بۇگىن - جۇمابەك تاشەنوۆ پەن ىسمايىل گاسپىرالىداي تۇلعالاردىڭ تۋعان كۇن
ىسمايىل گاسپىرالى
قۇجاتتارعا سۇيەنسەك، تۇركى الەمىنىڭ قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر، اعارتۋشى، قالامگەر، گازەت رەداكتورى، باسپاگەر، تۇركىنىڭ ورتاق ويشىلى، جاديتشىلدىكتىڭ نەگىزىن سالۋشى ىسمايىل گاسپىرالى 1851 -جىلدىڭ 20-ناۋرىزىندا دۇنيەگە كەلگەن. «ومەردەن وتكەن جىلى - 1914 ج.)
رەسمي تاريح بويىنشا، تۇركى الەمىنىڭ ايشىقتى تۇلعاسى باقشاساراي مەدرەسەسىندە باستاۋىش ءبىلىم العان. 1861 -جىلى اقمەشىتتىڭ ورىس مەكتەبىنە تۇسكەن. كەيىنگى ءۇش جىل ىشىندە، 1867 -جىلعا دەيىن ۆورونەجدەگى اسكەري ۋچيليشەدە جانە ماسكەۋدەگى 2-اسكەري گيمنازيادا وقىعان.
1868-1871 -جىلدارى باقشاسارايداعى ءزىنجىرلى مەدرەسەسىندە جانە يالتاداعى دەرەكوي مەدرەسەسىندە ءدارىس بەرگەن. بالالاردى وقىتقان كەزدە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن جەتىلدىردى. بۇل وقيعا جاديديزم قوعامدىق-ساياسي قوزعالىسىنىڭ باستاۋى ەدى.
1871-1873 -جىلدارى پاريجدە تۇرعان، جۋرنال-جارناما اگەنتتىگىندە جۇمىس ىستەگەن. ورىس جازۋشىسى يۆان تۋرگەنيەۆتىڭ جەكە حاتشىسى بولدى.
1873-1875 -جىلدارى ىستانبۇلدا تۇرعان. 1878-جىلى-ناۋرىز ايىندا باقشاساراي قالالىق دۋماسىنىڭ باسشىسى بولىپ سايلانادى، ال قاراشا ايىندا قالا اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالادى.
1879-1884 -جىلدارىندا باقشاساراي قالاسىنىڭ باسشىسى بولىپ ىستەيدى. قاراپايىم حالىق ءۇشىن اۋرۋحانا اشقان، قالادا كوشەلەرگە ەلەكتر شامىن ورناتتى.
1905 -جىلى رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ءبىرىنشى شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى، دۋمادا مۇسىلمانداردىڭ «يتتيفاك-ي-ءمۇسليمين» دەگەن دەپۋتات توبىن ۇيىمداستىرعان.
1883 -جىلدان باستاپ باقشاسارايدا «ءتارجىمان» گازەتىن شىعاردى. بۇل گازەت كوپتەگەن ادامداردىڭ ساناسىن وياتىپ، تاتار، قازاق، وزبەك، تاعى باسقا حالىقتاردىڭ زيالى قاۋىمىنىڭ ويلارىنا اسەر ەتكەن ەدى. كوپ جىلدار «ميللەت» («ۇلت») اپتالىق گازەتىن، «حا-حا» ساتيرالىق جۋرنالىن، ءدىني كۇنتىزبەلەردى شىعارعان.
الەكساندر زاتايەۆيچ
20-ناۋرىز كۇنى 154 جىل بۇرىن (1869-1936) مۋزىكا سىنشىسى، ەتنوگراف، كومپوزيتور الەكساندر ۆيكتوروۆيچ زاتايەۆيچ دۇنيەگە كەلدى.
رەسەيدىڭ ورەل وبلىسىندا تۋعان. رەسەيدىڭ ورەل قالاسىنداعى اسكەري گيمنازيانى ءبىتىرىپ، ۆارشاۆاداعى (پولشا) «ۆارشاۆسكي دنيەۆنيك» اتتى ۇكىمەتتىك گازەتتىڭ مۋزىكا جانە تەاتر ءبولىمىن باسقاردى.
1920 -جىلى قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى استاناسى ورىنبورعا كوشىپ كەلدى. وسى كەزەڭنەن باستاپ ول عاسىرلار بويى اۋىزشا تارالىپ كەلگەن قازاق حالقىنىڭ مۋزىكا مۇراسىن نوتاعا ءتۇسىرىپ، ۇلتتىق ءان- كۇيلەردىڭ ساقتالىپ قالۋىنا زور مۇمكىندىك جاسادى. حالىقتىڭ كاسىبي ءانشى- كۇيشىلەرىنىڭ شىعارماشىلىق قىزمەتىن، ورىنداۋشىلىق شەبەرلىكتەرىن زەرتتەپ، وتە قۇندى ماعلۇماتتار جينادى. اقان سەرى، ءبىرجان سال، اباي، جاياۋ مۇسا، ۇكىلى ىبىراي، قۇرمانعازى، مۇحيت، داۋلەتكەرەي، تاتتىمبەت، ت. ب. شىعارمالارىن العاش رەت جارىققا شىعاردى.
ەتنوگرافتىڭ «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» كىتابىنىڭ 1-باسىلىمى 1925 -جىلى، 2-باسىلىمى 1963 -جىلى شىقتى. 1931 -جىلى «قازاقتىڭ 500 ءان-كۇيى»، 1971 -جىلى «پەسني رازنىح نارودوۆ»، جاريالانباعان «قازاق مۋزىكاسىنىڭ 3-تومى» دەپ اتالاتىن جيناقتارىندا قازاق حالقىنىڭ كلاسسيكالىق ءان، كۇيلەرىنىڭ ۇلگىلەرى مول ورىن العان. مۇندا قازاق مۋزىكاسىنىڭ كوپتەگەن تەوريالىق جانە تاريحي ماسەلەلەرىنىڭ بەتى اشىلدى.
ول قازاقتىڭ كاسىبي مۋزىكاسىنىڭ («قازاق مۋزىكاسى» اتتى فورتەپيانالىق شىعارماسى) نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. 1925-1927 -جىلدارى فورتەپيانالىق پەسالار سيكلىن، 1925 -جىلى «حالىق تاقىرىبىنا جازىلعان مينياتيۋرالار»، 1927 -جىلى «قازاقتىڭ حالىق اندەرى تاقىرىبى بويىنشا فورتەپيانوعا ارنالعان پسالار» جازدى. زاتايەۆيچ قازاق مۋزىكالىق فولكلورىنىڭ جينالۋ ءداستۇرىن قالىپتاستىرىپ، ودان ءارى ا. جۇبانوۆ، ە. برۋسيلوۆسكي، ب. ەرزاكوۆيچ، م. تولەبايەۆ، ل. حاميدي، ت. ب. جالعاستىردى.
جۇمابەك تاشەنوۆ
وسىدان 108 جىل بۇرىن (1915-1986) كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جۇمابەك احمەت ۇلى تاشەنوۆ دۇنيەگە كەلدى.
اقمولا وبلىسى ارشالى اۋدانى باباتاي اۋىلىندا تۋعان. اقمولا قۇرىلىس تەحنيكۋمىن (1932)، ك و ك پ و ك جانىنداعى جوعارى پارتيا مەكتەبىن (1955) بىتىرگەن. ەكونوميكا عىلىمىنىڭ كانديداتى.
1934- 1939 -جىلدارى بەينەتقور اۋدانى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، اۋدان جەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1939 - 1943 -جىلدارى اقمولا وبلىسى جەر ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، 1944 - 1947 -جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى پارتيا كوميتەتى حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى، مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1947 - 1948 -جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ءتوراعاسى (1948 - 1952)، 1952 - 1955 -جىلدارى اقتوبە وبلىسى پارتيا كوميتەتىنىڭ 1-حاتشىسى، 1955-1960 -جىلدارى قازاق ك س ر-ى جوعارعى كەڭەسى ءتورالقاسىنىڭ ءتوراعاسى، 1960-1961 -جىلدارى قازاق ك س ر-ى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
تاشەنوۆ رەسپۋبليكانىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني دامۋىنا باسشىلىق جاساعان جىلدارى قازاق مەملەكەتىنىڭ اۋماق تۇتاستىعىنىڭ ساقتالۋىنا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. ماڭعىستاۋدى تۇرىكمەنستانعا قوسۋ جونىندەگى ۇسىنىستارعا تويتارىس بەردى. تىڭ ولكەسىنە بىرىكتىرىلگەن سولتۇستىك وبلىستاردى رەسەيگە، وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ماقتا ەگەتىن اۋداندارىن وزبەكستانعا بەرۋگە قارسى شىقتى. قازاقستان جەرىندە يادرولىق جارىلىستار جاساۋعا قارسىلىق ءبىلدىردى. شىعارماشىلىق وداقتار وكىلدەرىنە ءۇي-پاتەر بەرگەندىگى ءۇشىن الماتىنىڭ ورتاسىندا «قازاق اۋىلىن» قۇردى دەپ ايىپتالدى. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىن جابۋدان، «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىن «كازپراۆدانىڭ» اۋدارماسى ەتىپ شىعارىلۋ قاۋپىنەن قورعاپ قالدى. «ۇلتشىل» دەپ ايىپتالىپ، ن. حرۋشەۆتىڭ نۇسقاۋىمەن قىزمەتىنەن بوساتىلدى. 1961 - 1975 -جىلدارى شىمكەنت (قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان) وبلىسى اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولدى. 1975 -جىلى وداقتىق دارەجەدەگى دەربەس زەينەتكەرلىككە شىقتى. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندە «قاراكول» عىلىمي- زەرتحانالىق ينستيتۋتىندا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى تالداۋ- ەسەپتەۋ ورتالىعىندا قىزمەت اتقاردى.
تۇمانباي مولداعاليەۆ
88 جىل بۇرىن (1935-2011) قازاقستان حالىق جازۋشىسى، قازاق ك س ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى تۇمانباي مولداعاليەۆ دۇنيەگە كەلدى.
الماتى وبلىسى ەنبەكشىقازاق اۋدانىندا تۋعان. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى) فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءتامامداعان.
ەڭبەك جولىن «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەر بولىپ باستاعان. «پيونەر» جۋرنالىنىڭ ادەبي قىزمەتكەرى، «جازۋشى» باسپاسىنىڭ رەداكتورى، اعا رەداكتورى، «بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى قىزمەتتەرىن اتقارعان. «بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولدى.
تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعى 1957 -جىلى «ستۋدەنت داپتەرى» دەگەن اتپەن جارىق كوردى. سودان بەرگى ۋاقىت ىشىندە اقىننىڭ قىرىقتان استام كىتابى باسىلدى. بىرنەشە جيناقتارى ورىس تىلىندە ماسكەۋ، الماتى باسپالارىنان شىقتى. ورىس جانە باتىس كلاسسيكتەرىنىڭ، سونداي-اق تۋىسقان رەسپۋبليكالار اقىندارىنىڭ ولەندەرىن قازاقشالاعان.
ن. تىلەنديەۆتىڭ، ش. قالداياقوۆتىڭ، ءا. بەيسەۋوۆتىڭ كوپتەگەن اندەرىنە ولەڭ جازعان («قۇستار قايتىپ بارادى»، «ءانىم سەن ەدىڭ»، «ەرتىس ءۆالسى»، «شاقىرادى كوكتەم» ، ت. ب).
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
