ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدەگى جەتى سانى

استانا. قازاقپارات - سان مىڭداعان ءداۋىردى وتكەرگەن دانا حالقىمىزدىڭ داستۇرىنە ساي كيەلى ۇعىمدار بار. سونىڭ ءبىرى - 7 سانى.

 

بارلىعىمىز بىلەتىندەي جەتى اتا، جەتى قازىنا، جەتى عاشىق، ت. ب. مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. ءتىپتى ەرتە زامانداردان بەرى قاراي وسى ءبىر ساننىڭ بويىندا تىلسىم قۇپيا بار دەپ ايتىلىپ كەلەدى.

ول قانداي قۇپيا؟ ونى ءالى ەشكىم بىلمەيدى، ءالى كۇنگە دەيىن بىزگە جۇمباق. قازاق حالقى جەتى سانىن كيەلى دەپ ساناپ، ءوزىنىڭ دۇنيەتانىما ارقاۋ ەتىپ كەلەدى.

سايتىمىزدا جەتى سانى تۋرالى كوپتەگەن ماتەريال جازىلدى. بۇگىن وندا قامتىلماعان بىرنەشە دەرەكتى ۇسىنۋدى ءجون سانادىق.

تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا قابىلدانعان قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ادەت-عۇرىپ زاڭدارىنىڭ جيناعى «جەتى جارعىنىڭ» دا جەتى بولۋى تەگىننەن تەگىن ەمەس. «جەتى جارعى» جايلى بىلۋگە ءتيىستى جەتى دەرەكتى بىلەسىز بە؟

1-جارعى. كوتەرىلىس جاساپ، بۇلىك شىعارعان كىسىلەرگە ءولىم جازاسى بۇيىرىلسىن. (بۇل جارعى مەملەكەتتىڭ بۇتىندىگى تالابىنان تۋعان).

2-جارعى. تۇركى حالقىنىڭ مۇددەسىن ساتىپ، ەلگە وپاسىزدىق ەتكەندەر ءولىم جازاسىنا بۇيىرىلسىن. (بۇل جارعى حالىقتىڭ ورتاق مۇددەسى - ەلدىڭ بۇتىندىگىن قورعاعان ءبىرتۇتاس قوعامدىق سانانىڭ جەمىسى).

3-جارعى. مەملەكەت ىشىندە جازىقسىز كىسى ولتىرگەندەر ءولىم جازاسىنا بۇيىرىلسىن. (بۇل جارعى دا جابايىلىقتىڭ تومەنگى ساتىسىنا ءتان كىسى ولتىرۋشىلىككە تىيىم سالعان جانە مادەنيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس وتە ەلەۋلى جاڭالىق).

4-جارعى. وزگە بىرەۋدىڭ ايەلىمەن زيناقورلىق جاساپ، اق نەكەنى بۇزۋشىلارعا ءولىم جازاسى بۇيىرىلسىن. (بۇل - شاڭىراقتىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتكەن، نەكە پارىزىنا ادالىقتى تالاپ ەتكەن ماڭىزى زور جاڭالىق).

5-جارعى. ورەدە تۇرعان، تۇساۋلى جۇرگەن سايگۇلىك اتتى ۇرلاعان كىسىگە ءولىم جازاسى بۇيىرىلسىن. (ول كەزدە «ەر قاناتى - ات» دەمەكشى، جىلقى مالى مەملەكەتتىڭ سوعىس كۇشى رەتىندە باعالاندى).

6-جارعى. توبەلەستە مەرتىگۋدىڭ تۇرىنە قاراي تومەندەگىشە مۇلىكتەي قۇن تولەنسىن: ا) بىرەۋدىڭ كوزىن شىعارعان كىسى ايىپقا قىزىن بەرەدى، ال قىزى جوق بولسا قىزدىڭ قالىڭمالىن بەرەدى. ءا) ءتورت مۇشەنىڭ ءبىرىن مەرتىكتىرگەن كىسى ايىپقا ات بەرەدى.

7-جارعى. ۇرلانعان جىلقى، وزگە دە قۇندى مۇلىك ءۇشىن ون ەسە ارتىق ايىپ تولەتتىرىلسىن. ادامنىڭ جەتى جەتەكشىسى جايلى كەزىندە ساققۇلاق ءبي ايتىپ كەتكەن ەكەن.

7 جەتەكشى.

1. ادامنىڭ باسشىسى - اقىل،

2. جەتەكشىسى - تالاپ.

3. جولاۋشىسى - وي.

4. جولداسى - كاسىپ.

5. قورعانى - سابىر.

6. قورعاۋشىسى - مىنەز.

7. سىناۋشىسى - حالىق.

بۇدان بولەك، 7 كۇن مەن 7 عالام بار.

7 كۇن

1. بۇگىن.

2. ەرتەڭ.

3. بۇرسىگۇنى.

4. ارعى كۇنى.

5. اۋىر كۇن.

6. ازىنا كۇن.

7. سوڭعى كۇن.

7 عالام.

1. كۇنشىعىس

2. كۇنباتىس.

3. تۇستىك.

4. تەرىستىك.

5. اسپان - جوعارعى عالام.

6. جەر - ورتاڭعى عالام

7. جەر استى - تومەنگى عالام.

7 امال.

1. كۇننىڭ توقىراۋى.

2. قاراشانىڭ قايتۋى.

3. ۇركەردىڭ باتۋى.

4. مۇزدىڭ قاتۋى.

5. كيىكتىڭ ماتاۋى.

6. قىس توقسان.

7. اي توعامى.

حالقىمىزدىڭ جەتى قاراقشى جۇلدىزى تۋرالى دا نانىم تۇسىنىگى بار. «جەتى قاراقشى» ءسوزىن «جەتى قاراۋشى، جەتى ساقتاۋشى، جەتى كۇزەتشى» دەپ تۇسىنگەنىمىز ابزال.

ەل جادىندا ساقتالعان «جەتى قاراقشىنى تانىعان جەتى تۇندە اداسپاس» - دەگەن ءسوز وسىنىڭ ايعاعى بولسا كەرەك.

حالقىمىز جەتى قاراقشىنى - اسپان ساعاتى دەپ اتايدى. سەبەبى، اتا- بابالارىمىز وعان قاراپ تۇنگى ۋاقىتتارىن مولشەرلەپ، اۋا-رايىن بولجاعان.

جەتى قاراقشى.

1. دۋبحە (ەرىك)

2. مەراك (جىگەر)

3. فەكدا (قايرات)

4. مەگرەتس (قۋات)

5. اليوت (ىرىق)

6. ميتسار (قۇدىرەت)

7. الكايد (دەس)

تاعى ايتا كەتەرلىك دۇنيە قازاق حالقىندا «جەتى شەلپەك» دەگەن ۇعىم بار. ۇلكەندەر ءبىر نارسەدەن قاۋىپ قىلسا، ۇرەيلەنسە، بولماسا جايسىز جاتىپ، جامان ءتۇس كورسە، جەتى نان - جەتى شەلپەك ايتادى.

جەتى ناندى قاسيەتتى جۇما كۇندەرى، سارسەنبىنىڭ ساتىنە ءپىسىرىپ، جەتى ۇيگە تاراتادى. الۋشى: «قابىل بولسىن»، - دەيدى، تاراتۋشى: «ءاۋمين!» - دەپ جاۋاپ بەرەدى.

جەتى ناندى تاراتىپ بولعاننان كەيىن: «اتا-بابالارعا تيە بەرسىن» دەپ اۋىز ءتيىپ، ارۋاقتارعا ارناپ ايات وقىپ، باتا قىلادى.

سوندا ارۋاقتاردىڭ مۇرنىنا ناننىڭ ءيىسى تيەدى. سوسىن «جەتى نان ءارقاشان ارۋاق بولىپ جەلەپ-جەبەپ، بالە-جالادان قورعاپ جۇرەدى»، - دەيدى.

ال، جاپوندىقتاردىڭ ويىنشا «جەتى» سانى ادامعا جاقسىلىق اكەلەدى. وسى سياقتى جەتىنىڭ كيەلى ۇعىمى نەمەسە وزگە دە جوعارىداعىلارداي ماعىنالىق كورىنىستەرى ورىس، كورەي، مونعول، ت. ب. حالىقتاردا دا بار.

دەمەك «جەتىنىڭ» كيەلى ءمان الۋى تۇركى حالىقتارىنا عانا ەمەس، باسقا حالىقتارعا دا ءتان قۇبىلىس. ماسەلەن، قىتاي مادەنيەتىندە دە «جەتى» سانى - كيەلى سان. قىتايلار ادام قايتىس بولعاننان سوڭ 7، 49- كۇندەرى وعان ارنالعان ازا ءبىلدىرۋ سالتىن وتكىزەدى. بۇل كۇندەرى ولار «جەتىسى»، «ءۇش جەتىسى»، «جەتى ايى» دەپ اتاپ «ارۋاقتار كۇندەرى» دەپ ەسەپتەيدى.

اقىرتاس جونىندەگى اڭىز بويىنشا اسا زور دەنەلى دە كۇشتى قۇرىلىسشى كەتپەنىمەن جەتى جەرگە تاستاعان توپىراعىنان جەتى توبە پايدا بولعان. ال، «الپامىس باتىر» ەپوسىندا ءبايبورى مەن انالىق ءبىر بالا كوتەرۋ ءۇشىن دۇنيەنىڭ جارىمىن ارالاپ، جەتى اۋليەنىڭ زيراتتارىنا تۇنەپ ءجۇرىپ ارماندارىنا جەتكەن...

ءيا، شىنىندا دا ءبىزدىڭ الەمدە قىزىقتى ءارى جۇمباق جايتتار وتە كوپ كەزدەسەدى. ال، تاريح داستۇرىمىزدەگى قۇپيالار مەن اشىلىمدار قانشاما... قورىتا ايتقاندا، «جەتى» قازاق حالقىنىڭ ۇعىمىندا قالىپتاسقان كيەلى سان. ۇلتتىق ءتۇس العان كونە مادەنيەت قۇبىلىسى. بۇل قۇبىلىستىڭ باسقا حالىقتاردا دا كەزدەسۋىن ولاردىڭ ءبىر-بىرىنە تيگىزگەن اسەرىنەن گورى ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك دۇنيە تانىمىنان تۋىنداعان ورتاق قۇبىلىس دەپ قاراعان ءجون.

قازاق حالقىندا 7 سانى - ەرتە زامانداردان كيەلى سان بولىپ ەسەپتەلەدى. ول دەگەنىمىز - 7 قازىنا، ۇلتتىق تاعامدارداعى 7 ءتۇرلى قوسپا، الەمنىڭ 7 كەرەمەتى، اپتانىڭ 7 كۇنى، كەمپىرقوساقتىڭ 7 ءتۇسى، جەتى قاراقشى جۇلدىزى، ت. ب.

ەرتەگىلەردە 7 باتىر، 7 اعايىندى، 7 ۇل، 7 قىز، ت. س. س بولىپ كەزدەسەدى. حالقىمىزدىڭ ەجەلگى ءداستۇرىنىڭ ءبىرى بالا تۋعاننان كەيىن 7 كۇننەن كەيىن تويلاپ، ادام دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن 7 كۇننەن كەيىن جەتىسىن وتكىزەدى. ەگەر ادام 7 ۇلتتىڭ ءتىلىن بىلەتىن بولسا - دانا ادام بولىپ ەسەپتەلەدى.