الەمدەگى ەڭ العاشقى گازەتتەر

نۇرسۇلتان.قازاقپارات - قازىر ەكىنىڭ ءبىرى «بولاشاقتا ادامدار گازەت وقي ما؟ جوق الدە بۇكىلدەي باسىلىم ەلەكتروندى جۇيەگە كوشە مە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ تاپپاي داعدارادى.

كەيدە العا ۇمتىلۋ ءۇشىن كەشەگى تاريحقا دا كوز سالعانىمىز ءجون سەكىلدى. وسىدان vі - Ⅶعاسىر بۇرىن اشىلىپ، ءالى كۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەپ، وقىرمانىن قاناعاتتاندىرىپ كەلە جاتقان گازەتتەردىڭ دە بار ەكەنىن بىلگەن سوڭ، قاعازعا باسىلعان دۇنيەنىڭ ءوز وقىرمانى بولا بەرەتىنىنە كوزىمىز جەتتى.

«قارىم- قاتىناس پەن ۇمىتىلماس تاريح»

الەمدەگى ەڭ العاشقى گازەت 1605 -جىلى قاسيەتتى ريم يمپەرياسىندا نەمىس تىلىندە شىعىپتى. گازەت اتى «قارىم- قاتىناس پەن ۇمىتىلماس تاريح» دەپ اتالادى. باسپاگەرى يوگانن كارولۋس. بۇل گازەت رەسمي تۇردە الەمدەگى ەڭ كونە گازەتتىڭ ءبىرى دەگەن اتقا يە. بۇل باسىلىم حالىقتىڭ قولجەتىمدىلىگىن، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا (كۇندەلىكتى، اپتا سايىن، اي سايىن) شىعۋدى جانە اقپارات اعىمىنداعى ءارتۇرلى تاقىرىپتاردى (ساياسات، وقيعالار، ويىن- ساۋىق، سپورت جانە باسقالار) قامتۋدى نەگىز ەتتى. گازەتكە قويىلاتىن تالاپتاردى تولىق ورىنداماعانىنا قاراماستان، بۇل گازەتتى دۇنيەجۇزىلىك گازەتتەر قاۋىمداستىعى العاشقى گازەت دەپ سانايدى. ودان كەيىن 1609 -جىلى وسى ەلدە «اۆيسيا قاتىناسى» اتتى گازەت شىعادى، لۋكاس شۋلتە دەيتىن باسپاگەردىڭ اتسالىسۋىمەن بۇل گازەت تە نەمىس تىلىندە اقپارات تاراتا باستايدى.

«يتاليا مەن گەرمانيانىڭ اعىمداعى وقيعالارى»

ەڭ العاشقى گوللاند گازەتى 1618 -جىلدىڭ ماۋسىمىندا وقىرمانمەن جۇزدەسىپتى. باسىلىم اتى - «يتاليا مەن گەرمانيانىڭ اعىمداعى وقيعالارى». بۇل گازەت اپتا سايىن شىعىپ تۇردى. گازەتتى كىم شىعارعانىن دەرەكتەردەن تابا المادىق، ارحيۆتەر تەك سول تۇستاعى باسپاگەر كاسپار ۆان حيلتەن وسى گازەتتى شىعارعان باسپاگەر بولۋى مۇمكىن دەيدى. وسى ەلدەگى كولەمدى گازەت بولعان سوڭ، فۋنكتسياعا ەمەس، فورماعا نەگىزدەلگەن باسىلىمنىڭ ءرولىن اتقارۋعا قۇلشىنىس تانىتتى. ءتىپتى اتالعان گازەت ءبىز وقىپ جۇرگەن قازىرگى گازەتتەرمەن ۇقساس فورماتتا شىعاتىن ءبىرىنشى باسىلىم بولىپ سانالادى. 1672 -جىلعا دەيىن ۇزدىكسىز شىققان باسىلىم كەيىن كەلە «De Telegraaf» دەيتىن گازەتپەن قوسىلىپ، قازىرگە دەيىن نيدەرلاندتا اقپارات تاراتىپ، وقىرماننىڭ ۇدەسىنەن شىعۋدا.

«جاڭا حابارلار»

يسپانيا پاتشالىعىنا قاراستى نيدەرلاندتا 1618 -جىلى گوللاند تىلىندە شىققان «جاڭا حابارلار» دەگەن گازەت تە الەمدەگى العاشقى گازەتتەردىڭ قاتارىنا كىرەدى. بۇل باسىلىمدى باسپاگەر ابراھام ۆەرحوۋۆەن وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىرعان. بۇل گازەتتە جاريالانعان جاڭالىقتاردىڭ باسىم بولىگى باتىس جانە ورتالىق ەۋروپانىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگى ەدى، سونىمەن بىرگە وزگە دە كوپتەگەن جالپى جاڭالىقتاردى قامتىدى، كوبىنەسە ساتيرالىق باعاندار، ۋاعىزدار، اندەر تۋرالى مازمۇن شىعاردى، ال ءتول شىعارمالاردان ولەڭدەر ءجيى جاريالانىپ تۇردى.

«La GazettE «

1631 -جىلى مامىردا پاريجدە جاريالانعان «La GazettE « فرانتسۋز تىلىندەگى العاشقى اپتالىق گازەت ەدى. سونىمەن بىرگە بۇل گازەت جۋرنالدىڭ دا ءرولىن اتقارا الدى. «La GazettE « ساياسي جاڭالىقتارعا باسا نازار اۋداردى. تەوفراست رەنودو دەيتىن ادام وسى گازەتتىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى. 1762 -جىلعا كەلگەندە باسىلىم «كورولدىك ۇكىمەتتىڭ رەسمي ورگانى» دەگەن اتاۋىنا يە بولدى. گازەت اقپارات قۇرالدارىنىڭ جاڭارۋىنا بايلانىستى 1915 -جىلعا دەيىن عانا جۇمىس ىستەي الادى. باسەكەلەس باسىلىمداردىڭ كوبەيۋى اتالعان گازەتتىڭ جابىلۋىنا سەبەپكەر بولدى.

«قاراپايىم پوست - Tijdender»

«Ordinary Post Tijdender» گازەتى ءالى دە شىعىپ كەلە جاتقان ەڭ كونە باسىلىمنىڭ ءبىرى. 1645 -جىلى پاتشايىم كريستينا مەن كانتسلەر اكسەل وكسەنستەرنا بىرلەسىپ شىعارعان شۆەد گازەتى قازىر تەك ونلاين رەجىمىندە وندىرىستە. گازەت سوناۋ1821 -جىلى «ىnrikes Tidningar» گازەتىمەن قوسىلعاننان كەيىن قازىر «Post-och Inrikes Tidningar» دەگەن اتپەن جارىق كورىپ كەلە جاتىر. قالاي دەسەك تە 380 -جىلدىق تاريحى بار گازەت باسپا سالاسى ءۇشىن اسا قىمبات مۇرا بولماق.

«ەۋروپا اپتالىعى»

«ەۋروپا اپتالىعى» گازەتى 1656 -جىلى گوللانديا رەسپۋبليكاسىندا شىققان. باسپاگەرلەرى اۆراام كاستەلەين مەن مارگارەتا ۆان بانككەن. 1664-جىلى وسى ەلدىڭ ۇكىمەتى گازەتتىڭ فورماتىنا وزگەرىس ەنگىزىپ، اتاۋى «De Oprechte Haerlemse Courant» بولىپ وزگەرتىلدى.

بۇل گازەتتىڭ جارىققا شىعۋى اعىلشىن گازەتتەرىنە جول اشتى. گازەت 1942 -جىلى «Haarlems Dagblad» باسىلىمىمەن بىرىكتىرىلدى دە، ءالى كۇنگە دەيىن وسى اتپەن شىعىپ كەلەدى.

«وكسفورد»

1665 -جىلى جەتىنشى قاراشادا وقىرمانمەن جۇزدەسكەن «The Oxford GazettE « اعىلشىن تىلىندە باسىلعان الەمدەگى ەڭ العاشقى گازەت بولىپ سانالادى. 1666 -جىلى اقپاندا بۇل باسىلىم «The London GazettE « دەپ اتالدى. بۇل گازەت سول تۇستا جالپى جاڭالىقتاردان گورى زاڭ سالاسىنداعى حابارلامالاردى جاريالاعاندى ءجون كورگەندىكتەن، باسقا دا كوپتەگەن باسىلىمدار گازەتتىڭ بۇل ۇستانىمىنا قارسى شىققان.

«بەلفاست جاڭالىقتارى»

العاش رەت 1737 -جىلى بەلفاستتا شىققان بۇل گازەت اعىلشىن تىلىندەگى ەڭ كونە كۇندەلىكتى گازەت بولىپ سانالادى. سونىمەن بىرگە سولتۇستىك يرلاندياداعى جەتەكشى كۇندەلىكتى گازەتتەردىڭ ءبىرى دە وسى باسىلىم ەكەنى شىندىق. باسىلىمنىڭ سول كەزدە شىققان نۇسقالارى اعىلشىن ارحيۆتەرىندە ساقتالعان.

دۇيسەنالى ءالىماقىن

egemen.kz