەتيكالىق الىپ «قازاننىڭ» وزىنە ءتيىستى الاڭىنان شومىشپەن سۇزگەندەي قالقىپ الاتىن كورىنەدى. جەر شارىن قورشاپ تۇرعانداي ءار ادامنىڭ ءوزىن دە قورشاپ تۇرعان، قورعان بولاتىن اۋراسى ءبارى دالەلدەنگەن. ادامنىڭ وتكەنى مەن بولاشاعىنا ۇڭىلگەندە سول اۋرا تەسىلەدى ەكەن. ونداي جاعدايدا ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا ەلەۋلى زيان كەلەتىنگە ۇقسايدى. وسىلايشا بال اشتىرىپ، تاعدىردى الدىن الا ءبىلۋ - وتە قاۋىپتى. ماسەلە كورىپكەلدىڭ ءسىزدىڭ بولاشاعىڭىزعا بايلانىستى سان تاراۋ جولدىڭ ىشىنەن قاي جولدى «سۋىرىپ» الۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىز وسى «جازىلعان» سەناريگە ساي شەشىلىپ كەتۋى بەك مۇمكىن.
ادام ميىن زەرتتەيتىن امەريكالىق ورتالىق زەرتتەۋ جۇمىسىنا بىرنەشە ميلليارد دوللار جۇمساي وتىرىپ، ەرتەدەگى وقىمىستىلاردىڭ ايتىپ كەتكەنىنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەگەن، ياعني ادام ميىمەن ەمەس، الدەبىر سىرتقى استرالدى قۇرىلىم ارقىلى ويلانادى ەكەن، ال مي تەك قانا كوممۋتاتوردىڭ رولىن ورىندايدى. ادام ميى كلەتكاسىنىڭ 4 پايىزى عانا جۇمىس ىستەيدى، ال قالعان 96 پايىزى نە ءۇشىن قاجەت ەكەنى ءالى عىلىمعا تۇسىنىكسىز. شاماسى بۇل 96 پايىز فيزيكالىق ەمەس، استرالدى الەممەن بايلانىستى بولسا كەرەك.
«ءۇشىنشى كوزى» بار ادامدار وسى استرالدى الەممەن بايلانىسقا تۇسە الادى، ياعني ءبىز بەن ءسىز كورە الماعاندى كورە الادى. تۋمىسىنان مۇنداي ەرەكشە قابىلەتكە يە بولۋ كوبىنە تۇقىم قۋالاۋدان، كەيدە نايزاعاي سوققىسىنان، كلينيكالىق ءولىمدى باستان كەشىرۋدەن پايدا بولاتىنعا ۇقسايدى (ماسەلەن، اتى شۋلى ۆانگانىڭ باسىندا بولعان وقيعانى ەسكە ءتۇسىرىڭىز). ايتپاعىمىز، استرالدى الەمنەن الىنعان اقپاراتتى وزىنە جۇگىنگەن ادامعا دۇرىس جەتكىزۋ نيەتى ءتۇزۋ كورىپكەلدەردىڭ تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىگىنە بايلانىستى. ادامعا، ەلگە كەلە جاتقان كەسىر-كەساپاتتى جۇقالاپ ەسكەرتىپ، ساقتاندىرسا جاقسى. ەڭ باستىسى - الگى اقپاراتتى جاماندىققا بۇرىپ جىبەرىپ، ادام ميىن سوعان بۇرىپ، ساناسىن بەيىمدەمەۋ. ودان دا باستىسى - كورىپكەل ەكەن دەپ وتىرىك ساندىراقتايتىن شارلاتاندارعا تاپ بولماۋ ەكەنى ءبىز ايتپاساق تا تۇسىنىكتى.
تورەعالي تاشەنوۆ
دەرەككوز: «ايقىن» گازەتى
