قىركۇيەكتە بولاتىن تابيعي قۇبىلىستار
قىركۇيەك اتاۋى قايدان شىققان؟
اتاۋدىڭ شىعۋى تۋرالى پىكىر ءارتۇرلى. كوبىنە بۇل اتاۋ مال شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى شىققان دەسەدى. قوي مەن ەشكىنىڭ تولدەۋ مەرزىمىن رەتتەۋ، اتاپ ايتقاندا، ونى جىلدىڭ جىلى ايلارىنا كەلتىرۋ جانە مالدىڭ قوڭىن تولتىرۋ ماقساتىمەن قازاق شارۋالارى جازدىڭ باسىندا (كوبىنە ماۋسىم ايىنىڭ اياعىندا نەمەسە شىلدەنىڭ باسىندا، جەردىڭ گەوگرافيالىق جاعدايىنا بايلانىستى) قوشقارلار مەن تەكەلەرگە كۇيەك بايلاعان. بايلانعان كۇيەك 90 كۇننەن كەيىن الىنىپ، اتالىق مالدار ەركىن، بوس جىبەرىلەتىن بولعان.
كۇيەك - كيىزدەن ىستەلگەن كۇرەكتەي ءبىر زات.
قىر قازاقتارىنىڭ كۇيەك اعىتاتىن ايى «قىركۇيەك» دەپ اتالعان. قوي مەن قوشقار وسى ايدا «قوسىلىپ»، مال كوكتەمگە تاياۋ تولدەيدى. ەگەر ودان ەرتە قوسىلسا، وندا قوي قىستا تولدەپ، سۋىقتان قوزى قىرىلىپ قالۋى مۇمكىن.
بۇل كەزدە ۇساق مال قىرداعى جازىق جەرگە اكەلىنەدى. قوشقارلاردىڭ كۇيەگى الىنادى. ساۋلىقتىڭ دا كۇيلەيتىن شاعى. مالدى جازىققا اكەلەتىنى - جازىق جەر ساۋلىقتاردىڭ قاشۋىنا ىڭعايلى. مال كۇيلى، اۋا رايى قولايلى مەزگىل. سوندىقتان وسى شاقتى كۇيەك كەزى نەمەسە قىركۇيەك دەيدى.
ءۇش اي توقسان بولعاندا
قۇتىلار قوشقار كۇيەكتەن، - دەلىنەدى.
نىسانباي جىراۋدا:
اي ءۇش توقسان كۇنى ەدى،
شارۋا شەشكەن كۇيەگىن، - دەيتىن جولدار بار.
سول سياقتى:
ەل كۇيەكتى شەشىپتى،
ەسەپشى ايتتى دەسىپتى. (ءى. جانسۇگىروۆ. «كۇز» ولەڭى)
اتاۋدىڭ شىعۋىنا «قىرعي» اتاۋى سەبەپ بولۋى مۇمكىن دەسەدى. قىرعي دەگەن قۇس وسى ايدا بالاپاندارىن قاناتتاندىراتىن كورىنەدى. مۇنداي تابيعي قۇبىلىس تا اتاۋعا سەبەپ بولۋى مۇمكىن.
تابيعي قۇبىلىستار
قىركۇيەكتە بولاتىن ءىرى تابيعي قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى - سۇمبىلە جۇلدىزىنىڭ تۋۋى. سۇمبىلە جازدا كوك اسپاننان جوعالىپ كەتەدى دە، قىركۇيەك ايىنىڭ ورتاسىنا تامان تۋىپ، كوزگە كورىنەتىندەي كەلبەتتە بولادى. مۇنى «سۇمبىلەنىڭ تۋۋى» دەيدى.
حالقىمىز ءۇشىن سۇمبىلەنىڭ تۋۋى - زور بەلگى. بۇل ۋاقىتتا كۇن ازداپ سۋىتا باستايدى. «سۇمبىلە تۋسا، سۋ سۋىر» دەيدى. ياعني، سۋ سالقىندايدى. سۇمبىلە تۋعان ساتتەن باستاپ ءتۇن دە سۋىتادى. سوندىقتان بۇل مەزەتتە سىرتقا، دالادا جاتپاعان، ۇيىقتاماعان دۇرىس.
وسى كەزدەن باستاپ، جاۋىن-شاشىن كوبەيەدى. وسىنى كۇز كەلدى دەيدى. كۇندىز كۇن شۋاقتى بولعانىمەن، تۇندە سۋىتىپ كەتەدى. سودان ءشوپتىڭ باسىندا شىق پايدا بولادى.
قىركۇيەكتە بولاتىن تاعى ءبىر تابيعي قۇبىلىستىڭ ءبىرى - كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسۋى. ول قىركۇيەك ايىنىڭ 22 نەمەسە 23 جۇلدىزىنا سايكەس. بۇل داتا جىل سايىن وزگەرىپ وتىرادى. كىبىسە جىلدا (366 كۇن تولىق كەلەتىن جىل) ءبىر كۇن ارتىق بولعاندىقتان كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسەتىن ۋاقىتىندا ازداعان ايىرماشىلىق بار. بۇل - كۇزگى تەڭەلۋ. وڭتۇستىك جارتى شاردا، كەرىسىنشە، ناۋرىزداعى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى كۇزگى، ال، كۇن مەن ءتۇننىڭ قىركۇيەكتە تەڭەلۋى كوكتەمگى بولىپ سانالادى.
massaget.kz
