قالىڭ قاراعاي قۇشاعىنداعى قاتونقاراعاي - فوتو
قالامگەرگە ىلەسىپ، وراعاڭنىڭ جەتپىس جىلدىعىنا بارعان ەدىك. الماتىدان تالدىقورعان ارقىلى وسكەمەن جاقتى بەتكە الىپ، ۇزاق جۇرگەنبىز. اعانىڭ جانىنا ىلەسكەن جولسەرىكتەرى - ليزا تاتە (ديداعانىڭ جارى)، جۋرناليست جادىرا نارماحانوۆا («ۇلان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى) جانە مەن («تۇركىستان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى). دۇبىرلەتىپ توي تويلاپ، قالامگەرلەردىڭ وراعاڭ تۋرالى جىلى ەستەلىكتەرى مەن لەبىزدەرىن ەستىپ، اسەم قاتونعا ءسۇيسىنىپ قايتقانبىز.
التاي دەسە، ورالحان، التاي دەسە، قاليحان ىسقاق، التاي دەسە، ديداحمەت ءاشىمحان ويعا ورالادى. ودان بولەك، ءور التاي الىبەك اسقاروۆتىڭ شىعارمالارىندا جانعا جايلى، شۋاقتى بولىپ كورىنەدى. التايدىڭ اسەمدىگىن كوزبەن كورۋ ءبىر باسقا دا، شىعارمالارى ارقىلى تانۋ ءبىر باسقا.
قاتونقاراعاي قاتوندى بىلمەيتىن جۇرت قاليحان ىسقاق پەن ورالحان بوكەيدىڭ، ديداحمەت ءاشىمحان مەن الىبەك اسقاروۆتىڭ شىعارمالارى ارقىلى وقىپ، كوزبەن كورگەندەي ءسۇيسىنىپ جاتادى. اقىن قونىسبەك ءابىلدىڭ تىلىمەن ايتقاندا، ورالحان شىعارمالارىندا سۇستى، ىشىندە جىرتقىش اڭدار جورتقان سەكىلدى قورقىنىشتى كورىنەتىن التاي ديداعاڭ مەن الىبەك اعانىڭ ەڭبەكتەرىندە جۇرەككە جىلى، كوڭىلگە جاعىمدى اسەر قالدىرادى.
راس، ورالحان بوكەيدى كوزبەن كورگەن جوقپىز. ەسەسىنە شىعارمالارىنا ءتانتى بولدىق. «مۇزتاۋ»، «اتاۋكەرە»، «قايداسىڭ، قاسقا قۇلىنىم؟»، «ءبىزدىڭ جاقتا قىس ۇزاق»، «ۇيقىم كەلمەيدى» دەيتىن كىتاپتارى اۋىلداعى ءۇيدىڭ كىتاپ سورەسىندە ءتىزىلىپ تۇراتىن. ەڭ العاش قولىما «ۇيقىم كەلمەيدىنى» الىپ ەدىم. ونى دا اپكەم الماتىدان اكەلگەن. سودان بەرى ونىڭ شىعارمالارى مەنىڭ ەڭ قيماس، قۇندى دۇنيەلەرىمنىڭ بىرىنە اينالدى. كەيىن وعان قاليحان ىسقاق پەن ديداعانىڭ جيناقتارى قوسىلدى. الىبەك اسقاروۆتىڭ «ءور التاي، مەن قايتەيىن بيىگىڭدى» اتتى ەڭبەگى دە سول قاتاردان كورىنگەن.
التاي تۋرالى اڭىز كوپ
قاتون اسەم تابيعاتىمەن، كورىكتى كەلبەتىمەن، بۋىرقانعان بۇقتىرماسىمەن، كۇركىرەگەن كۇركىرەمەسىمەن ەلدى ءتانتى ەتەدى. بۇل جولعى ساپار ديداعا مەن قاليحان اعانىڭ ماڭگىلىك مەكەنىنە تاعزىم ەتۋدەن باستالدى. «سۇيەگىمىزدى تۋعان جەرگە قويىڭدار» دەگەن ەكەۋىنىڭ دە اماناتى ورىندالدى. وراعاڭنىڭ 70 جىلدىعىنان كەيىن اراعا جىل سالىپ، قاليحان اعا جارىق دۇنيەمەن قوشتاسسا، تۋرا ءبىر جىلدان سوڭ ديداعا دا اعاسىنىڭ سوڭىنان كەتە بارعان...
ءبىرى بەيىمبەتتى قۇرمەتتەيتىن، ءبىرى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتى ۇلگى تۇتقان ەكى الىپتىڭ سۇيەگىن ەلگە قويدى. ءبىرى قاتوندا، ەندى ءبىرى توپقايىڭدا ماڭگىلىك دەمىن الىپ جاتىر. ديداعاڭنىڭ ۇلى داۋلەت ءوزى ءبىزدى باستاپ الىپ ءجۇردى. باتا جاساپ، قۇران باعىشتادىق. ودان كەيىن قاتونداعى ادەمى ەسكەرتكىشىنە تاعزىم ەتتىك. بىلتىر عانا تۇرعىزىلعان ءمۇسىننىڭ اۆتورى - رينات ابەنوۆ. اعانىڭ ءتۇر- تۇلعاسىن اينىتپاي كەلتىرىپتى. ءوزى دە بيىك ادامنىڭ ءمۇسىنى دە بيىك ورىن تەۋىپتى. جاقسى اعامنىڭ بەينەسى التاي تاۋىنىڭ ەتەگىندە قاسقايىپ ەلگە قاراپ وتىر.
ديداعا بىزگە ۇستاز، اقىلشى اعا بولا ءبىلدى. «تۇركىستان» گازەتىنە العاش يمەنە باسىپ كىرگەنىمىزدە جارقىلداپ، اڭقىلداعان جارقىن مىنەزىمەن قارسى العان ەدى. سول قالىبىنان اينىعان جوق. «تاس مونشاسىن» ەسىنە الىپ، «سارى ساماۋرىنىنىڭ» ءشايىن قايناتىپ، كىل بالا شاكىرتتەر قالامگەردىڭ جانىنا ۇيىرىلە كەتكەنبىز. ول دا بىزگە اقىل- كەڭەسىن ايتۋدان جالىققان ەمەس، ءبىز دە ۇيرەنۋدەن قاشپادىق. «جاس» دەپ بەتىمىزدەن قاقپادى، قينالعان تۇسىمىزدا سوزبەن دەمەدى، قاتەلەسكەن ساتىمىزدە قاتەمىزدى جوندەدى. ديداحمەت مەكتەبى ءبىزدى كوپ نارسەگە ۇيرەتتى، ءالى دە جول سىلتەپ كەلەدى.
قالامگەردىڭ بالالىق شاعى ناۋادا وتكەن. «تاس مونشاسى» دا سوندا قالعان دەسەدى. قازىر اعايىن- تۋعانى قاتوندى جايلاپ وتىر. ۇلى داۋلەت تە ەلگە ءجيى بارادى. اكەسىنىڭ كىندىگى بايلانعان تۋعان مەكەنى بالاعا دا ىستىق. ۇققانىمىز - اتامەكەن بارىنەن قىمبات ەكەن. وسىندايدا ويعا ەرىكسىز ديداعانىڭ «جەر اڭساعان سارىاتانى» ورالادى. حيكاياتتا: «ۇشى- قيىرسىز سارى دالا. سارى دالانىڭ ءبىر ۇشىندا - سارى بەل. سارى بەلدىڭ باۋىرى - ساعىم با، الدە شالقار كول. شارتاباق كۇن توبەدە. شالقىعان ىستىق جەر- كوكتە. تابانىن تاسقا ءتىلدىرىپ، جانارىن جاسقا جۋدىرىپ، ماڭدايىن جەل كۇڭسىتىپ، تاڭدايىن ءشول قاڭسىتىپ، سار جەلىپ كەلەدى سارى اتان. تاۋسىلمايدى سارى دالا، جەتكىزبەيدى سارى بەل. سارى بەلدىڭ ار جاعى - بوتا كۇنگى مەكەنى» دەپ سۋرەتتەلمەيتىن بە ەدى. سول سارىاتاندى ەلدەن كەتكەن ازاماتتار، سارى بەلدى - تۋعان جەر دەپ الساق، مۇندا اتامەكەنىنە اسىققان جانداردىڭ ساعىنىشى مەن سازى جاتقان جوق پا؟ ءومىردىڭ ءوزى ساعىنىشتان تۇرادى ەكەن. اسەم الاتاۋدىڭ باۋرايىندا تۇرسا دا، جازۋشىنىڭ التايعا دەگەن ساعىنىشى باسىلعان ەمەس. ول ونىڭ ءار شىعارماسىنان سەزىلىپ، بايقالىپ تۇراتىن.
ديداعا ءبىزدى بەيىمبەتكە عاشىق ەتتى. «بەيىمبەتتەي جازۋشى قايدا؟ ! سەن ونىڭ الگى «ايت كۇندەرى» دەگەن اڭگىمەسىن وقىدىڭ با؟ وقىشى، توگىلىپ تۇر عوي، توگىلىپ. ءوزىڭ جاقسى كورەتىن ورالحان اعاڭ «شۇعانىڭ بەلگىسىن» جاتقا ايتاتىن ەدى. ءاي، «شۇعانىڭ بەلگىسىن» مەن دە جاتقا بىلەم» دەيتىن ەدى ۇنەمى. ديداعاڭ ايتقان شىعارمانى بىلسەك، بىرىگىپ تالداپ كەتەتىن ەدىك. ول كىسى ۇنەمى جاس جۋرناليستەردى جانىنا ەرتىپ ءجۇردى. ءتۇرلى ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىرىپ وتىراتىن. ادەبيەت تۋرالى تالقىلايتىن. بىرگە جۇرگەن ارىپتەستەرى تۋرالى قىزىعا اڭگىمە شەرتەتىن.
ايتقانداي، اڭگىمە التايدان باستالىپ ەدى عوي. بۇرىن ديداعاڭ التاي تۋرالى اڭگىمە ايتقاندا، بوياۋىن قالىڭداتىپ، ءازىل- قالجىڭىن قوسا ءۇيىرىپ، ادەمى سىر شەرتەتىن. سونداي ءبىر تۇستا اڭگىمەنىڭ ۇشى قاتونقاراعايدىڭ شىعۋ تەگىنە تىرەلەتىن ەدى. قاليحان اعاسى (ءوزى ايتقانداي) قاتوننىڭ تاريحىن قاتىن سوزىنەن باستاسا، ديداعاڭ التاي تۋرالى ادەمى اڭىزعا بۇراتىن.
ءالقيسا، اڭىزعا سەنسەك، ەرتەدە وسى قاراعايلى ولكەدە جالعىز قىزى بار جەسىر ايەل ءومىر ءسۇرىپتى. ول اڭ اۋلاپ، جەمىس- جيدەك تەرىپ كۇن كەشەدى ەكەن. وسىنداي ءبىر تىرلىك كەشىپ جۇرگەن كۇننىڭ بىرىندە كىشكەنتاي قىزى قاتتى اۋىرىپ، جەسىر ايەل اڭعا شىعا الماي، تاماق تابا الماي، قاتتى قينالسا كەرەك. اشقۇرساق شارشاعان ايەل قىزىنىڭ ۇيىقتاعان ءساتىن كۇتىپ، اڭ اۋلاۋعا اتتانادى. جارالى قوياندى ۇستايمىن دەپ، قۋا- قۋا ۇيىنەن تىم الىسقا ۇزاپ كەتەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ بوراندى كۇنى اداسىپ قالادى. ال ۇيىندە اۋىرىپ جاتقان قىزى دا كوز جۇمادى. ايەل دە سول كەتكەننەن ورالمايدى. اۋىل ادامدارى ىزدەپ ءجۇرىپ، بەس كۇننەن كەيىن ورمان اراسىنان تابادى. تىزەرلەپ وتىرعان ايەلدىڭ جانسىز مۇردەسى عانا قالىپتى. سودان باستاپ بۇل قاراعايلى ورمان قاتىنقاراعاي اتالىپ كەتسە كەرەك. كەيىن كەلە قاتىنقاراعاي اتى قالىپ، قاتونقاراعايعا اينالعان دەسەدى.
كىم بىلەدى، قاليحان اعام دا وسى قاتىن سوزىنە بۇرىپ الاتىنى دا سوندىقتان شىعار. كەيبىرەۋلەر قوتان دەگەن سوزگە دە كەلەدى دەپ ءجۇر. قالاي دەسەك تە، قايىڭ- قاراعايى كوپ نۋ ورماندى القاپتىڭ اتى دا، زاتى دا عالامات ەكەنى اقيقات.
شىڭعىستايداعى تۇڭعىش مەكتەپ
«ات اياعى جەتكەن جەردىڭ ءبارى اتامەكەن». قاليحان اعا وسىلاي دەيدى. اتا-بابامىز قونىستانعان، قاتپار- قاتپار تاريحتى قويناۋىنا جاسىرىپ جاتقان بۇل مەكەننىڭ تاسى دا عاجاپ، تاۋى دا عاجاپ. كورسەڭ كوز تويمايدى. تارباعاتاي جايلاۋىنىڭ بيىگىنە كوتەرىلسەڭىز، ەتەگىنە قاراپ، باسىڭىز اينالادى. كوكپەڭبەك اسپان، نۋ قاراعاي، كوز جەتپەيتىن شىڭىراۋ. تارباعاتايدىڭ ەتەگىندە ءبىر شوعىر قارايسا، ول ورالحان تۋعان اۋىل - شىڭعىستاي. ەل ونى ابدىكەرىم بولىستىڭ ورداسى دەپ تە سانايدى. بۇگىنگى شىڭعىستاي، كەشەگى - شاڭگىشتاي. قاليحان ىسقاق ءوزىنىڭ «كەلمەس كۇندەر ەلەسى» اتتى كىتابىنىڭ ءبىرىنشى بولىمىندە ابدىكەرىم بولىس تۋرالى ارنايى توقتالعان.
«تارباعاتاي، شابانباي،
ايىرىلدىم ەلدەن باعا الماي.
ساعىنىپ مۇندا جاتىرمىز،
ماڭايىڭا بارا الماي» .
ابدىكەرىمنىڭ ەلگە جازعان سوڭعى حاتىنان. ابدىكەرىم اقىندىقتان دا قۇرالاقان ەمەس- ءتى. بولىستىعىنان سەرىلىگىن بۇرىن وتكىزگەن كىسى. قۇلقى بار قۇلدى دا قوي سوڭىنا سالماعان. ءبىراق مەنىڭ كوكەيىمدە ابدىكەرىمنىڭ اقىن قىزى باعيلانىڭ ۇزاتىلارداعى زارى تۇردى:
«مۇزبەلدىڭ مۇزارتىنان
شاڭ تۇرماعان،
قولىما سۇڭقار قونعان
ساڭقىلداعان.
سول سۇڭقارىم قاپىدا
ۇشىپ كەتىپ،
اپەكە، مەن بولدىم
قاز قاڭقىلداعان...
باعيلانىڭ سۇڭقارى - سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ ەدى. اپەكەسى - ابدىكەرىم» دەپ جازادى.
ابدىكەرىم بولىستىڭ تاعدىرى دا اۋىر بولعان. ءاليحان بوكەيحانداي ۇلت تۇلعاسىنا بايانداماشى بولعان، سوۆەت داۋىرىندە ءۇش رەت تۇرمەگە قامالىپ، اقىرى تۋعان جەرىنەن توپىراق بۇيىرماي، مۇردەسى جات جەردە قالعان. بىزگە سەرىك بولعان اۋداندىق ءماسليحات حاتشىسى دۇيسەن برالينوۆ ابدىكەرىم بولىستىڭ مەكتەپ- مۇراجايىنا ارنايى الىپ باردى. بۇل وقيعانىڭ ءبارىن سول جەردە تىڭدادىق. ابدىكەرىم شىڭعىستايدا العاش قازاق مەكتەبىن سالدىرعان ادام. سۇلتانماحمۇت سول مەكتەپتە ساباق بەرگەن. بولىس ونى شىڭعىستايعا الىپ كەلىپ، بوز بيەنىڭ سۇتىنە شومىلدىرىپ، قارا بيەنىڭ توسابىمەن ەمدەسە كەرەك. سۇلتانماحمۇت وسىندا ءجۇرىپ، بولىستىڭ قىزى باعيلاعا عاشىق بولادى. امال نەشىك، ەكەۋىنىڭ تاعدىرىنا قوسىلۋ جازباعان.
بۇرىنىراق كەلگەنىمىزدە بۇل جەردە ەسكى مەكتەپتىڭ قاڭقاسى عانا قالعان ەدى. قازىر سول ورىنعا كوركەم مۇراجاي تۇرعىزىلعان. بۇل - ابدىكەرىم مەكتەبىنىڭ ەسكەرتكىش مۋزەيى. كونەنىڭ كوزىندەي بولىپ، قايتا تۇلەگەن. مەكتەپ- مۇراجايدىڭ ىشىندە قالامگەرلەردىڭ قۇندى مۇرالارىمەن قاتار، ەسكى مەكتەپتەن قالعان قاسىرەت قابىرعاسى دا بار. ول قابىرعاداعى ەسكى جازۋلار دا وشپەگەن. زۇلمات جىلدارىندا بۇل مەكتەپ «ن ك ۆ د» -نىڭ تۇرمەسىنە اينالىپتى. سول زورلىق تۇرمەدەن قالعان بەلگى - وسى قاسىرەت قابىرعاسى. وندا تۇرمە تۇتقىندارى توتە جانە كيريلل قارپىندە جازۋ جازىپ قالدىرعان. بۇل تۇرمەدە بولىستىڭ ۇلى شابدان دا قامالعان.
قاتونقاراعاي «قارتايىپ» بارادى
شىڭعىستايعا بارساڭىز، ورالحاننىڭ كەيىپكەرلەرى الدىڭنان شىعادى. ونىڭ اۋىل حيكايالارىنا ارقاۋ بولعان جاننىڭ ءبارى - وسى جەردىڭ تۇرعىندارى. التاي، تارباعاتاي، بۇقتىرما، كۇركىرەمە، اۋىل اراسىن كەسىپ جاتقان شاعىن وزەن- كولدەر... ءبارى-ءبارى قالامگەردىڭ شىعارمالارىنا وزەك بولعان. اۋىل ادامدارىنىڭ قاراپايىم بولمىسى، تابيعي قالپى، جايدارى مىنەزى، ءومىر سالتى، كەسكىن- كەلبەتى، تىرشىلىگى.. . بارلىعى دا كەزدەسەدى. تۇپ-تۋرا سەنىڭ اۋىلىڭنىڭ تۇرعىندارى سەكىلدى.
ءوزى دە بۇل تۋرالى: «مەنىڭ پوۆەست، اڭگىمەلەرىمنىڭ سيۋجەتتەرى تۋعان جەر، جاستىق شاعىمدا بولعان ەستەلىكتەرگە تولى. مەنىڭ جەرلەستەرىم قازاقتار - سوم مىنەزدى، شىنشىل جانە اشىق جۇرەكتى ادامدار. ولار سيقىرلاعانداي اتا- باباسى تۋعان كەڭىستىكتە ءومىر سۇرەدى. مەنىڭ تۋعان جەرگە ادال جەرلەستەرىم - ءور مىنەزدى، ەڭبەكقور، ەرجۇرەك جانە شىنشىل ادامدار. ايتەۋىر، نە جازسام دا ءوز زامانىمدى، سول زاماندا ماڭداي تەرىن توگىپ جۇرگەن قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىن تىلگە تيەك ەتۋگە تىرىسامىن. ال كەيىپكەرلەرىم - اۋىل ادامدارى: قويشىلار، جىلقىشىلار، بۇعى وسىرۋشىلەر، ديقاندار، ورمانشىلار، ەرەسەكتەر مەن جاستار. ولار ءبىتىم- بولمىسى كىرشىكسىز، پاك نيەتتى جاندار»، - دەيدى.
راسىندا دا سولاي: «تورتاي مىنەر از بوز ات»، «اپامنىڭ استاۋى»، «كوك تايىنشا»، «200 گرام ەنەرگيا»، «توقادان قالعان تۇياق»، «يعاڭ»، «قۇمار قول بۇلعاپتى»... ءبارىنىڭ دە كەيىپكەرلەرى - اۋىلداعى اعايىن، جاقىن- جۇراعات، تۋىس- تۋعان، قۇربى- قۇرداس. تۇپ- تۋرا قازاق تىرلىگىنىڭ قايتالانباس سۋرەتتەرىن بەدەرلەپ تۇسىرگەندەي. اڭگىمەلەردىڭ ومىرشەڭدىگى دە سوندا.
سول شىڭعىستاي، سول قاتون بۇگىندە «قارتايىپ» بارادى.
قاتونقاراعاي
بۇل - اۋداندىق ىشكى ساياسات، مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى ولجاس شارىپبەكوۆتىڭ ەڭ ۇلكەن ۋايىمى. «جاستارعا «اۋىلدا قالىڭدار» دەپ تاعى ايتا المايمىز. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ءبىزدىڭ جاقتا قىس ۇزاق. ونى وراعاڭ دا ءوز شىعارماسىنا ارقاۋ ەتتى. مۇندا گاز تارتۋ وتە قيىن. اۋىل تۇرعىندارى كومىر جاعادى. يرەلەڭدەپ جاتقان تاۋ جولدارىمەن كومىر تاسۋ دا وڭاي ەمەس. قۇلاپ جاتقان اعاشتى دا، شىرىگەن تالدى دا رۇقساتسىز جاعا المايسىڭ. ويتكەنى بۇل ايماق قاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركىنە قارايدى. ورماننىڭ ءبارى زاڭمەن قورعالعان. ۇزاق قىستا ءۇيدى جىلىتۋ دا وڭاي ەمەس. سول ءۇشىن دە جاستار قالاعا اعىلىپ كەتىپ جاتىر. ەلدە قالعانداردىڭ كوپشىلىگى - ەگدە كىسىلەر. تۋعان توپىراققا يە بولىپ وتىرعان دا سولار»، - دەيدى.
ءبىزدى ورنالاستىرعان مەكتەپ- ينتەرناتتا كىمدەر وقيدى دەگەن ساۋال تۋعان. سويتسەك، ماڭايداعى اۋىلداردىڭ كوبىندە مەكتەپ بولماعان سوڭ، وقۋشىلار ورتالىققا قاتىنايتىن كورىنەدى. قازىر قاتونقاراعاي اۋدانىندا 36 مەكتەپ بار. ونىڭ ىشىندە 26-سى ورتا مەكتەپ، 8 مەكتەپ نەگىزگى ورتا مەكتەپ، ەكەۋى - باستاۋىش مەكتەپ. وقۋشى سانى - 3107 عانا. ءبىزدى كولىگىمەن ارى- بەرى تاسىپ جۇرگەن جاسۇلان دەگەن جىگىت تە وسى ءوڭىردىڭ تۋماسى. دۇرىسىراق ايتقاندا، مۇقىردا تۋعان. ال ول: «سول مۇقىردا قازىر مەكتەپ جوق»، - دەيدى. اۋىل بالالارى قاتونعا كەلىپ، ينتەرناتتا وقىپ جاتىر. مۇقىر دەمەكشى، وسى ءبىر اۋىل بىزگە الىبەك اسقاروۆتىڭ «ءور التاي، مەن قايتەيىن بيىگىڭدى» اتتى حيكاياتىنان جاقسى تانىس. وندا دا سول مۇقىردىڭ مۇڭى ايتىلاتىن. «الدىمەن ءجۇز ءۇيلى «ءتورتىنشى بريگادا» تاراپ كەتتى. ءجۇز ۇيدەن جەتى- اق ءۇي قالدى. «رازدەلنوە» دەيتىن سوۆحوزدىڭ ورتالىعى مۇقىر ەدى. مۇقىرعا دا تىقىر تاياندى...» دەپ كەلەتىن شىعارما ەسىڭىزدە شىعار.
جاسۇلاننىڭ دا ايتىپ وتىرعانى - وسى مۇقىر. مەكتەپسىز قالعان اۋىل. مەكتەپ بولسا دا، وقيتىن وقۋشىسى جوق. قايران، مۇقىر دەيسىڭ سوسىن. اۋىل تۇرماق، اۋداننىڭ وزىندە وقۋشى ازايىپ جاتقاندا، اۋىلداعى مەكتەپتى قالاي تولتىرسىن!
كوك تۇڭعيىق كوزىڭدى سۋىرادى
مۇندا قاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركى بار. ونىڭ قۇرىلعانىنا 20 جىلداي بولدى. كولەمى 643 گەكتاردان اسادى. بۇل ورماندا نە جوق دەيسىڭ، جانعا قاجەتتىنىڭ ءبارى بار. سان ءتۇرلى اعاشتار مەن وسىمدىكتەرگە، جانۋارلار مەن قۇستار الەمىنە باي. ءبىر عانا وسىمدىكتەردىڭ 40-تان استام ءتۇرى « قىزىل كىتاپقا» ەنگەن دەسەدى. دارىلىك شوپتەر دە مول. قاتونقاراعايعا ساياحاتتاپ كەلگەندەردىڭ كوبى وسى شوپتەن جاسالعان ءدارىنى الۋعا قۇشتار. ءتۇرلى جيدەكتەر مەن ساڭىراۋقۇلاقتار دا مول. قايدا اياق باسساڭىز دا، الدىڭىزدان تابيعي جيدەكتەر مولىنان كەزدەسەدى. تەرىپ ال دا، جەي بەرىڭىز. قۇلپىناي، قاراقات، توشالا، مويىل، تاڭقۋراي، بۇلدىرگەن جانە تاعى باسقا جيدەكتەر تاۋ ەتەگىندە تولىپ جاتىر. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كوبى وسىنى تەرىپ الىپ، توساپ قايناتادى. ايتقانداي، قاتوندا قاراعايدىڭ ءتۇر- ءتۇرى بار. بالقاراعاي جاڭعاعىن دا وسى جاقتان كورەسىز. ونىڭ ءدانى بولەك ەندى. وزگە ايماقتاردا قاراعاي كەزدەسەتىن شىعار، ءبىراق جاڭعاعىن شاعا المايسىز. قاراعاي شايىرى دا تۋريستەردى ءجيى قىزىقتىرادى. قاتون مارالىمەن دە اتاعى شىققان. ودان بولەك، ايۋ، ارقار، قاسقىر، تۇلكى، قويان، ءتيىن جانە باسقا دا جانۋارلار كەزدەسەدى.
بۇقتىرما، راحمان، مارال، قاراكول - ەلدىڭ ماقتانىشى. ونىڭ ىشىندە «راحمان قاينارى» بۇلاقتارى ءجيى اتالادى. بۇل جولى شيپاجايعا بارۋعا جول تۇسكەن جوق. ۋاقىت تىعىز ءارى جول ۇزاقتىعى دا سەبەپ بولدى. ونىڭ ۇستىنە، بۇعان دەيىن «راحمان قاينارى» بالۋشكيننىڭ يگىلىگىندە بولعان. كەشەلى- بەرى بالۋشكيننىڭ مۇلكى تاركىلەنەتىنى تۋرالى اقپارات باق بەتتەرىندە تاراپ جاتىر. ەڭ الدىمەن، «راحمان قاينارى» مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلار بولسا، ەلدەگى اعايىننىڭ دا ءبىر ۋايىمى ازايار ەدى.
توعىز جىل بۇرىن بارعانىمىزدا دەمالىس ورىندارى از ەدى. قازىر كوپتەپ سالىنىپ جاتىر. ەل ىشكى تۋريزمگە دە بەت بۇرا باستادى دەگەن ءسوز. جەرگىلىكتى جۇرت تاۋ تۋريزمىن دە دامىتۋدى قولعا العان. جىل سايىن قاتونقاراعايعا كەلىپ، دەمالۋشىلار سانى ءوسىپ كەلەدى. بۇل ءبىر جاعىنان ايماقتىڭ ينفوقۇرىلىمىنىڭ دامۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزبەك. قازاقستاندىقتاردان بولەك، الىس- جاقىن شەتەلدەردەن دە دەمالۋعا كەلىپ جاتقاندار كوپ. قىمىزىن ءىشىپ، تاۋدىڭ ساف اۋاسىمەن تىنىستاپ، اساۋ بۇقتىرمانىڭ جاعاسىندا دەمالىپ، ەم الىپ قايتاتىندار سانى ارتىپ كەلەدى.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ارحەولوگ- عالىم، پروفەسسور زەينوللا ساماشيەۆ باستاعان توپ، قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، بەرەلدەن «التىن ادامدى» تاپقان ەدى. مۇندا ءالى دە زەرتتەلمەگەن، قازىلماعان قۇندى جادىگەرلەر بار. «پاتشالار الاڭىنا» اينالعان قورىمدا بۇگىندە اشىق اسپان استىنداعى مۋزەي اشىلعان. ول مۋزەيدەگى دۇنيەلەردى سوزبەن ايتۋ مۇمكىن ەمەس، كوزبەن كورۋ كەرەك...
P. S.
«التايدىڭ ەتەگىنەن اسپانعا قاراساڭ، كوك تۇڭعيىق كوزىڭدى سۋىرادى. التايدىڭ اسۋىنان ەتەككە قاراساڭ، بوز مۇنار كوز جامىراتادى». بۇل - وراعاڭ، قاليحان اعا، ديداعا، الىبەك اسقاروۆ تۋعان ءتور التاي، ارىسىن ايتسا، وتىكەن تۋرالى سۋرەتتەمە. وتىكەندى قاليحان اعا «تاۋسىلمايتىن شەكسىز بايلىق، كەن بايلىق» دەپ بەرەدى. «جەر ءجانناتى - جەتىسۋ» عانا ەمەس، جەردىڭ ءجاننات كىندىگى - قاتون سەكىلدى. بەلگىلى عالىم، جازۋشى تۇرسىن جۇرتباي: «قازاقستاندا ەڭ ءبىرىنشى كۇن وسىندا، ياعني شىعىسقا، دالىرەك ايتقاندا، قاتونقاراعايداعى بۇركىتتى تاۋىنا تۇسەدى» دەگەن ەدى. بۇركىتتىدەن باستالعان كۇنىمىز دە سونبەسىن، بايلىعىمىز دا تاۋسىلماسىن!
نۇر-سۇلتان - قاتونقاراعاي - نۇر-سۇلتان
گۇلزينا بەكتاس
