ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى
ورىس ءتىلى مەن قازاق ءتىلى قاتار جۇرەتىن مەكتەپتەردە بۇگىندە 1522520 بالا ءبىلىم الىپ جاتىر. ماسەلەن، ەلوردادا وتكەن جىلى 8 مەكتەپ اشىلعان. ونىڭ تەك ەكەۋى قازاق، ال قالعان 6 اۋى ارالاس مەكتەپ. بۇل مەكتەپتەرگە 15 مىڭعا جۋىق قازاق بالاسى بارىپ ءجۇر. وسىلايشا ەل استاناسىنداعى ەكى ءتىلدى ءبىلىم وشاعىنىڭ سانى 50 دەن اسىپ كەتكەن. ويلانتاتىن سان...
ارالاس دەگەن اتى عانا بولماسا، مۇنداي مەكتەپتەردە ءبىلىم الىپ جاتقان وقۋشىلاردىڭ دەنى ورىس تىلىندە سويلەيدى، ورىسشا ويلايدى. مەكتەپ قابىرعاسىندا ۇيىمداستىرىلاتىن ءتۇرلى ءىس- شارا مەن جينالىستاردىڭ بارلىعى رەسمي تىلدە وتەدى. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ بۇگىندە وقۋشىلاردىڭ 70 پايىزعا جۋىعى قازاق تىلىندە ءبىلىم الىپ جاتقانىن ءجيى ايتادى. ءبىراق ەلىمىزدە قازاق مەكتەپتەرىنەن گورى ارالاس ءبىلىم وشاقتارىنىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانىن ەلورداداعى جاعدايدان- اق ايقىن اڭعارۋعا بولادى.
ارالاس مەكتەپ - قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسىن تارىلتىپ، مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ورگە باستىرماي وتىرعان فاكتوردىڭ ءبىرى. ويتكەنى ءدال وسى جۇيە ۇرپاقتى ورىستاندىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ وتىر. ونسىز دا ساناسى YouTube-پەن ۋلانىپ، ءتىلى TikTok-پەن شىعىپ كەلە جاتقان بالا قازاق ءتىلىن قاجەت سانامايدى. «ورىس ءتىلىن بىلمەسە، بالام اش قالادى» دەگەن قۇلدىق سەزىمنەن كەڭەستىك كەزەڭدە ارىلا الماعان ۇرپاقتىڭ تاعدىرى كەلەسى بۋىنمەن جالعاسىپ جاتىر. تاۋەلسىز ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى ءوز تۇعىرىنا تولىققاندى ورنىقپاعان سوڭ، ورىس ءتىلى ءوزىنىڭ ءامىرىن جۇرگىزەدى. قىسقاسى، ۇلتتىق يدەولوگياعا ارالاس مەكتەپتەردىڭ ىقپالى ءجۇرىپ تۇر. جانىڭا باتاتىنى، ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ شاڭىراعىن قۇلاتپاي ۇستاپ تۇرعاندار دا الاشتىڭ ۇرپاعى. انا تىلىنەن گورى باسقا ءبىر ەلدىڭ - رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىنىڭ قانات جايۋىنا سەپتەسۋىمەن قاتار، سول مەملەكەتتىڭ يدەولوگيالىق تەمىرقازىعىنىڭ نىعايۋىنا قىزمەت ەتەتىن بولادى.
قازاق جەرىندە ورىس ءتىلدى وقۋشىلاردىڭ سانى قازاقتىلدىلەردەن كوپ. بۇل - فاكتى. ءتىلدىڭ تاعدىرى ۇلتىنىڭ تاعدىرىمەن تامىرلاس ەكەنىن تۇيسىنە بىلگەن جان ءۇشىن بۇل دابىل قاعاتىن، قوعام بولىپ قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋعا جان ۇشىرا جانتالاساتىن فاكتى. الاش ارىستارى ايتقان ۇلتشىلدىقتىڭ ەڭ بيىك بەلەسى دە، ەڭ باستى بەلگىسى دە ءتىل. الەم ەلدەرىنە كوز تاستاساق، ەشبىر ەلدە ءوز ۇلتىنىڭ ءتىلىن بىلمەيتىن ادام كوش باسىنا كەلىپ، حالقىنىڭ تاعدىرلى ماسەلەسىنە ارالاسقان ەمەس.
احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ۇلتتىڭ ساقتالۋى مەن جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن - حالىقتىڭ ءوزى. ءتىلى جوعالعان ۇلتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» دەگەن ءسوزى بار. ۇلتتىڭ جەر بەتىندە ۇلت رەتىندە ساقتالۋى دا، جويىلىپ كەتۋى دە تىلگە كەلىپ تىرەلەتىنىن جان- تانىمەن تۇسىنگەن الاش زيالىسى «ءوز ۇلتىنا باسقا جۇرتتى قوسامىن دەگەندەر اۋەلى سول جۇرتتىڭ ءتىلىن ازدىرۋعا تىرىساتىنىن» دا ەسكەرتىپ كەتكەن ەدى. سوندىقتان دا كەلەشەكتە قازاقتىلدى ۇرپاقتى قالىپتاستىرامىز دەسەك، قازىردەن قازاق مەكتەبىنىڭ كوشىن تۇزەۋىمىز قاجەت. ويتكەنى قازاقتىڭ جانىن قازاقشا سويلەپ، قازاقشا ويلايتىن ادام عانا جاقسى ءتۇسىنىپ، ادال قىزمەت ەتەرى اقيقات.
مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەيتىندەر مەملەكەتتىك ماسەلەنى، ۇلتتىڭ پروبلەماسىن قالاي شەشەدى؟!
ەگەر تاعى وتىز جىل بويى «قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى قازاق مەكتەبىنىڭ سانىمەن شەشىلمەيدى» دەپ نەمقۇرايدىلىققا سالىنساق، بالالارعا ارنالعان قازاقشا كونتەنت سانىن كوبەيتپەسەك، قازاقتى جيناپ الىپ، ورىس تىلىندە جيىن وتكىزۋدى توقتاتپاساق، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن زاڭمەن بەكىتپەسەك، بيىك مىنبەردەن ايتىلار تولىق ءسوز قازاق تىلىندە ەستىلمەسە، قولىمىزدى تىم كەش سەرمەپ قالامىز. جاسىراتىنى جوق، وسى ۋاقىتقا دەيىن مەملەكەتتىك ءتىل ەكىنشى، ءتىپتى ءۇشىنشى كەزەكتەگى ماسەلە رەتىندە قارالىپ كەلدى. ال ءدال ءقازىر ارقانى كەڭگە سالاتىن كەز ەمەس. ءتىل تۇتاستىعى - جەر تۇتاستىعى ەكەنىن ۇعىنساق، باتىل ءارى ناقتى قادام جاساۋعا كوشۋىمىز كەرەك. ويتكەنى جاڭا قازاقستاننىڭ تىرەگى ۇلتتىق قۇندىلىق پەن يدەولوگيانىڭ نەگىزى - تىلدە جاتىر.
قازىر الەم جۇرتىنىڭ نازارى ۋكراينادا. مەملەكەتتىڭ ىشىنەن مەملەكەت شىعارۋ - كەز كەلگەن ۇلت ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ. بۇل ەلدىڭ تاعى ەكى وبلىسىنان ايىرىلۋى تۇپتەپ كەلگەندە بىرلىكتىڭ بيلىكتەن عانا ەمەس، ءتىلدىڭ تۇتاستىعىنان باستالاتىنىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. سەبەبى ءتىلى تۇتاس ەلدىڭ جەرى بولشەكتەنبەسە كەرەك. تاعى ءبىر تاريحي فاكتى. ۋكرايناداعى توڭكەرىستەن كەيىن 2014 -جىلى قىرىم مەن سيەۆاستوپول بيلىگى رەسەيمەن قايتا قوسىلۋ تۋرالى رەفەرەندۋم وتكىزگەنى ەستەرىڭىزدە بولار؟ داۋىس بەرۋشىلەردىڭ 96,7 پايىزى رەسەيمەن قوسىلۋعا قارسى ەمەس ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى. وسىلايشا ۋكرايناداعى ورىس تىلدىلەردىڭ ءباسى باسىم ءتۇستى. وسىنىڭ ءوزى بىزگە ساباق بولۋعا ءتيىس.
بانۋ ءادىلجان
egemen.kz
