قارجى پيراميداسىنىڭ «قايىعىنا» وتىرعاندار كوپ

ونىڭ ۇستىنە، زاڭسىز ۇيىمدارعا بەرگەن اقشا كەرى قايتپايدى. ءبىراق وسىنداي ۋشىققان جاعدايعا قاراماستان قارجى پيراميدالارىنىڭ داۋرەنى ءالى ءجۇرىپ تۇر. ەلدە جىل سايىن جۇزگە جۋىعى اشىلادى ەكەن. ال زاڭ بۇلارعا قالاي مۇمكىندىك بەرىپ قويدى؟ ازاماتتار نەگە الدانا بەرەدى؟
ءوز- وزىنە قول جۇمساۋعا اپاردى
تاياۋدا قارجى پيراميداسىنان الدانعان ايەل نۇر- سۇلتان قالاسىنداعى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ عيماراتى جانىندا ءوز- ءوزىن ورتەدى. ابىروي بولعاندا 32 جاستاعى باعيلا دوسمايلوۆا ءتىرى قالىپ، جەدەل جاردەممەن اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ حابارلاۋىنشا، ايەلدىڭ جاعدايى اۋىر، اۋرۋحانانىڭ جانساقتاۋ بولىمىنە جاتقىزىلعان. ەندى وسى وقيعاعا بايلانىستى قىلمىستىق كودەكستىڭ «ءوز- وزىنە قول سالۋعا دەيىن جەتكىزۋ» بابى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ جاتىر.
اڭگىمە ەلدى ابىگەرگە تۇسىرگەن Mudarabah Capital قارجى پيراميداسىنا بايلانىستى بولىپ تۇر. قوزعالعان قىلمىستىق ىستە زارداپ شەككەن ادام رەتىندە تانىلعان دوسمايلوۆا ءوز- وزىنە وت قوياردان بۇرىن Instagram پاراقشاسىنا «ەگەر ولسەم، ءىستى جابۋعا تىرىسىپ وتىرعان الماتى قالالىق پوليتسيا دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى رۋستام ءابدىراحمانوۆ كىنالى» دەپ جازعان. وسى ءابدىراحمانوۆ قارجى پيراميدالارىنا قاتىستى ىستەردە كوپ اتالادى.
دوسمايلوۆا ءوز- ءوزىن ورتەگەننەن كەيىن رۋستام ءابدىراحمانوۆ Facebook پاراقشاسىنا «قارجى پيراميداسىنا بايلانىستى قىلمىستىق ءىس بويىنشا كۇدىكتى 14 ادام بار، ونىڭ ەكەۋىنە حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى» دەپ اقتالعانداي بولدى. ال بۇدان وزگە 6 كۇدىكتى قاماۋعا الىنعان، 3 ادام سوت شەشىمى بويىنشا كەپىلدىكپەن بوستاندىققا شىققان. تاعى ەكى ادام ءۇيقاماقتا، ءبىر ادام ەشقايدا كەتپەيتىنى تۋرالى قولحاتپەن ەركىندىكتە جۇرگەن كورىنەدى. الدا قىلمىستىق ءىس سوتقا جىبەرىلەدى.
ايەل جازالاۋدى سۇراعان ادامدار - سول باياعى ۆاينەرلەر. اۋەلدە دوسمايلوۆا Mudarabah Capital كومپانياسىن جارنامالاعان ۆاينەرلەر مەيىرجان تورەبايەۆ پەن مەيىرحان شەرنيازوۆتى جاۋاپقا تارتۋدى تالاپ ەتكەن. ۆاينەرلەر قارجى پيراميداسى بويىنشا ىسكە كۇدىكتى رەتىندە تارتىلسا دا 3 ميلليون تەڭگەسىن كەپىلگە قويىپ، بوستاندىقتا ءجۇر. العاشقىدا 5-10 جىلعا سوتتالۋى مۇمكىن دەگەن ەدى.
ايەل قارجى پيراميداسىنا 20 ميلليون تەڭگەسىن بەرگەن. نەگىزى، وسى وقيعانىڭ الدىندا دا الدانعان ۇلەسكەرلەر الماتى پوليتسياسىنا بارىپ، تەرگەۋ ادىلەتسىز ءوتىپ جاتقانىن ايتىپ، پوليتسەيلەردى ايىپتاعان. مىنە، تىلەگى ورىندالماي، اشىنعان جاننىڭ اقىرى قانداي ارەكەتكە بارعانىن كورىپ وتىرمىز. ال Mudarabah Capital دوسمايلوۆانى عانا ەمەس، 160 سالىمشىدان 2 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق اقشا جيناپ، ءبارىن سان سوقتىرىپ وتىر. راس، كەيىنگى جىلدارى قازاقستاندا قارجى پيراميداسىنا بايلانىستى قىلمىستىق ىستەر كوبەيدى. كەيبىر جەكە كومپانيالاردىڭ وكىلدەرى ميللياردتاپ قارجى جىمقىردى. تەرگەۋلەر شامامەن 10 مىڭنان استام ادامنىڭ الدانعانىن كورسەتىپتى.
ەسەپ ەس جيعىزباي تۇر
وسى وقيعادان كەيىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى 2021 -جىلى 31 مىڭنان استام قازاقستاندىق قارجى پيراميداسىنىڭ قۇربانى بولعانىن رەسمي حابارلادى. ولار 54 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجىسىن جوعالتقان. «ءبىز دە قاراپ وتىرعانىمىز جوق» دەگىسى كەلدى مە، ايتەۋىر ۆەدومستۆو وزدەرىندە 65 قىلمىستىق ءىس جاتقانىن، 3 مىڭنان استام جابىرلەنۋشى تابىلعانىن ءمالىم ەتتى. ءبىر قىزىعى، مينيسترلىك وسى ۋاقىتقا دەيىن الدانعانداردىڭ كوپ بولۋ سەبەبىن «قىلمىسكەرلەردىڭ قىزمەتى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ جوعارىلاۋىمەن، حالىقتىڭ ينۆەستيتسياعا قىزىعۋشىلىق تانىتا باستاۋىمەن بايلانىستى، سۇرانىس ۇسىنىستى تۋدىرادى» دەپتى.
بىرىنشىدەن، قارجى پيراميدالارىنا قارجى سالۋدى ينۆەستيتسياعا بالاعانى تۇسىنىكسىز. ەكىنشىدەن، شىنايى جاعدايدى «حالىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىمەن» باعالاۋعا بولماس. قىزىعۋشىلىقتان بۇرىن بۇل ارەكەت «تەز بايىپ كەتەمىن» دەگەن دامەدەن شىعادى. شاماسى، ۆەدومستۆو وكىلدەرى دە وزدەرىن «يننوۆاتسيالىق جوبا»، «تيىمدىلىگى جوعارى بيزنەس»، «بىرەگەي»، «اسا ءتيىمدى»، «تابىسقا كەپىلدىك بەرەمىز» دەپ جارنامالاعان قارجى پيراميدالارىنا يلاناتىن سەكىلدى.
2015-2020 -جىلدارى ەلىمىزدە «قارجى پيراميداسىن قۇرۋ» بابى بويىنشا 555 ءىس قوزعالعان. سونداعى 13,6 ميلليارد تەڭگە شىعىننىڭ بار بولعانى 3 پايىزى، ياعني 399,7 ميلليون تەڭگەسى عانا سالىمشىلارعا قايتارىلعان.
پسيحيكا قۇرىلىمىن وزگەرتە المايمىز
ءيا، قارجى پيراميدالارىنىڭ جۇمىس ىستەۋ مەحانيزمدەرى وتە كوپ. كوبىنە ءار قاتىسۋشىدان وزىمەن بىرگە جاڭا ادام اكەلۋدى تالاپ ەتەتىن كلاسسيكالىق كوپدەڭگەيلى قارجى پيراميدالارى تانىمال. بارلىق قاتىسۋشى ورتاعا اقشا سالادى، ال بۇل اقشا ولاردىڭ ءوز اراسىندا بولىنەدى. ادامدارعا تارتىمدى كورىنەتىن «قىرۋار پايدا» وسىلاي تۇزىلەدى. مۇنداي پيراميدا ەرتە مە، كەش پە، ءبارىبىر قۇلايدى. ويتكەنى ونىڭ جۇمىسى جالعاسۋى ءۇشىن «ينۆەستورلار» ۇزدىكسىز كوبەيىپ، ۇنەمى ءوسىپ وتىرۋى كەرەك. سوڭعى كەزدەرى پيراميدانىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار «التىن، مۇناي، كريپتوۆاليۋتا ساتامىن» دەيتىن ادەت شىعارعان. ولار قۇرعان مەحانيزم بىرنەشە ايدا قۇلاۋى دا، وتە ۇزاق ۋاقىت جۇمىس ىستەۋى دە مۇمكىن. مۇنىڭ بارلىعى بۇرىن دا ايتىلعان. الايدا ادامدار وسىنداي جالعان ۇيىمدارعا نەگە الدانىپ قالا بەرەدى؟ ايتپەسە، ەسكەرتۋدىڭ كەمى جوق. كەي ادامدار وسى ارەكەتكە سانالى تۇردە باراتىنداي كورىنەدى. ماسەلەن، ءبىر قارجى پيراميداسى جاڭادان قۇرىلعانىن بىلسە دە جارنا تولەپ، كىرەدى. نەگە؟ ويتكەنى العاش كىرگەندەر اقشاسىن ءوندىرىپ الادى، الداناتىن كەيىن كىرگەندەر دەگەن دە تۇسىنىك بار. پسيحولوگ بالابەك ساقتاعانوۆ «تەز بايۋ» دەگەن ويعا ادامدار سانالى تۇردە الدانا بەرەتىنىن ايتادى.
- پسيحيكانىڭ قۇرىلىمى وزگەرمەيدى. ياعني، ادام ءبارىبىر تەز ارادا وڭاي اقشا تاپقىسى، بايىپ كەتكىسى كەلىپ تۇرادى. وسىنداي تۇسىنىك جان- جاقتى ويلاۋعا تاڭداۋ قالدىرمايدى. ال ومىردە مۇنىڭ ءبارى كەرىسىنشە بولىپ جاتقانىنا ءمان بەرمەيدى. ءتىپتى، قارجى پيراميداسىنا الدانعانىن جاقىندارىنان جاسىرىپ، اينالام «مازاق قىلماسىن» دەپ ونى ايتپاي جۇرەتىن ادامدار كوپ. ەكونوميكانىڭ ادام پسيحولوگياسىنا اسەرىن ەسكەرگەن ءجون. ەگەر قازىرگىدەي ۋاقىتتا قاراساق، جۇرتتىڭ قارىزى كوپ، كرەديتى جەتىپ ارتىلادى، وسى حال ادامعا تەز بايىپ كەتۋدى ويلانتادى. مىسالى، مەن ءوز تاجىريبەمنەن بىرنەشە ادامدى كوردىم. قارجى پيراميدالارىنا ءبىر رەت ەمەس، بىرنەشە رەت الدانعاندار بار. 4 رەت، ءتىپتى 5 رەت باس سۇعىپ، اقىرىندا الدانىپ، قارىزعا باتىپ، دەپرەسسيالىق جاعدايعا تۇسكەندەر ءجۇر. ياعني، ادام مۇندايعا سانالى تۇردە بارادى.
ەكىنشى ماسەلە - جۇمىسسىزدىق. جۇمىسى بارلاردىڭ ءوزى ەڭبەكتەنگىسى كەلمەي، اينالىپ كەلىپ، تەز بايۋدى ويلايدى. قارجى پيراميدالارىنا ادامنىڭ ساناسىن جاۋلاپ الۋ ءۇشىن اسا ءبىر كەرەمەت تەحنيكا كەرەك جوق. ەل تانيتىن 1-2 ادامدى كورسەتسە، سونىڭ اۋزىنان شىقسا، ءوزى دە بەيىمدەلىپ تۇرعان ادام تەز الدانادى. ەلىمىزدە پيراميدالار قۇرىلعالى بەرى بارلىعىنىڭ جۇمىس ىستەۋ سحەماسىن قاراپ وتىرمىز. ءبىر- بىرىنەن ەش ايىرماسى جوق. ايتاتىن ءسوزى مەن جارناماسى، جۇيەسى بىردەي. قورىتا ايتقاندا، ءبىر ەلدە حالىقتىڭ كۇنكورىس دەڭگەيى تومەن بولعان سايىن، وسىنداي جالعان ۇيىمدارعا الداناتىندار دا كوبەيە بەرەدى، - دەيدى ول.
جالعان قارجىلىق ۇيىمدار قۇزىرىندا دەپوزيتتەردى قابىلداۋعا رۇقسات بەرەتىن ۇلتتىق بانكتىڭ ليتسەنزياسى، جارعىسى جانە مەملەكەتتىك تىركەۋدەن وتكەن رەتتىك ءنومىرى جوق بولسا دا، ەل اۋماعىندا ەمىن- ەركىن جارناماسىن جۇرگىزە بەرەتىنى قىزىق- اق. قارجىلىق كاپيتالى تۋرالى مالىمەت تە جوق. سويتە تۇرا، ۇيىمعا كەلگەندەرگە مۇشەلىك جارنا تولەۋدى مىندەتتەيدى. سوندا مۇنىڭ بارىنە زاڭ جۇزىندە رۇقسات بەرىپ قويعانبىز با؟
زاڭنىڭ وسال تۇسى قايسى؟
جالعان ۇيىمدار ءتۇرلى جولمەن اشىلا بەرەدى. قارجى ۇيىمى رەتىندە، تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى كومپانيا بولىپ نەمەسە تۇتىنۋ كووپەراتسياسى اتانادى. ءارى قاراي زاڭسىز ءىسىن دوڭگەلەتە جونەلەدى. كوپتەگەن مەملەكەتتە وسىنداي قيتۇرقى الاياقتىق ىسپەن شۇعىلداناتىن كومپانيالارعا، قارجىلىق پيراميدانى قۇراتىندارعا زاڭمەن تىيىم بار. بىزدە دە قىلمىستىق كودەكسكە 2014 -جىلى تۇزەتۋ ەنگىزىلگەن. زاڭعا قايشى كەلگەندەر 7-دەن 12 -جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. جارناما تۋرالى قولدانىستاعى زاڭنىڭ 13-بابىندا «قارجىلىق (ينۆەستيتسيالىق) پيراميدانىڭ قىزمەتىن جارنامالاۋعا تىيىم سالىنادى» دەپ تە جازىلعان. بۇل تىكەلەي جاڭاعى ۆاينەرلەرگە قاتىستى تارماق.
ءبىراق قارجى پيراميدالارىن اشكەرە ەتكەنىمىزبەن، ولاردى ەلىمىزدىڭ زاڭى بويىنشا جازالاۋ مۇمكىن ەمەس. باسىم كوپشىلىگىنىڭ باس كەڭسەسى ا ق ش، باتىس ەلدەرىندە نەمەسە رەسەيدە ورنالاسادى. قولدان كەلەر قايران - جۇمىسىن توقتاتۋ. بولدى. قىلمىستىق كودەكستىڭ اتالعان بابىمەن ولاردىڭ ءبارىن قامتۋ قيىن. ياعني، قازاقستاننىڭ «قارجى پيراميدالارىنا» شەكتەۋ قوياتىن زاڭدى جەتىلدىرۋ قاجەت. زاڭگەر، ەلگە بەلگىلى ادۆوكات ابزال قۇسپان دا قوعامدا قارجى پيراميدالارىنىڭ ىقپالى ارتىپ بارا جاتقانىن ايتادى.
- بۇل ماسەلەنى ءبىر جاعىنا شىعاراتىن كەز كەلدى. ازىرگە وسى پروبلەما نەگىزىندە زاڭ شىعارۋ پروتسەسىنە بەلسەندى ارالاسپاق نيەتتەمىز. جالپى، ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەكى ءتۇرلى باعىتىن قولعا العان ءجون. ءبىرىنشىسى، قازىر قولدانىستاعى سالالىق زاڭنامانىڭ كەم- كەتىك تۇستارىن تۇزەپ، جەتىلدىرۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ازاماتتارعا بارلىق ءمان- جايدى اشىپ كورسەتىپ، تۇسىندىرگەن دۇرىس، - دەيدى مامان.
قىلمىستىق كودەكستىڭ 217-بابى 3-بولىگى 2-تارماعى («قارجى پيراميداسىن قۇرۋ جانە وعان باسشىلىق ەتۋ» ) بويىنشا ەل اۋماعىندا قارجى پيراميدالارىنىڭ ءبولىمىن اشىپ، وعان جەتەكشىلىك ەتكەندەر ايىپتالادى. الايدا زاڭسىز ۇيىمدى تۇبىمەن قۇرتپايدى. مىنە، وسال تۇسىمىز - وسى. جالپى، سوڭعى 3 جىلدا سوتقا دەيىنگى تەرگەپ- تەكسەرۋدىڭ ءبىرىڭعاي تىزىلىمىندە قىلمىستىق كودەكستىڭ 217-بابى (قارجىلىق (ينۆەستيتسيالىق) پيراميدانى قۇرۋ جانە وعان باسشىلىق ەتۋ) بويىنشا 365 ماتەريال تىركەلگەن. 126 ادام جاۋاپقا تارتىلىپ، 38- ءى سوتتالىپ، قالعانىنا قاتىستى تەرگەۋ جۇمىستارى ءالى جالعاسىپ جاتىر.
ءتۇيىن:
جاقىندا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا ءبىر مەزەت باس كوتەرىپ، قارجى پيراميدالارىنا قاتىستى ماسەلەنى جونگە كەلتىرۋدىڭ قاجەتتىگىن ايتىپ، ءۇن قوستى. ءبىراق ۋاقىتشا دۇنيە بولىپ، بۇرىنعىداي ۇمىتىلعان كوپ ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ قالماسا دەيمىز. ايتپەسە، الدانعان ازاماتتار كۇن سايىن وسپەسە، كەمىمەيتىن ءتارىزدى. ال مۇنىڭ ارتىندا اركىمنىڭ تاعدىرى تۇرعانى ايان.
https://aikyn.kz