تەڭگە مەن رۋبل: ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى ۆاليۋتا نارىعىنداعى احۋالعا پىكىر ءبىلدىردى

«جاعداي وتە قيىن، بەلگىسىزدىك دەڭگەيى دە وراسان. سىرتقى سەكتوردا ەڭ جاعىمسىز قاۋىپ- قاتەرلەر مەن گەوساياسي تۇرعىدا تاۋەكەلدەر پايدا بولدى. ءبىز ۇكىمەتتەردىڭ، ورتالىق بانكتەردىڭ، قارجى جانە باسقا دا ۇيىمداردىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنا قارسى سانكتسيالارعا قاتىستى مالىمدەمەلەرىن باقىلاپ، وسى سانكتسيالاردىڭ قازاقستانعا قالاي اسەر ەتەتىنىن باعالاپ وتىرمىز. قازاقستاندا قارجى جانە باعا تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بارلىق قاجەتتى شارالاردى قابىلدايتىن بولامىز»، - دەدى ول.
ۇ ب ءتوراعاسى وسى رەتتە اقپان ايىندا بازالىق مولشەرلەمەنىڭ 13,5 پايىزعا دەيىن كەزەكتەن تىس كوتەرىلۋ سەبەپتەرىن ءتۇسىندىردى.
«ءبىز ىشكى جانە سىرتقى نارىقتارداعى جاعدايدى ۇنەمى قاداعالاپ وتىرامىز، سونداي- اق نارىقتىق وزگەرىستەردىڭ ىقتيمال سالدارىن باعالايمىز. ەل ءۇشىن جاعىمسىز سالدارعا اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن كۇرت وزگەرىستەر ورىن العان جاعدايدا، ۇلتتىق بانك جوسپارلى كەستەدەن تىس بازالىق مولشەرلەمە بويىنشا شەشىمدەر قابىلداۋعا قۇقىلى. اقپان ايىنىڭ سوڭىنداعى جاعداي وسىنى دالەلدەيدى. ەندى ونىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرىن ايتسام، سىرتقى كۇيزەلىستەر ءتۇرلى ەلدەرگە بىردەي اسەر ەتە بەرمەيدى. رەسەي ءبىزدىڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەسىمىز ەكەنىن ەسكەرسەك، رۋبل باعامىنىڭ السىرەۋى تەڭگەگە دە قىسىم كورسەتتى. مۇنداي جاعدايدا قازاقستاندا بازالىق مولشەرلەمەنى جەدەل ارتتىرۋ سىرتقى كۇيزەلىستەر سالدارىنىڭ ەل ەكونوميكاسىنا تارالۋىنىڭ الدىن الۋعا قاجەتتى شارا بولدى. ءبىز قابىلداعان جەدەل شەشىم تەڭگەنىڭ ايىرباستاۋ باعامىنا كورسەتىلەتىن قىسىمدى، اتاپ ايتقاندا، الىپساتارلىق قىسىمدى تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، ينفلياتسيالىق جانە ديەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەردىڭ ءوسۋىن بولدىرماۋعا باعىتتالدى. مۇنداي داعدارىس جاعدايلارىندا جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىمىزعا الۋعا دايىن ەكەنىمىزدى كورسەتۋ ماڭىزدى. ءبىز ءوز ارەكەتتەرىمىزدى، ساۋداداعى وزگەرىستەر مەن ينتەرۆەنتسيالار تۋرالى اقپاراتتى اشىق جاريالاپ، نارىقپەن بولىسەمىز»، - دەدى عالىمجان ءپىرماتوۆ.
سونىمەن قاتار ول قازىرگى بازالىق مولشەرلەمەنى ساقتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋعا اسەر ەتكەن فاكتورلار تۋرالى دا ايتىپ بەردى.
«كۇرت وزگەرىپ جاتقان جاعدايدى جانە بۇرىن- سوڭدى بولماعان بەلگىسىزدىك دەڭگەيىن ەسكەرىپ، بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا ءۇزىلىس جاسادىق. بۇل ۋاقىت بىزگە نەگىزگى ىشكى جانە سىرتقى ماكروەكونوميكالىق ينديكاتورلاردىڭ وسى كۇتپەگەن وزگەرىستەرگە ىقپالى جونىندە جاڭا اقپارات جيناۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. احۋال تۇبەگەيلى ناشارلاعان جاعدايدا بىزدە پايىزدىق ساياسات شەڭبەرىندە بۇدان بىلايعى شەشىمدەر قابىلداۋ ءۇشىن كەڭىستىك ساقتالىپ وتىر. ەگەر قارجى نارىقتارىندا قۇبىلمالىلىق ارتاتىنىن كورەتىن بولساق، ءبىز قارجى تۇراقتىلىعىنا نۇقسان كەلتىرمەستەن، اقشا- كرەديت تالاپتارىن ەلەۋلى تۇردە كۇشەيتە الامىز»، - دەدى ۇ ب ءتوراعاسى. عالىمجان ءپىرماتوۆ ينفلياتسيانى تومەندەتۋ بويىنشا جالپى ساياساتتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە بازالىق مولشەرلەمەگە قاتىستى شەشىم قابىلداۋعا قاتىستى دا توقتالدى.
«ءبىز سىرتقى گەوساياسي تاۋەكەلدەردىڭ پايدا بولعانىن ەسكەرە وتىرىپ، ول قيىندىقتاردى سەزىنۋگە ءارى تۇسىنۋگە ءماجبۇرمىز. ءبىزدىڭ بارلىق ارەكەتىمىز قازاقستاندا باعا جانە قارجى تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. بازالىق مولشەرلەمەنى ارتتىرۋىمىزدىڭ ءوزى ينفلياتسيالىق كۇتۋدىڭ ورنىن تولتىرادى جانە تەڭگەدەگى جيناقتاردىڭ كىرىستىلىگىن جوعارىلاتادى. ياعني، حالىقتىڭ جيناقتاۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن ىنتالاندىرا وتىرىپ، ينفلياتسيالىق قىسىمدى جەڭىلدەتۋگە تىرىسامىز. ءبىز بازالىق مولشەرلەمەنى كوتەرگەننەن كەيىن قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ قورى ۇسىناتىن ەڭ جوعارى مولشەرلەمەلەر دە بىردەن ءوستى»، - دەدى ول.
ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، قازاقستان ۇلتتىق بانكى ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ تەڭگەدەگى سالىمداردى قورعاۋ باعدارلاماسىن جاريالادى. ول 10 پايىز مولشەرىندە وتەماقى تولەۋدى قاراستىرادى. بۇل شارالاردىڭ بارلىعى تەڭگەدەگى جيناقتاردىڭ كىرىستىلىگىن ارتتىرۋعا، حالقىمىزدى قولداۋعا جانە ەكونوميكاداعى ينفلياتسيالىق قىسىمدى تومەندەتۋگە باعىتتالعان.
«قالىپتى جاعدايدا بازالىق مولشەرلەمەنىڭ ءوسۋى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ەكونوميكاداعى اقشا قۇنى ءوسۋى ءۇشىن جاسالاتىنىن قوسىمشا اتاپ وتكىم كەلەدى. قانداي دا ءبىر جولمەن كرەديت قاراجاتىنىڭ قولجەتىمدىلىك دەڭگەيى تومەندەۋى مۇمكىن. ءدال وسى جاعدايدا ءبىز ەكونوميكاداعى اقشا قۇنىن ارتتىرۋ جانە كرەديت بەرۋدىڭ قولجەتىمدىلىگىن شەكتەۋ ءۇشىن جاساعان جوقپىز. ءبىز مولشەرلەمەنى بانكتەردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن كوتەردىك. ويتكەنى، بانكتەردىڭ بازاسى حالىق دەپوزيتتەرىنەن قۇرالادى، ونىڭ كومەگىمەن بانك حالىققا كرەديت بەرەدى. ەگەر حالىقتىڭ ديەۆالۆاتسيالىق جانە ينفلياتسيالىق كۇتۋلەرى ءۇي شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋ تاسىلدەرىنىڭ وزگەرۋىنە، ياعني دەپوزيتتىك بازانىڭ دوللارلانۋىنا اكەپ سوقتىرار بولسا، وندا بانكتەردە كرەديت بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن قور جيناقتاۋ بازاسى تاۋسىلىپ قالار ەدى. سوندىقتان بۇل شەشىم بانكتەردىڭ ەكونوميكامىزدى كرەديتتەۋگە مۇمكىندىگى بولۋى ءۇشىن جاسالىپ وتىر»، - دەدى عالىمجان ءپىرماتوۆ.
ول رۋبل باعامى ديناميكاسىنىڭ تەڭگە باعامىنا اسەرى جانە ۆاليۋتا نارىعىنداعى قازىرگى احۋالعا دا جەكە توقتالىپ ءوتتى.
«جاعداي شىنىمەن دە كۇردەلى. ودان ءارى دە سانكتسيالار كۇشەيتىلۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدارعا بايلانىستى ساۋدا- ساتتىقتا رۋبلدىڭ جاعدايى قۇبىلمالى. ارينە، رەسەي فەدەراتسياسى قازىر ءبىزدىڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەسىمىز سانالادى. رۋبل باعامىنىڭ دوللارعا شاققانداعى وزگەرۋى قازاقستان تەڭگەسىنە دە اسەر ەتپەي قويمايدى. ەنگىزىلگەن سانكتسيالاردىڭ ناتيجەسىندە رۋبل ەندى تەحنيكالىق تۇردە نەگىزگى ەكى الاڭدا - ماسكەۋ بيرجاسىندا، ىشكى نارىقتا جانە بانكارالىق نارىقتا ساۋدالانادى. وكىنىشكە قاراي، ولاردا باعا بەلگىلەۋ ءارتۇرلى. ءبىز ماسكەۋ بيرجاسىنا كوبىرەك قارايمىز، وندا وتىمدىلىك بار. بانكارالىق بيرجادا وتىمدىلىك كوپ ەمەس. ءرۋبلدىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامى وسى دەڭگەيدە بولسا دا، رۋبل سەگمەنتتىڭ وسۋىمەن ساۋدالاناتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى، ونىڭ قۇنى قانشا بولۋى كەرەك دەگەن ىرگەلى تالداۋ جوق. بۇل - نارىقتىڭ قالىپتى ىقپال ەتۋى. مەنىڭ ويىمشا، تەڭگە رۋبل باعامىنىڭ اسەرىنە ۇشىراي بەرمەۋگە ءتيىس جانە بىزدە قۇبىلمالىلىق تا ءوستى، ءبىراق ول رۋبلگە شاققانداعى باعاممەن ءبىر دەڭگەيدە ەمەس. قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى ساۋدا مەن ساۋدا اعىنىنىڭ قازىر قالاي وزگەرەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، تەڭگە مەن رۋبل باسقا تەپە- تەڭدىك قۇنىن تابادى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان بۇل دەڭگەيدىڭ قانداي بولاتىنىن قازىر ايتۋ قيىن. ءبىراق ءبىز قازىردىڭ وزىندە سوڭعى 6 جىلدا بايقالعان دەڭگەي ەندى ءبىز ءۇشىن باعدار بولا المايتىنىن تۇسىندىك»، - دەدى ول.
ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، ۇلتتىق بانك بەلگىلەنگەن باعامعا كوشۋدى قاراستىرمايدى.
«ءبىز كەزىندە بۇل جاعدايدان وتكەنبىز. ەكونوميكامىزدىڭ قۇرىلىمى باعامدى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋعا، بەكىتۋگە تىرىسقانىمەن، ونىڭ ارتى كۇردەلى تۇزەتۋگە، ءبىر ۋاقىتتا ديەۆالۆاتسياعا الىپ كەلگەنىن تاجىريبە كورسەتىپ بەردى. بەلگىلەنگەن باعام التىن- ۆاليۋتا رەزەرۆتەرىنەن ايتارلىقتاي ۇلكەن شىعىستاردى تالاپ ەتەدى. ەگەر ءبىز مۇنى سوڭعى رەت جاساۋعا تىرىسقان 2014-2015 -جىلداردى ەسكە الساق، بىزگە 35 ميلليارد دوللار قاجەت بولدى، ناتيجەسىندە ءبىز تەڭگە باعامىن ءبارىبىر ۇستاپ تۇرا المادىق. بەلگىلەنگەن ايىرباستاۋ باعامى ساراپشىلار ورتاسىندا بيزنەستىڭ ينۆەستيتسيالارىن، شىعىسىن، كىرىسىن جوسپارلاي الاتىن تالاپ رەتىندە ۇسىنىلادى جانە بۇل بيزنەس ءۇشىن ماڭىزدى. دەگەنمەن بيزنەس بەلگىسىزدىك كوپتەپ ورىن العان جاعدايدا ءومىر سۇرە الادى. بۇل - ايىرباستاۋ باعامى عانا ەمەس، باعا، ينفلياتسيا. بۇل - كرەديتتەر بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەلەر. بۇل، ادەتتە، بولاشاققا ءۇمىت ارتۋ جانە ەرتەڭگى كۇنگە سەنىم ءبىلدىرۋ. سوندىقتان ايىرباستاۋ باعامى - فاكتورلاردىڭ ءبىرى عانا»، - دەدى ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى.
سونداي-اق عالىمجان ءپىرماتوۆ ينفلياتسيالىق كۇتۋلەرگە جانە باعا تۇراقتىلىعىنا اسەر ەتەتىن باسقا دا فاكتورلارعا دا توقتالدى.
«ەگەر حالىق، ءۇي شارۋاشىلىقتارى جانە بيزنەس - ۇلتتىق بانك ينفلياتسيانى ۇستاپ تۇرا الادى دەپ سەنسە، ينفلياتسيالىق كۇتۋلەر تۇراقتالىپ قالار ەدى، باعالار قالاي بولاتىنى، ەكونوميكاداعى اقشانىڭ ناقتى قۇنى قانداي بولاتىنى تۇسىنىكتى بولار ەدى. قازاقستانداعى بيزنەس- ورتاعا ءالى دە ۇزاق مەرزىمدى سەنىمدى قامتاماسىز ەتە الساق، بيزنەس ءۇشىن جاقسى بولار ەدى - بيزنەس پەن ءۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ ەكونوميكالىق شەشىمدەر قابىلداۋىنا اسەر ەتەتىن ماسەلەلەر وتە كوپ. سوندىقتان ءبىز بەلگىلەنگەن باعامعا قايتا ورالۋدى قاراستىرمايتىنىمىزدى ايتقىم كەلەدى. قۇبىلمالى ايىرباستاۋ باعامى سىرتقى كۇتپەگەن وزگەرىستەردى رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى جانە ءبىز ءۇشىن قازاقستانداعى باعا تۇراقتىلىعى نەگىزگى باسىمدىق بولىپ قالادى»، - دەدى ول.
ول قازاقستان ەكونوميكاسىن ودان ءارى دامىتۋداعى بولجامدار مەن كەزەكتى بولجامدىق راۋندتاردىڭ قورىتىندىلارىنا دا ەگجەي- تەگجەيلى توقتالىپ ءوتتى.
«سىرتقى نارىقتارداعى جانە ساۋدا ارىپتەس ەلدەردەگى جاعدايدىڭ وزگەرۋى بولجامدى راۋندتى تولىق دايىنداۋعا قيىندىق تۋعىزىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى نەگىزگى باعىتتارعا توقتالىپ، ەكونوميكامىزدىڭ قىسقا جانە ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ءوزىن قالاي ۇستايتىنىنا توقتالعان ءجون. قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋىن ءبىز ەكسپورتتايتىن نەگىزگى ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردىڭ باعاسى، بيۋدجەت شىعىستارى قامتاماسىز ەتەدى جانە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ەلدەگى ەپيدەميولوگيالىق جاعدايدىڭ جاقسارۋى دا ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋگە ىقپال ەتەدى. جيىنتىق سۇرانىس تاراپىنان ينۆەستيتسيالىق جانە تۇتىنۋشىلىق سۇرانىس سەرپىنى ءبىزدىڭ الدىڭعى بولجامدارىمىزبەن جانە باعالاۋلارىمىزبەن سالىستىرعاندا اناعۇرلىم تومەن بولاتىندىعىن، سونداي-اق كوبىنە رەسەي فەدەراتسياسىنا قارسى تۇپكىلىكتى سانكسيالاردىڭ اۋقىمىمەن جانە ول سانكتسيالاردىڭ الەمدىك ەكونوميكاعا، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ەكونوميكاسىنا جانە ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا قالاي اسەر ەتەرىن ەسكە سالار ەدىم. سوندىقتان وسى فاكتورلاردى ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز 2022 -جىلى قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋى ءبىزدىڭ الدىڭعى بولجامدارىمىزبەن سالىستىرعاندا تومەندەۋ جاعىنا قاراي وزگەشە بولادى دەپ ەسەپتەيمىز. دەگەنمەن 2023 -جىلى ەكونوميكانىڭ ءوسۋ باعىتى قالپىنا كەلەدى دەگەن بولجام بار»، - دەدى عالىمجان ءپىرماتوۆ.
ۇ ب ءتوراعاسىنىڭ اتاپ وتۋىنشە، ينفلياتسيا الدىڭعى بولجامداردان جوعارى بولادى جانە تەڭگەنىڭ اقش دوللارىنا قاتىستى باعامىنىڭ السىرەۋى نەگىزگى فاكتورعا جاتادى.
«بۇل ءبىزدىڭ ازىق- تۇلىك تاۋارلارىن دا يمپورتتايتىنىمىزدى ەسكەرگەندە، ينفلياتسياعا تەرىس اسەر ەتەتىن بولادى. مۇنداي وزگەرىس پروينفلياتسيالىق قىسىم جاسايدى. رەسەي فەدەراتسياسىندا دا ينفلياتسيا ءوسۋى ىقتيمال - بۇل ينفلياتسيانى سىرتتان يمپورتتايتىن فاكتور بولادى. ازىق- تۇلىك ينفلياتسياسى تۇرعىسىنان ءبىز الەمدىك باعانىڭ تۇراقتى ءوسۋىن بايقايمىز. رەسەي فەدەراتسياسى سياقتى ۋكراينا - ءىرى استىق وندىرۋشىلەردىڭ ءبىرى. سونى ەسكەرە وتىرىپ، الەمدىك نارىقتارعا استىق پەن ءداندى داقىلداردى جەتكىزۋدە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە تاپشىلىق تۋىنداۋى مۇمكىن تاۋەكەلدىڭ جوعارى ەكەنىن تۇسىنەمىز. قازىر جەتكىزۋ تىزبەگىندە كوپتەگەن ماسەلەلەر تۋىنداپ وتىر. ءتىپتى وندىرىلگەن ءونىم بولسا دا، سانكتسيالار ريتوريكاسى ساقتالاتىنىن ەسكەرگەن كۇندە مۇمكىندىگىنشە ءتيىمدى ءارى نارىققا وڭتايلى تۇردە قالاي جەتكىزۋگە بولاتىنى ماسەلە تۋدىراتىنى راس»، - دەپ تۇيىندەيدى ويىن ۇلتتىق بانك باسشىسى.