ءۇشىنشىسى - سايقال، ءتورتىنشىسى - اققولتىق. قازاق ايەلدەرىن قالاي اتاعان؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاق ادامدى جاسىنا قاراي شەبەر سيپاتتاي بىلگەن. حالقىمىز اركىمگە الەۋمەتتىك مارتەبە بەرە وتىرىپ، ءوز ورنىن كورسەتكەن.

Massaget.kz ءتىلشىسى ەتنوگراف دوسىمبەك قاتران ۇلىنان قازاق ادامدى سابيدەن قارياعا دەيىن قالاي اتاعانىن جانە ولارعا قانداي مىندەت قويعانىن سۇرادى.

1 مەن 13 جاس اراسى

بالانى تۋا قالعاندا شاقالاق، قىزىلشاقا بالا دەيدى. ول 2-3 جاسقا دەيىن ءسابي بولادى.

«قازاق 1-5 جاسقا دەيىن - بالا، ناقتىراق ايتقاندا «ويىن بالاسى» دەيدى. بالا 7 جاسقا كەلگەندە، كادىمگىدەي ەسەيىپ قالدى دەپ سانالادى، ۇل بالا قوزى جايۋعا، ءۇيدىڭ باسقا دا شارۋاسىنا كومەكتەسە باستايدى. قىز بالا دا ءدال سولاي، شەشەسىنە ەرىپ ويۋ ويىپ، تىگۋگە تالپىنىسى اشىلادى. سول كەزەڭدى تىرناقالدى دەيدى، ياعني بالا ءوزى العاشقى ءبىر نارسەسىن جاساعان كەز. «جەتىگە كەلگەنشە جەردەن تاياق جەيسىڭ» دەگەن دە ءسوز بار. وسىنىڭ ءوزى ويىن بالاسىنان قالىپتاسۋ كەزەڭىنە دەيىنگى بالانى ايتىپ تۇر. 1 مەن 7 جاس ارالىعى كىشكەنتاي بالا سانالادى»، - دەيدى ەتنوگراف.

ياعني 7 دەن باستاپ جارتى مۇشەل ەسەبى بويىنشا ۇل مەن قىز شارۋاعا ارالاسا باستايدى، ال ءبۇتىن مۇشەلدە، ياعني 13 ىندە ەسەيەدى.

ەسەيۋ كەزەڭى

دوسىمبەك قاتران ۇلىنىڭ سوزىنشە، ءبۇلدىرشىن دەگەن ناقتى ءبىر جاس ەمەس. كامەلەتكە تولعانعا دەيىن ءبارى ءبۇلدىرشىن. قۇلىنشاعىم، قوشاقانىم دەپ ايتقاننىڭ ءوزى الەۋمەتتىك مارتەبەسىن بىلدىرەدى. سونداي-اق، 13 كە دەيىنگى كەزەڭدى قوزى جاسى دەسە، بالا قوي باعۋعا جاراپ قالعاندا قوي جاسى دەيدى ەكەن.

قازاقتا ناعىز ەرەسەك بولعان كەزەڭ 13 جاستان باستالادى. كامەلەت جاسىنان باستاپ قىزدى بويجەتكەن، ۇلدى بوزبالا دەگەن. بۇل - ەسەيۋ كەزەڭى. دوسىمبەك قاتران ۇلى ءار نارسەنىڭ ءوز ورنى بار ەكەن ايتتى.

«وسى جاستان اسا بەرگەندە، العاش مۇشەلگە تولعاننان كەيىن بوزبالا مەن بويجەتكەن ۇيلەنەدى. «13 تە وتاۋ يەسى» دەيتىنى دە سول. اتا-انا بالاسىنىڭ ەر جەتكەنىن كۇتەدى. شامامەن 15-16 جاسىندا دۇنيەگە ءسابي كەلىپ، ۇلكەندەر اتا-اجە اتانادى»، - دەيدى ەتنوگراف.

قىز بالا جاسىنا قاراي قالاي اتالعان؟

قىز تۇرمىسقا شىقپاي تۇرىپ، بىرەۋدىڭ قالىڭدىعى بولادى. سەبەبى ونى كىشى كەزىندە اتاستىرىپ قويۋى مۇمكىن. كەيىن ۇزاتىلىپ، ۇيلەنگەننەن كەيىن كەلىنشەك بولادى. ال 25 كە كەلگەندە قىز- كەلىنشەكتى «ەرىنشەك» دەپ تە اتاعان دەسەدى، الايدا بۇل دالەلدەنبەگەن، دەيدى دوسىمبەك قاتران ۇلى.

«كەيىن ول انا بولادى. جالپى، انا دەگەن - ورتاق، ادەبي اتاۋ. قازىر كوپ ايتىلا بەرمەيتىن سارىقارىن دەگەن دە ءسوز بار. بۇل - كوپ قۇرساق كوتەرگەن ايەل. سارىنىڭ ءوزى ۇلكەن، كەڭ دەگەندى بىلدىرەدى. بۇرىندارى 7-8 بالا كوتەرگەن انانى سارىقارىن دەگەن»، - دەيدى ول.

بايبىشە اتاۋى دا اركىمگە بەرىلە بەرمەيدى. دوسىمبەك قاتران ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ءداستۇرلى قوعامدا بايبىشە كۇيەۋىنە باسقا ايەلدى ءوزى الىپ بەرگەن، ءوزى ۇيىمداستىرعان. ول ءتىلىن الاتىن، ايتقانىنا كونەتىن ايەل تاڭداعان. ءۇي شارۋاسىنا كومەكتەسۋگە، باسقارۋعا اكەلۋگە ءماجبۇر بولعان.

«بۇل ءداستۇر سوعىستان كەيىنگى جىلداردان بەرى سۋىپ باستادى. بايبىشە دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى - باي بيشەدەن شىققان. ال باي دەگەن - اتاق. بايدىڭ بيشەسى، بايىنىڭ قوجايىنى دەگەن ءسوز. بيلەيتىن ادامى دەگەن ءسوز. ودان كەيىن توقال بولعان، اققولتىق دەپ تە اتايدى. قازىر ساياسي- الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى باسقا ماعىناعا يە بولىپ كەتكەن سايقال دەگەن ءسوز بار. ول باسقا تۇرىك حالقىندا سۇلۋ، ارۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ءۇشىنشى ايەلدىڭ اتى سايقال بولعان. بايبىشە، توقال، سايقال، اققولتىق. وسىدان ءار نارسەنىڭ ءوز اتاۋى بولعانىن كورىپ وتىرمىز» - دەيدى ەتنوگراف.

ۇل بالانى جاسىنا قاراي قالاي اتاعان؟

ال ەرلەردە بوزبالانى مۇرتى تەبىندەگەن جاس جىگىت دەگەن. ال ەرتەدەن ۇيلەنىپ، بالالى بولعان 25 كە دەيىنگى ەردى جىگىت دەگەن. ودان كەيىن جىگىتاعاش دەگەن مارتەبە بەرىلگەن. ول 25 تەن كەيىنگى مۇشەل ەسەبىمەن جۇرەتىن 37 گە دەيىنگى اتاۋ. ودان كەيىن قاراساقال دەيدى. ءسويتىپ، قاراساقال 60 تان اسقاندا اقساقال بولادى. ءبىر ەلدىڭ اتاسى بولادى. ەتنوگرافتىڭ سوزىنشە، اقۇرپەك دەگەن دە اتاۋ بار، ول قارتايىپ قالعان، شارۋاعا قولقابىس ەتە المايتىن، بىرەۋدىڭ كۇتىمىنە ءزارۋ ادام.

«جىگىت جىلقى باعا الاتىنداي كەزگە جەتكەندە، 25 كە تولىپ، تەپسە تەمىر ۇزەتىن مىقتى كەزىندە جىلقى جاسى دەيدى. 37-38 جاستان كەيىن ەل اعاسى بولادى. قوزى، قوي، جىلقى جاسى دەگەننىڭ ءوزى الەۋمەتتىك مارتەبە. بۇرىنعى ەسكى نانىم-سەنىم مەن جاستى ءبولۋ، ونى اتاۋ ءبىر-بىرىمەن قابىسىپ جاتىر. كوشپەندىلەر بۇرىنعىنىڭ اقىلىنا سۇيەنەتىن بولعان. كوپ جاساعان، تاجىريبە جيناعان رۋ اعاسى، ەلباسى، اقساقالداردىڭ ايتقانىنان شىقپاعان. قازاق يسلامدىق تۇسىنىك بويىنشا اتايدى. پايعامبار جاسقا كەلدى دەگەنى – 63 كە كەلگەنى»، - دەدى دوسىمبەك قاتران ۇلى.