ادامنىڭ اقىلى ميدىڭ سالماعىنا بايلانىستى ما؟
جۇرەكتىڭ سوعىسىن، دەنەنىڭ قىزۋىن، اس قورىتۋ جۇيەسىن جانە ىشكى ۇدەرىستەردى باقىلاپ، تىنىم تاپپايدى. سودان بولار ميدىڭ قىزمەتىن قىزىقتىرمايتىن عالىم جوق. مىسالى، اكادەميك پ. ءانوحيننىڭ ءوزى ول جونىندە بىلايشا وي تولعايدى: «مي قىزمەتىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋ - ماعان جانە مەنىڭ كوپتەگەن ارىپتەسىمە وزگە ماسەلەلەردەن الدەقايدا ەلەۋلى مىندەت بولىپ كورىنەدى. ويتكەنى ادامنىڭ بارلىق قىزمەتى، ادامدار اراسىنداعى بارلىق قارىم-قاتىناستار، شىعارماشىلىقتىڭ بارلىق تۇرلەرى، ادامزاتتىڭ ۇمىتتەرى مەن بولاشاعى مي قىزمەتىنە جانە ونىڭ جەتىلۋىنە بايلانىستى. اسا ءىرى ءبىر عالىمنىڭ سوزىمەن ايتقاندا، ادامنىڭ اقىل- ويى بولماسا، دۇنيەنىڭ بارلىق قۇبىلىستارى اڭىراپ بوس جاتقان زالدىڭ ىشىندە بولىپ جاتقان وقيعا سياقتانار ەدى».
ال ەندى ميدىڭ عىلىمعا نەگىزدەلگەن فاكتىلەر جايلى ايتىپ كورەيىك، ميدىڭ ورتاشا سالماعى - 1,4 كەلى. ياعني بۇل ءار ادامنىڭ سالماعىنىڭ جۋىقتاپ العاندا %2ن قۇرايدى. ءبىراق سونشالىقتى كىشكەنتاي دەنە بۇكىل اعزامىزدى قالاي قاداعالايدى؟
ەكىنشى قىزىقتى جايت، گەندەرلىك ايىرماشىلىققا نەگىزدەلەتىن ەركەكتەردىڭ ميى ايەلدەردىڭ ميىنان كوپ. ونىڭ ءبىر سەبەبى - ەرلەردىڭ ايەلدەردەن دەنەلى، ىرىلىگى. الايدا ايەل، ەركەكتىڭ ميىن دەنەلەرىنىڭ مولشەرىنە سايكەس ەسەپتەگەندە، ايەلدىڭ ميى ەركەكتەردىڭ ميىنان ءسال ارتىق. ايەلدەر مەن ەرلەر ميىنىڭ رەاكتسياسىندا دا الشاقتىقتىڭ كوپ ەكەندىگى انىقتالىپ وتىر. ياعني ولاردىڭ رەنىش سەزىمدەرى بىردەي كورىنگەنىمەن، ايەلدىڭ ميىنا سالماق سەگىز ەسە كوپ تۇسەدى.
ايەلدەر كەز كەلگەن سوزگە ەرلەردەن گورى ەرەكشە ءمان بەرەدى، تەز اڭعارادى. سوعان سايكەس، ايەلدەرگە سوزبەن جۇمىس ىستەۋ، سينونيم سوزدەردى ويلاپ تابۋ الدەقايدا جەڭىل كورىنەدى. بۇل ەرەكشەلىك ولاردىڭ ميىنا زاقىم كەلگەندە تەز ساۋىعۋىنا كومەكتەسەتىن بولىپ شىقتى. عالىمداردىڭ انىقتاۋىنشا، ايەلدىڭ جۇرەگى دە ەرلەردىڭ جۇرەگىنە قاراعاندا مينۋتىنا 8-10 رەت ارتىق سوعادى، سالماعى دا 10-15 پايىزعا كەم ءارى سونشالىقتى ءتوزىمدى. وتتەگىن 30 پايىز از قابىلدايدى، 40 جاسقا دەيىن 20 ەر ادام ينفاركت السا، 40 قا تولعان ءبىر-اق ايەل وسى اۋرۋعا شالدىققان.
تاعى ءبىر تاڭدانارلىق اقپارات، ول - ميدىڭ ءجۇز ميلليون جاسۋشاسىن قوسقاندا ءجۇز ميلليارد جۇيكە جاسۋشاسى بولاتىندىعى. ياعني دەنەنىڭ ءوز ينتەرنەت جەلىسى بار. ول جۇيكە دەپ اتالاتىن مىڭداعان وزەكتەر ارقىلى ميلليونداعان دابىل جىبەرەدى: جۇزدەگەن اعزا اراسىنداعى ءاربىر تاراپقا، وزگە اعزالاردى باقىلايتىن اعزالاردان ميعا دابىل جىبەرەدى. ميدىڭ جەلكەلىك بولىگى ادامنىڭ قيمىلىن رەتتەپ وتىرادى.
ادامنىڭ ميى مەن ونىڭ جاسۋشالارى «سانا ولكەسى» ىسپەتتەس. عالىمدار ونى - «اقىل- وي عارىشى» دەپ تە اتايدى. ارحەولوگ عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ادامنىڭ باس سۇيەگى مەن مي كولەمى كونە داۋىردەن بەرى ءبىرقالىپتى، وزگەرىسسىز. ياعني قانشا ۋاقىت بولماسىن، ادامنىڭ ميى سول قالىپتى، ءبىراق ينتەللەكتۋالدىلىق دەڭگەيى كۇننەن- كۇنگە دامۋدا. كەيبىرەۋلەردىڭ پىكىرىنشە، ادامنىڭ اقىلدىلىعىن شاشتىڭ ۇزىندىعىنا قاراپ ولشەۋگە بولادى.
قازاقتا «شاشى ۇزىن، اقىلى قىسقا» دەگەن ماتەل بار. ايەلگە ارناپ ايتىلعان. وسى ماتەل تىلىمىزگە ۇيىرىلگەنىندە، ۇزىندىق پەن قىسقالىق تەڭەۋ رەتىندە ايتىلعان شىعار دەپ ويلايتىنبىز. الايدا اقىلدىلىق پەن شاشتىڭ اراسىندا بايلانىس بار بولىپ شىقتى. تەك اقىلدىلىق شاشتىڭ ۇزىندىعىنان ەمەس، شاشتىڭ باي قۇرامىنان ەكەن. مۇنى پاريج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى انىقتاپ وتىر. ولار ادامنىڭ اقىلى مەن ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتى شاش قۇرامىنا بايلانىستى دەپ تۇجىرىمدايدى.
مۇنداي قورىتىندىعا كەلمەس بۇرىن عالىمدار 2 مىڭنان استام ادامنىڭ شاشىنا زەرتتەۋ جۇرگىزىپتى. ءسويتىپ ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتى جوعارى ادامداردىڭ شاشىندا مىرىش پەن مىس قۇرامى جوعارى بولاتىنىن ءبىلىپتى. بۇل، ارينە، كۇندەلىكتى قابىلدايتىن تاعامعا دا بايلانىستى بولسا كەرەك.
ايتىلعان فاكتىلەردى قورىتىندىلاي كەلە، ادامنىڭ ماڭىزدى دا ەلەۋلى اعزاسىنىڭ بولىگى مي ەكەندىگىنە كۇمانىمىز جوق. ميدىڭ ءبىز بىلمەيتىن قۇپياسى ءالى كوپ. عالىمدار ءالى كۇنگە دەيىن جەتە زەرتتەپ بولعان جوق. قۇپيا اشىلعان سايىن بەيمالىم تۇستارى كوبەيە تۇسۋدە. سوندىقتان بولاشاقتا دا ادام ميىن زەرتتەۋ جۇمىستارى تولاستاماق ەمەس.
mangystaumedia.kz
