جەردىڭ تاريحى تىم ارىدان باستالادى
ءبىراق... راديو يزوتوپالىق زەرتتەۋلەردىڭ قورىتىندىسىنا سەنسەك، جەردىڭ جاسى 4،5-4،6 ميلليارد جىل شاماسىندا ەكەن. نەگىزى تىرشىلىك پايدا بولعالى بەرى عالام قانشاما قيىندىقتى باستان كەشتى. كەيبىر ساراپشىلار جەر بەتىندە 145000 سوعىس بولىپ، سول زۇلماتتىڭ سالدارىنان 3 ميلليارد 540 مىڭ ادام قايتىس بولعانىن ايتادى.
ال ەسەپكە سالساق، 20- عاسىردا سوعىسقا جۇمسالعان قاراجات دۇنيە ءجۇزىنىڭ حالقىن 50 جىل بويى اسىراۋعا جەتەدى ەكەن. ارينە، بۇل ادام جانىن اۋىرتاتىن نارسەلەر. دەسەك تە، ءبىز كەيبىر دەرەكتەرگە ءمان بەرە بەرمەيمىز. مىسالى، بۇگىنگى تاڭدا جەر شارىنىڭ 80 پايىزىنان استامىن سۋ الىپ جاتىر. مۇحيت پەن تەڭىز سۋى وسىنشاما كولەمدە بولسا دا، تۇبىندە قۇرلىقتا ەداۋىر وزگەرىستەر بولاتىنىن ايتادى ماماندار. ويتكەنى تەڭىز بەن مۇحيت جاعالاۋى جىل سايىن تارتىلىپ، قۇرلىق 0،5 م م-گە ءوسىپ كەلە جاتقان كورىنەدى.
الايدا بۇعان قاراما-قارسى دەرەكتەر دە جەتەرلىك. 250-300 ميلليون جىلدان كەيىن قۇرلىقتى تۇگەل سۋ باسىپ، جەر جوعالۋى مۇمكىن دەگەن دە جورامال بار. جەردىڭ بەتىندە ءبارى بار. تازالىق تا، لاس ارەكەتتەر دە، شاڭ-توزاڭ دا. مامانداردىڭ ەسەپتەۋى بويىنشا، جىل سايىن جەرگە 1000 توننا توزاڭ تۇسەدى ەكەن. كوزگە كورىنبەيتىن شاڭنىڭ سالماعى وسىنداي بولسا، وندا ءبىزدىڭ نە جۇتىپ جۇرگەنىمىزدى شامالاي بەرىڭىز. بولمەنى تازارتا الامىز، ال جەر بەتىندەگى اۋانى شاڭنان قالاي ارىلتۋعا بولادى؟ بۇل مۇمكىن ەمەس نارسە. دەگەنمەن ءبىز كۇندەلىكتى اۋانى جۇتىپ ءجۇرىپ، ونىڭ قۇرامى قانداي ەكەنىن بىلەمىز بە؟ اقيقاتىن ايتساق، اۋانىڭ 78،084 پايىزى - ازوت، ال كيسلورود - 20،9476 پايىزدى قۇرايدى ەكەن. ال قالعاندارى: ارگون، مەتان، گەليي، نەون جانە كومىر قىشقىل گاز.
عارىش كەڭىستىگىنەن تۇسىرىلگەن سۋرەتتەردى زەردەلەي قاراساق، جەر كەڭىستىگىندە 3 ميلليون تەكشەمەتردەن اسا سۋ بار ەكەن. ونىڭ باسىم بولىگى جەر استىندا، تەرەڭدىگى ءبىر شاقىرىمنان ارىدا جاتىر. جەر قۇپيياسىن زەرتتەيتىن عالىمدار جەر شارىنداعى ەڭ ىستىق نۇكتە ا ق ش-تىڭ كاليفورنيا شتاتىندا دەگەندى ايتادى. 1917- جىلى اتالعان ايماقتا 43 كۇن بويى اۋا رايى 48،9 گرادۋس بولعان. ءبىراق بۇل ەڭ جوعارى ناتيجە ەمەس. ليۆيانىڭ ءال-ازيزيا اۋماعىندا 57،8 گرادۋستى كورسەتكەن. ال ەڭ سۋىق جەر انتاركتيدا ەكەنى ەكىنىڭ بىرىنە بەلگىلى.
جەر پلانەتاداعى جالعىز تىرشىلىك كوزى ەكەندىگى امبەگە ايان. جالپى، وسى ۋاقىتقا دەيىن ءار مىڭجىلدىققا شاققاندا جەر پلانەتاسىندا قانشا ادام تۇرىپ كەلدى؟ بۇل ساۋالعا دا جاۋاپ دايىن. 1000- جىلى - 288 ميلليون، 1500- جىلى - 436 ميلليون، 1650- جىلى - 545 ميلليون، 1750- جىلى - 728 ميلليون، 1800- جىلى - 906 ميلليون، 1900- جىلى - 1 ميلليارد 698 ميلليون، 1950- جىلى - 2 ميلليارد 455 ميلليون ، 1965- جىلى - 3 ميلليارد 343 ميلليونعا جەتىپپىز. 2012- جىلى جەر شارىنىڭ حالقى 6 ميللياردتان استى.
دايىنداعان بەرىك بەيسەن ۇلى
دەرەككوز: «ايقىن» گازەتى. 2012
