جايىقتىڭ بويىندا وتىرىقشى مادەنيەت بولعان - ا ق ش تاريحشىسى
«سارايشىقتىڭ 13-14- عاسىرلارداعى ورنىن جاقسىراق ءتۇسىنۋ ءۇشىن مەن التىن وردا تەرريتورياسىنداعى وتىرىقشى ورتالىقتار تۋرالى نە بىلەتىنىمىزدى جازباشا دەرەككوزدەردە تەكسەرۋدى ۇسىنامىن. مەنىڭ ويىمشا، سارايشىق تۋرالى جازباشا اقپاراتتى ابۋ-ل-فيدانىڭ «تاقۆيم-ءال- بۋلدان» دەپ اتالاتىن گەوگرافيالىق ەڭبەگىنەن تابۋعا بولادى. ول التىن وردا تەرريتورياسىنىڭ كەيبىر وتىرىقشى ورتالىقتارىنا قىسقاشا شولۋ جاساعان»، - دەپ باستادى عالىم «التىن وردا قالالارى جانە سارايشىق» اتتى بايانداماسىن.
ونىڭ مالىمەتى بويىنشا سارايشىق تۋرالى ەڭ العاشقى تولىققاندى دەرەكتەر يتاليا جازۋشىسى Francesco Balducci Pegolotti جازعان Pratica della Mercatura دەيتىن ەڭبەكتە بەرىلگەن.
«جوعارىدا كەلتىرىلگەن سارايشىق تۋرالى ايتىلمايتىن اراب دەرەككوزدەرىنە قاراعاندا، سول كەزدەگى ساۋدا جولدارى تۋرالى، ونىڭ ىشىندە قۇرلىق پەن سۋ جولدارى تۋرالى ماڭىزدى اقپاراتتى، ادەتتە، يتاليا جازۋشىسى Francesco Balducci Pegolotti جازعان Pratica della Mercatura نەمەسە «ساۋدا تۋرالى انىقتاما» دەپ اتالاتىن ماڭىزدى تاۋارلىق انىقتامالىقتان تابۋعا بولادى.
ول 1335- جانە 1343-جىلدار ارالىعىندا قۇراستىرىلعان دەپ ەسەپتەلەدى. ءبىراق ونىڭ كەيبىر دالەلدەمەلەرى بۇرىنعى كەزەڭگە قاتىستى دەگەن بولجام بار. پەگولوتتيدىڭ ايتۋىنشا، تانادان استراحانعا دەيىنگى جول وگىزبەن 25 كۇن، ءبىراق اتپەن 10-12 كۇن جانە بۇل جولدا قارۋلى ادامدار بار.
استراحاننان سارايعا دەيىن وزەنمەن جۇرسە، ءبىر كۇن كەتەتىنى ايتىلعان. سارايدان سارايشىققا دەيىن 8 كۇندىك وزەن جولىمەن جۇرۋگە بولادى. ول قۇرلىقتا نەمەسە سۋ ارقىلى جۇرە الادى، ءبىراق سۋ جولى ارزانىراق. سارايشىقتان ۇرگەنىشكە دەيىن تۇيەمەن 20 كۇن جۇرۋگە بولادى، ال پەگولوتتي ساۋداگەرلەرگە ارنايى بازار بولعاندىقتان سول جاققا بارۋعا كەڭەس بەرەدى.
سودان كەيىن ۇرگەنىشتەن وتىرارعا دەيىن اربالى تۇيەلەرمەن 35-40 كۇندىك جول جۇرەدى. ءبىراق ۇرگەنىشتە ءىسى جوقتار ءۇشىن وتىرارعا 50 كۇندىك تىكەلەي باعىت بار. پەگولوتتيدىڭ بۇل باعىتتاعى سيپاتتاماسى وتىراردان المالىق، كانسۋ مەن قىتايعا باراتىن جولمەن جالعاسادى. وسىلايشا، ءبىز 14- عاسىردىڭ ورتاسىندا جازبا دەرەككوزدەردە سارايشىق تۋرالى ايتىلعانىن كورەمىز»، - دەدى عالىم.
يۋلاي شامىلوعلى سارايشىق جەرى موڭعول داۋىرىنە دەيىن دە قاسيەتتى جەرلەۋ ورنى بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتتى.
«ول موڭعولعا دەيىنگى جانە موڭعول داۋىرىندەگى ساۋدا جولدارىنىڭ بويىندا ماڭىزدى ءرول اتقارعان بولۋى كەرەك. بۇل يايىق وزەنىنىڭ قيىلىسىندا ۇزاق ۋاقىت بويى قونىس بولعانىن كورسەتەدى. 13- عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا، 14- عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا سارايشىققا الدىمەن ساراي باتۋ، كەيىن ساراي بەركە كولەڭكە ءتۇسىردى. ءبىراق 15- عاسىردىڭ باسىندا باستاپ، سارايشىق ايماقتىق ماڭىزدى ورتالىققا جانە نوعايلار مەن قازاق حاندارى استاناسىنا اينالدى»، - دەدى ا ق ش تاريحشىسى.
