قارتتارىمىز قاسيەتتى تورىنەن ايىرىلىپ قالدى - جانداربەك مالىبەكوۆ

مەملەكەتىمىزدىڭ باستى نىشانىنىڭ ءبىرى ەلتاڭبانى ۇلت بولمىسىنا ساي زەرلەگەن ساۋلەتشىمىز بيىل 80-نىڭ سەڭگىرىنە شىعىپ وتىر. ءبىراق اقساقال 80 جاستا ەكەنمىن دەپ ۇيدە وتىرعان جوق. ۇلتتىق ساۋلەتتىڭ ەرتەڭىن ويلاپ، جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي، تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ جاتىر. ساۋلەت ونەرىنىڭ استارىندا ۇلتتىڭ بۇكىل بولمىسى مەن ساناسى جاتقانىن دالەلدەۋ ءۇشىن عىلىمي جوبا جاساپتى. ءوزى قىزمەت ەتەتىن ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ-دە ورتالىق اشىپ، ونى «ويتەك» عىلىمي ورتالىعى دەپ اتاپتى. ساۋلەتشىنىڭ عىلىمي ورتالىعىنا ارنايى بارىپ، ەلتاڭبا اۆتورىمەن ۇلتتىق ساۋلەت جايىندا اڭگىمە ءوربىتىپ قايتتىق.
- بولاشاق ارحيتەكتورلاردىڭ ۇلت مادەنيەتىنەن جان- جاقتى ۇلگى الا وتىرىپ ءبىلىمىن شىڭداۋعا ارنالعان جاقسى ءبىر ورتالىق اشىپ جاتىر ەكەنسىزدەر. بۇل جوبانىڭ اتى دا، زاتى دا وزگەشە ەكەنى كورىنىپ تۇر. «ويتەك» جوباسىن قولعا الۋعا قانداي ماسەلە سەبەپشى بولدى؟
- كەز كەلگەن جوبا ءبىر كۇندە پايدا بولا قالمايدى. قانداي دا ءبىر ءىرى ءىستى باستاۋ ءۇشىن جىلدار بويى ويلانىپ، تولعاناسىڭ. ومىردەن كورگەن- بىلگەنىڭدى، كوكەيىڭە توقىعانىڭدى، تاجىريبەڭدى سارالايسىڭ. وسىلايشا، اۋقىمدى جوبانى قولعا الاسىڭ. وسى جوبانى قولعا العاندا مەنى ەڭ اۋەلى تولعاندىرعان ماسەلە - ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ بولمىسىنا، ءومىر ءسۇرۋ ستيلىنە ساي ۇلتتىق ارحيتەكتۋرا قالىپتاستىرۋ ەدى. جۇرت ارحيتەكتۋرا دەگەندە ەڭ اۋەلى عيماراتتىڭ سىرتقى بەينەسىن، نەمەسە قانداي دا ءبىر قۇرىلىستى ەلەستەتەدى. ول ولاي ەمەس. ارحيتەكتۋرانىڭ - ۇلت ساناسىنداعى، ءومىر ءسۇرۋ ماشىعىنداعى سالماعى وتە ايرىقشا. ۇلتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا ساي جوبالانعان ارحيتەكتۋرالىق كەشەن سول حالىقتىڭ بولمىسىن، وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىن، عۇمىرلىق داعدىسىن قالىپتاستىرۋعا ءتيىستى. ال قازىرگى ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇيلەردىڭ ارحيتەكتۋراسى وزگەلەردىڭ جوباسى، ءبىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزگە ارنالماعان.
ماسەلەن، قازاقستاندا 87 جەردە قارتتار ءۇيى بار. مەن ولارمەن كەزدەسۋگە بارامىن، اڭگىمەلەسەمىن. بۇرىندارى قارتتار ۇيىندە وزگە ۇلت وكىلدەرى كوپ بولعان بولسا، قازىر قازاقتارعا تولىپ قالدى. كەيبىرىنىڭ بالا- شاعاسى بولسا دا، ولار ونى الىپ كەتپەيدى نەمەسە قارتتارىمىزدىڭ ءوزى سول بالالارىمەن بىرگە تۇرعىسى كەلمەيدى. نەگە؟ مەن بۇل جونىندە كوپ ويلانامىن. سەبەبى ءبىز قارتتارىمىزدى قاسيەتتى تورىنەن تايدىردىق. قازىرگى قالالارداعى شاعىن، كىشكەنتاي بولمەلەردە اتا- ەنەسىمەن كەلىندەردىڭ، كۇيەۋبالالاردىڭ بىرگە تۇرۋى وتە قيىن.
ەگەر بۇرىندارى قارت ادام داستارقان باسىندا توردە وتىرىپ، باسقالارعا ۇلگى بولعان بولسا، قازىرگى ۇيلەردىڭ ءتورى جوق. مۇنداي ءومىر ءسۇرۋ سالتى بىرتە- بىرتە قارتتاردى ءوزىنىڭ قاسيەتتى ورنىنان تايدىرىپ، ولاردىڭ قادىرىن كەتىرە باستادى. كىپ-كىشكەنتاي اس ۇيدە ەنە مەن كەلىن دە كەرىسىپ قالا بەرەدى. ەندى قاراپ وتىرساق قاريانىڭ بارلىعىن قارتتار ۇيىنە قاماپ قويساق، نەمەرە- شوبەرەگە كىم اقىل ايتادى؟
ءبىزدىڭ حالقىمىز ۇلكەندى سىيلاپ، قاريانىڭ ايتقانىنا قۇلاق سالىپ، وعان قۇرمەت كورسەتۋشى ەدى. ءبىز دە كىشكەنتاي كەزىمىزدە سولاردىڭ ايتقانىمەن اقىل توقتاتىپ، ەسەيدىك، ەرجەتتىك. ال قازىر ءبارى باسقاشا قالىپتاسىپ جاتىر. قوعامنىڭ ءار سالاسىنان الىپ قاراساق جوعالتقانىمىز، ۇتىلعانىمىز كوپ سياقتى. ماسەلەن، ءبىلىم- عىلىم سالاسى جايلى ايتايىقشى. ءبىز قازىر بالالاردى بالاباقشا جاسىنان باستاپ جان- جاقتى تاربيەلەپ، ورتا بىلىمدە تەرەڭدەتىپ ءبىلىم بەرىپ، جوعارى بىلىمدە شەتەلدىك ۇلگىمەن وقىتۋعا تىرىسامىز. ال سونشاما ەڭبەك ءسىڭىرىپ، جان- جاقتى تاربيەلەگەن جاستارىمىز قولدارىنا ديپلومىن العان سوڭ كەيىن، كەي جاعدايدا جۇمىسسىز قالادى. دەمەك، بۇل جۇيەنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ قوعامعا ارنالماعانى نەمەسە دۇرىس قۇرىلماعانىن بىلدىرەدى. بىزگە ءوزىمىزدىڭ ۇلى دالانىڭ مادەنيەتى، اقىلى، تانىمدىق مەكتەبى قاجەت. ادامدى تاربيەلەيتىن، ونى تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىراتىن ورتا.
- ءيا، قازىرگى قوعامداعى وزەكتى ماسەلەنى ايتىپ وتىرسىز. بۇل ماسەلەگە سىزدەردىڭ جوبالاپ وتىرعان «ويتەكتىڭ» بايلانىسى بار ما؟
- ءبىز سول ورتانى جاساۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن ۇلتتىق سانادا سەرپىلىس جاساپ، ونىڭ بايىرعى ءتۇپ- تامىرىنا ورالۋىمىز قاجەت. ماسەلەن، ءبىزدىڭ جوبامىز بويىنشا باعاناعى ايتىپ وتىرعان قارتتار ءۇيى بولمايدى. «ويتەكتى» ءساتتى جۇزەگە اسىرساق قارتتارىمىز ءوزىنىڭ تورىنە قايتا جايعاساتىن بولادى. ءبىز ء«تور سيستەماسىن» قايتا جاڭعىرتۋىمىز قاجەت. قازىرگى ءبىزدىڭ تۇرىپ جاتقان ۇيلەر حالقىمىزدىڭ سالتى مەن داستۇرىنە، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنە ارنالماعان. قازىرگى ۇيلەردىڭ ۇلكەنىن دە، كىشىسىن دە الىپ قاراساڭىز ونداعى تەحنولوگيا، سيستەما، بەزەندىرۋ، جالپى كورىنىسى ۇلتتىڭ بولمىسىنا ساي ەمەس. وندا اتالارعا، ەنەلەرگە، كەلىنگە، نەمەرەگە، كۇيەۋ بالاعا ارنالعان ورىندار جوق. بارلىعى ءبىر سارىندا. ماسەلەن، كۇيەۋ بالاسى اتاسىنىڭ جوعارعى جاعىنا وتىرا بەرەدى. وسىدان بولىپ بىرتە- بىرتە قارتتىڭ، قاريانىڭ وتباسىنداعى، قوعامداعى ورنى تومەندەيدى.
قازىر جاستار اراسىندا اجىراسۋ وتە كوپ. سونىمەن قاتار شەتەلگە كەتىپ جاتقاندار دا بار. ءبىزدىڭ قوعامدا ءوز وزىنە قول جۇمساۋ دا وتە كۇردەلى ماسەلەگە اينالدى. ال ەندى مۇنىڭ بارلىعى نەگە وسىنشاما ەتەك الىپ كەتتى دەپ ويلايمىز. سەبەبى ءبىز ءوزىمىزدىڭ وتباسىلىق ءداستۇرىمىزدى دۇرىس قالىپتاستىرۋعا ارنالعان ارحيتەكتۋرالىق كەڭىستىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جوقپىز. باسقالاردىڭ ارحيتەكتۋراسىنىڭ قۇلى بولىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ «ويتەك» ارحيتەكتۋرالىق جوباسى حالقىمىزدىڭ بايىرعى ءداستۇرلى وتباسى قۇندىلىعىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلگەن.
بۇل جوبا بويىنشا اۋلەت اقساقالىنىڭ سالماعى ارتىپ، وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسى وزىندىك ءماندى ورىنعا يە بولادى. «ويتەك» جوباسى «ۇلكەن ءۇي»، «ورتانشى ءۇي»، «كىشى ءۇي» بولىكتەرى نەگىزىندە قۇرىلادى. قازىر قاريالارىمىزدىڭ بارلىعى اۋىلدا. ال بالالارى قالادا. قاريالار قالاعا كەلسە جاستاردىڭ شاعىن ۇيلەرىندە بىرگە تۇرۋ قيىن بولادى. سوندىقتان اۋىلداردا تۇرىپ جاتىر. ال قاريالار اۋىلدا، الىستا بولعاندىقتان نەمەرە- شوبەرەگە اقىل ايتۋ، ومىردەن كورگەنىن ۇعىندىرۋ، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق تانىمىنا ساي ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسى ءۇزىلىپ بارادى.
ءبىزدىڭ جوبا بويىنشا ۇلكەن ءۇي مەن وتاۋلار ءبىر كىرەبەرىستە ءومىر سۇرەتىن بولادى. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەتكەندە جاستار نەمەرەلەرىن اتاسى مەن اپاسىنىڭ قاراۋىنا قالدىرىپ كەتەدى. كەشكىسىن استى بارلىق اۋلەت مۇشەلەرى بىرىگىپ ۇلكەن ءۇي شاڭىراعىنان ىشەتىن بولادى. داستارقان باسىندا، ءوزىنىڭ تورىندە قاريانىڭ وتىرۋى ەشتەڭە ايتپاسا دا جاس ۇرپاق ءۇشىن ۇلكەن تاربيە مەكتەبى بولماق. وسىلايشا، ءبىز قاريانىڭ سالماعىن ارتتىرىپ، اۋلەتتەگى نەگىزگى ورنىن الۋىنا سەبەپشى بولامىز.
- ايتىپ وتىرعاندارىڭىز كوڭىلگە قونىمدى. بۇل ازىرشە جوبا تۇرىندە تۇر ما؟
- ءيا، بۇل - جوبا. ءبىز مۇنى عىلىمي جوبا رەتىندە ۇسىنىپ وتىرمىز. بۇل عىلىمي جوبا بولعاندىقتان مۇنىڭ قۇرامىندا پسيحولوگ، فيلولوگ، قۇرىلىسشى، ساۋلەتشى تىعى دا باسقا ماماندار جينالىپ ەكسپەريمەنت جاساۋى قاجەت. ءبىزدىڭ ماقسات - استانادا بولسىن، باسقا قالادا بولسىن وسىنداي ءبىر ءۇيدى ەكسپەريمەنت رەتىندە سالىپ، سول ارقىلى تاجىريبە جۇرگىزىپ كورۋ. قازىر ءبىزدىڭ ۇيلەرىمىزگە نەمەرە- شوبەرەمىزدىڭ باسىن قوسىپ، اۋلەتتى تۇگەل جيناپ قوناق تا كۇتە المايمىز. حالقىمىزدىڭ سالتىنا ساي قۇدا دا كۇتە المايتىن بولدىق. سەبەبى ءبىز باسقا ارحيتەكتۋرانىڭ قۇلدىعىندا وتىرمىز.
ول ارحيتەكتۋرالىق جوبا ءبىزدىڭ ۇلتتىق سانامىزعا ساي كەلمەيدى. قازىرگى ارحيتەكتۋرا ءبىزدىڭ ەركىندىگىمىز بەن ۇلتقا ءتان ازاتتىعىمىزدى شەكتەپ وتىر.
ماسەلەن، قازىر اجەپتاۋىر ورتا جاسقا كەلىپ قالعان وتاعاسىنىڭ ۇيىندە قوناق كۇتەتىن زال، شىعارماشىلىق بولمە، شاعىن كىتاپحانا، تاعى دا ادام قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى ورىندار بولۋى قاجەت. مۇمكىن بولسا، شاعىن باۋ- باقشاسى بولسا قانداي كەرەمەت.
مىسالى، قازىر ەلگە تانىمال ءبىر قوعام قايراتكەرى ومىردەن وتسە ول ادامنىڭ جاقىندارىنا كوڭىل ايتۋ ءۇشىن ۇيىنە كىرىپ- شىعۋدىڭ ءوزى قيىن. ول جەردە جانازا دا وقىلمايدى. سەبەبى ۇيلەرىمىز شاعىن، مۇنداي جيىنداردى وتكىزۋگە ارنالماعان. ءوزىمىزدىڭ سالتىمىزدى وسىلايشا ءوزىمىز قۇرتىپ جاتىرمىز.
- دەمەك، ارحيتەكتۋرا دەگەنىمىز قۇرىلىستىڭ سىرتقى نەمەسە ىشكى بولىگى عانا ەمەس، ۇلت ساناسىنىڭ نەگىزى بولىپ تۇر عوي…
- ارينە، ارحيتەكتۋرا ۇلتتىق ساناعا نەگىزدەلۋى قاجەت. ماسەلەن، ءبىزدىڭ شەبەرحانالاردا سوكراتتىڭ نەمەسە تاعى باسقا الەمدىك ويشىلداردىڭ مۇسىندەرى تۇرادى. ال مەنىڭ پايىمىم بويىنشا - ولاردىڭ ورنىنا ەڭ اۋەلى شاكارىمنىڭ، ابايدىڭ، قاجىمۇقاننىڭ بەينەسىن جاساۋىمىز قاجەت. ۇلت قايراتكەرلەرىنىڭ بەينەسىن، ءمۇسىنىن جاساي ءجۇرىپ ستۋدەنت ولار جونىندە كوپتەگەن دەرەككە قانىق بولادى. ولاردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندە ىزدەنەدى. قازىرگى جاڭا تەحنولوگيا قۇرالدارىندا بارلىعى بار. ەگەر ءبىز ءوزىمىزدىڭ قۇندىلىعىمىزدى ءار سالا بويىنشا جاستاردىڭ ساناسىنا سىڭىرمەسەك، بارلىق سالادا ۇتىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن.
بۇل ءبىر عانا ادامنىڭ نەمەس ازعانتاي توپتىڭ جۇمىسى ەمەس. بۇل - بۇكىل ۇلتتىڭ سانا- سەزىمىنىڭ جەمىسى، سالت پەن ءداستۇردىڭ توعىساتىن جەرى. قازىر ءبىزدىڭ جوبامەن سىرتتاي تانىسقان ادامدار مۇنى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قارجى كەرەك نەمەسە تاعى دا باسقا دەپ سىلتاۋلار ايتىپ، سەنىمسىزدىك تانىتۋى مۇمكىن. ەگەر ەكسپەريمەنت جۇرگىزىپ كورىپ، سونىڭ ناتيجەسىنىڭ قانشالىقتى ءونىمدى بولعانىن كورگەندە بۇل جوبا بىردەن سۇرانىسقا يە بولار ەدى. سوندىقتان كەز كەلگەن ۇلتتىق جوباعا ەڭ اۋەلى سەنىم مەن دەمەۋ كەرەك.
مەنىڭ پايىمىم بويىنشا ءاربىر قازاقتىڭ بالاسى ءوزىنىڭ باسپاناسىندا تۇرۋى قاجەت. ول ءۇيدىڭ قاسيەتتى تورىندە ۇلتقا قاتىستى زەرگەرلىك بۇيىمدار ءىلۋلى تۇرسا قانداي كەرەمەت. ۇكىلى دومبىراسى، زەرلى قامشىسى دەگەندەي.
- ءسىز قازىر ۋنيۆەرسيتەت پروفەسسورىسىز، قانشاما شاكىرتتەر الدىڭىزدان ءوتىپ جاتىر. «ويتەك» عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىن دا اشىپ جاتىرسىزدار. ءوزىڭىزدىڭ تاجىريبەڭىزدەن ايتساڭىز، كەز كەلگەن ادام ارحيتەكتور بولا الا ما، جوق الدە وسى ونەرگە بەيىمى بولۋ قاجەت پە؟ ءوزىڭىز بالا كەزىڭىزدە بۇل سالانى قالاي تاڭدادىڭىز؟
- ەگەر كەشەندى ءبىلىم الىپ، تۇبەگەيلى ىزدەنىستە بولسا كەز كەلگەن ادام ارحيتەكتور بولۋعا نەگىز بار. ال مەن قالاي ارحيتەكتور بولدىم دەگەنگە كەلسەم، بالا كۇنىمدە «ارحيتەكتور» دەگەن ماماندىقتىڭ بار ەكەنىن دە بىلمەدىم. ءبىراق سىزۋعا، سۋرەت سالۋعا بەيىم بولدى. سول بەيىمدىكتى جەتىلدىرە ءجۇرىپ، ودان ءارى دامىتتىم. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزدەرى سالعان سۋرەتتەرىم ەسكەندىر قۇدياروۆ ۇستازىمىزدىڭ ۇسىنۋىمەن «سىر بويى» گازەتىندە جاريالانعان. ەسكەندىر اعايىمىز استرونوميا، گەومەتريا، فيزيكا پاندەرىنەن ساباق بەردى. ول كىسى ماعان فيزيكا وقۋلىعىنداعى سۋرەتتەردى قاعازعا وقۋ قۇرالى رەتىندە قايتالاپ سالىپ كەلۋدى تاپسىراتىن. كەلەسى ساباقتا مەنىڭ سالعان سۋرەتتەرىمدى كورنەكى قۇرال رەتىندە تاقتاعا ءىلىپ قويىپ، وقۋشىلارعا ساباق تۇسىندىرەدى. مەن سول كەزدە قانداي ماعىنادا سۋرەت سالعانىمدى تۇسىنەتىنمىن. سول وقۋلىقتاعى ءارتۇرلى فيگۋرالاردى كوشىرىپ جازۋ مەنىڭ سۋرەت سالۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىمدى ودان ءارى دامىتىپ، وسى ونەرگە جەتەلەدى.
قازىر مەن «ويتەك» باعدارلاماسى نەگىزىندە بولاشاق مەكتەپ جوباسىن سىزدىم. وندا مەكتەپ عيماراتىنىڭ شەتكى جاقتارىن تۇگەلدەي شەبەرحانالار مەن ءارتۇرلى ۇيىرمەلەرگە قالدىرىپ وتىرمىن. سول شەبەرحانالار مەن ۇيىرمەلەردەن شىققان سوڭ وقۋشىلار ءارى قاراي سىنىپتاعى ساباعىنا كىرە بەرەدى. وقۋشىلار ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ ءارتۇرلى شەبەرحانالاردى كورىپ وسسە، ءبىر كۇندەرى سولاردىڭ ىشىنەن ءوزىنىڭ بەيىمى بار سالانى تاڭداۋعا مۇمكىندىگى مول بولادى. ءبىزدىڭ جوبا بويىنشا 1-5 سىنىپقا دەيىنگى بالالار ەڭ اۋەلى ۇلتقا قاتىستى تاريحتى، مادەنيەتتى، ادەبيەتتى، ونەردى يگەرىپ الۋى قاجەت. ونىڭ بارلىعى اناۋ شەبەرحانالاردا ۇيرەتىلەدى. سوسىن ءارى قاراي باسقا ءتىل، باسقا مادەنيەتتى، الەمدىك وزىق ءبىلىمدى يگەرە بەرسىن. باستاۋىش سىنىپتا ىرگەتاسى مىقتى قالانعان وقۋشى ءارى قاراي ەشقايدا اداسىپ كەتپەيدى.
- ءسىز ارحيتەكتۋراعا بايلانىستى ءبىلىمدى تاشكەنتتەن الدىڭىز…
- ءيا، ءبىر اۋىز ورىسشا بىلمەسەم دە، تاشكەنتتەگى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ ساۋلەت ونەرى فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. ول 1959 -جىلدارى بولاتىن. سول ۋاقىتتا تاشكەنتتە قازاقتار دا كوپ ەدى. ءبىراق بىزگە ساباق بەرگەن وقىتۋشىلاردىڭ بارلىعى ماسكەۋدەن جەر اۋدارىلىپ كەلگەن ءىرى عالىمدار بولدى. ءبىز ورىسشا ءجوندى تۇسىنبەسەك تە، ول عالىمداردىڭ پراكتيكالىق تاجىريبەسىنىڭ كوپتىگىنىڭ ارقاسىندا ىرگەلى ءبىلىم يگەرىپ شىقتىق. ولار ءبىزدىڭ تۇسىنبەگەنىمىزگە ەشقاشان رەنجىمەستەن بارلىعىن باسىنان باستاپ ءتۇسىندىرىپ، ۇيرەتكەن بىلىكتى ۇستازدار ەدى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا مەكتەپ جاقسى بولدى. مەن ورتا مەكتەپتە سىزۋ سىزىپ ۇيرەنىپ بارعاندىقتان ينستيتۋتتا ونى ءارى قاراي وڭاي الىپ كەتتىم. ستۋدەنتتەردىڭ ءساتتى جۇمىستارىن كورمە رەتىندە كوريدورعا ءىلىپ قوياتىن. مۇنداي ىنتالاندىرۋ ءبىزدى ودان سايىن قاناتتاندىرىپ، ماماندىقتىڭ قىر- سىرىن تەرەڭىرەك يگەرۋگە جاقسى سەبەپ بولدى. وندا ءبىز ەۋروپانىڭ ارحيتەكتۋرالىق مەكتەبىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن وقىدىق. ول ءۇردىس قازىرگە دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتىر.
ال ءبىزدىڭ قازىرگى «ويتەك» ارحيتەكتۋراسىندا «كۇي ارحيتەكتۋراسى»، «اباي ارحيتەكتۋراسى» دەگەن ۇعىمدار بار. ماسەلەن، ابايدىڭ «جاز»، «كۇز»، «قىس» دەگەن ولەڭدەرى سوزبەن سالعان، تۇنىپ تۇرعان ارحيتەكتۋرا. لەونارد دا ۆينچي سۇلۋ ايەلدىڭ بەينەسىن جالاڭاش تۇرىندە بەرسە، اباي ونى سوزبەن شەبەر سۋرەتتەيدى. جانە ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ بولمىسىن اشىپ كورسەتەدى. بۇل جەردە سەن گارمونيانىڭ نە ەكەنىن، ماسشتابتىڭ قاي دەڭگەيدە ەكەنىن، ادەمىلىك دەگەن نە، ونىڭ ءبىر- بىرىنە قارىم-قاتىناسى قانداي ەكەنىن سەزىنە الاسىڭ. بۇل جەردەگى ورتا ۇلتتىق دەڭگەيدەگى سانا- سەزىمنىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولادى. ال بىزدە قازىر ۇلتتىق سانا جايلى تۇسىنىگىمىز الاشۇبار بولىپ كەتتى. سەبەبى وزگەلەردىڭ جاساعان ارحيتەكتۋرالىق كەڭىستىگىندە ءومىر ءسۇرىپ، رۋحاني تانىم مەن ورتامىزدى باسقاشا قالىپتاستىرىپ وتىرمىز. ءبىز وزىمىزگە ءتان ارحيتەكتۋرا قالىپتاستىرىپ، كىرمە ارحيتەكتۋرانى ىعىستىرىپ شىعارۋىمىز قاجەت. ارحيتەكتۋرانىڭ قالا قۇرىلىسى، اۋىل قۇرىلىسى، ءوندىرىس ورىندارى قۇرىلىسىنىڭ زاڭدىلىقتارى، كوپىر ارحيتەكتۋراسى دەگەندەي الۋان ءتۇرلى ۇعىمدارى بار. مۇنىڭ بارلىعىندا ۇلتقا ءتان سيپات، حالىقتىڭ رۋحاني- مادەني ومىرىنەن حابار بەرەتىن ايشىقتار بولۋى قاجەت. ۇلتتىق ارحيتەكتۋرانىڭ اسەرىمەن ءتىلىمىزدىڭ دۇرىس دامۋىنا دا سەبەپ بولا الامىز. ءبىز وسى جوبامىزدى جۇزەگە اسىراتىن ءبىر عيمارات بولسا دا سالۋعا سەندىرسەك ءبارى ناتيجەلەرى بولار ەدى.
- سەنىمىڭىز بار عوي…
- سەنىمىم بار. مۇنى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىگىمىز مول.
- كەزىندە ەلتاڭبانى ۇسىنىپ، كونكۋرسقا قاتىسقاندا دا سەنىمدى بولىپ پا ەدىڭىز؟
- جوق. مەن قازىر دە بۇل كونكۋرستاردان ۇتىپ شىعارىما سەنىپ وتىرعان جوقپىن. ءبىراق بولاشاقتا وسى جوبا نەگىزىندە ارحيتەكتۋرالىق ءۇردىس قالىپتاساتىنىنا سەنىپ وتىرمىن. سەبەبى ءبىز - ۇلى دالا مادەنيەتىنىڭ وكىلدەرىمىز. ول بولاشاقتا كۇندەلىكتى ءومىرىمىزدىڭ اجىراماس بولىگى بولۋى قاجەت. بۇل مادەنيەتتىڭ يەسى ءبىز ەكەنىمىزدى ايتىپ كەتۋ - بىزگە بەرىلگەن امانات. سەبەبى كەڭەس وداعى تۇسىنداعى مامانداردىڭ بارلىعى ورىسشا وقىپ، وزگە مادەنيەتتىڭ شىرماۋىنان شىعا المادى. ال تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى بۋىنعا جول كورسەتۋ، بولاشاق باعدارىمىزدى انىقتاپ بەرۋ - ءبىزدىڭ پارىز. ەلگە قىزمەت ەتكىسى كەلەتىن اكىم قارا، شەنەۋنىكتەن باستاپ زيالى قاۋىمعا دەيىن بارلىعىمىز ۇلتتىق ارحيتەكتۋرانى قايتا جاڭعىرتۋعا كوڭىل ءبولۋىمىز قاجەت. سەبەبى مۇنىڭ استارىندا قانشاما قاستەرلى قۇندىلىقتارىمىز جاتىر. ماسەلەن، ءبىزدىڭ شاعىناۋداندارىمىزدىڭ اتاۋىن اقانسەرى اۋىلى، ءبىرجان سال اۋىلى، قاجىمۇقان اۋىلى، قانجىعالى بوگەنباي اۋىلى دەگەن سياقتى وزگەرتسەك، مۇنىڭ ماڭىزى ەرەكشە بولار ەدى.
- كەزىندە وزبەكستاندا جۇرگەندە ارحيتەكتۋرالىق كونكۋرستاردىڭ ءبىرازىندا جەڭىمپاز بولعان ەكەنسىز. ناقتى قانداي جوبالارعا قاتىستىڭىز؟
- كەڭەس وداعى تۇسىندا كەمىندە 10-15 كونكۋرستا جەڭىپ شىقتىم. ماسەلەن، سامارقاننىڭ ورتالىعىن دامىتۋ مەنىڭ جوبام بويىنشا ىسكە استى. نامانعان، قوقان، نۇكىس قالالارىن دامىتۋ جايلى كونكۋرستاردا دا ءبىرىنشى ورىن يەلەندىم. ءبىزدىڭ سول جوبالارىمىز نەگىزىندە قالانىڭ بولاشاق ارحيتەكتۋرالىق تاعانى تارتىلىپ، ءارى قاراي جەتىلدىرىلىپ، دامىپ وتىرادى. ەلگە كەلگەن سوڭ دا تالاي جوبالارعا قاتىسىپ، ءوز ۇلەسىمدى قوستىم. ءىرى جوبالاردىڭ بارلىعى - ۇجىمدىق ەڭبەك، ول جەردە ءارتۇرلى ساۋلەتشىلەردىڭ قولتاڭباسى بار. ءبىز ىرگەلى ەل بولامىز دەسەك، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزگە، تانىم، تۇسىنىگىمىزگە ساي ساۋلەت مەكتەبىن قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت.
سۇحباتتاسقان
بەيبىت توقتارباي