احمەت ياساۋيدىڭ جيەنى ءجۇسىپ اتانىڭ تاريحى تۋرالى قولجازبا مەن قۇجاتتار تابىلدى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قوجا احمەت ياساۋيدىڭ جيەنى ءجۇسىپ اتانىڭ تاريحىنا قاتىستى شەجىرەنىڭ ءبىر بولىگى مەن ارنايى ءمور باسىلعان قۇجاتتار تابىلدى.

بۇل تۋرالى قازاقپارات «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

شاعاتاي تىلىندە جازىلعان قولجازبانىڭ ۇزىندىعى - 3,5 مەتر. ساقتالۋى ورتاشا دەڭگەيدە. تاريحي جادىگەردى ءجۇسىپ اتانىڭ ۇرپاقتارى اتادان-بالاعا ميراس ەتىپ، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلگەن.

«بۇل قاعازداردىڭ قولىمدا ساقتالىپ قالۋ سەبەبى، 8 جاسىمدا اتام، 18 جاسىمدا اكەم ومىردەن ءوتتى. اتام اكەمە، اكەم ماعان اماناتتاپ كەتتى. وتكەن عاسىردا بۇل قاعازداردىڭ بولماعان جەرى جوق. كەڭەستىك جۇيە بۇل قاعازداردى قولدانۋعا، تاريحىمىزبەن شۇعىلدانۋعا رۇقسات بەرمەدى. ول كەزدە ءدىني-تاريحي جازبالاردى ساقتاۋدىڭ ءوزى قىلمىس سانالعانى بەلگىلى. اتام يۋلداشقوجا 1933-جىلى «دىندار» دەپ اباقتىعا جابىلعان ەكەن. مارقۇم اجەم مەن اكەم بۇل قولجازبالاردى بىردە جەرگە كومىپ، بىردە شاتىر بۇرىشىنا جاسىرىپ، قالايدا نازارعا تۇسىرمەۋگە تىرىسىپتى.

بۇل قولجازبالار جايلى بىلەتىن بولسا بابامىزدىڭ جاعدايى ودان سايىن اۋىرلايتىنى انىق ەدى. مەن تاريحشى ەمەسپىن. ءبىراق مۇرا بوپ ساقتالىپ كەلە جاتقان قاعازداردىڭ ءبىر كۇنى سۇراۋى بولاتىنىنا سەنىم ارتتىم. قىزىعۋشىلىقپەن مۇنى وقي الاتىن كىسىلەرگە كورسەتتىم. قولجازبادا ناسابناما ەمەس تاريح جازىلعان ەكەن. اۋدارمادان ۇققانىم ءجۇسىپ اتاعا قاتىستى دەرەكتەر، حاننىڭ جارلىقتارى، جەر-سۋ اتاۋلارى، حالىقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگى جايلى كوپتەگەن مالىمەتتەر بار. قازىرگى شاعا اۋىلى شەجىرەدە «جاعا» دەپ ايتىلسا، يقان اۋىلى سول كەزدىڭ وزىندە باۋ-باقشامەن اينالىسقانىن اڭعارۋعا بولادى.

شەجىرەدە «يقان حالقىنىڭ باقشا جۇمىسىمەن اينالىسۋى جانە ءجۇسىپ اتامىزدىڭ قوجا احمەت ياساۋي بابامىزعا كەلە جاتقان قوناقتاردى جەمىستەرمەن قارسى الىپ، 12 ءتۇرلى ءجۇزىم تۇرلەرىمەن كۇتىپ جىبەرەتىنى جايلى سوزدەر كەزدەسەدى. مىنا تاريحي دەرەكتەردى تولىقتاي زەرتتەۋ عالىمداردىڭ ەنشىسىندە. تاريح سالاسىنىڭ مامانى بولماعاندىقتان مەنىكى ءجاي عانا قاراپايىم زەرتتەۋ بولدى»، - دەيدى سەيدالىم يۋلداشيەۆ.

كۇنى بۇگىنگە دەيىن XII عاسىردا ءومىر سۇرگەن ءجۇسىپ اتا جايلى تەك ەل اۋزىنداعى اڭىز- اڭگىمەلەر عانا ازدى-كوپتى ماعلۇمات بەرە الدى. دەگەنمەن، ءار جەتكىزۋشى ءوز تۇسىنان ءتۇرلى دەرەكتەردى ارالاستىرىپ وتىرعاندىقتان اڭىزدار دا ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن دارەجەگە جەتكەن.

«اللاعا شىن نيەتىمەن عاشىق بولۋى سەبەپتى جەرگىلىكتى حالىق «عاشىق ءجۇسىپ اتا» دەپ اتاپ كەتكەن تۇلعانىڭ تاريحى مەن ۇرپاقتارى جايلى باياندايتىن شەجىرە سەيدالىم يۋلداشيەۆ قاريانىڭ مۇراعاتىنان تابىلىپ وتىر. اڭىزداردا احمەت ياساۋيدىڭ زامانداسى، شاكىرتى، جيەنى بولىپ كەلەتىن ءجۇسىپ اتانىڭ اۋليەلىك قاسيەتى جايلى ايتىلادى. ال، جازبا دەرەك مۇلدەم بولمادى. كەيبىر دەرەكتەردە دىنگە قارسى قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردە ءجۇسىپ اتاعا قاتىستى جازبالار جەرگە كومىلىپ، ءشىرىپ جوعالعان، ال ءبىر بولىگى باقشا داندەرىن سالاتىن ستاكان ەتىپ قولدانىلعان دەپ ايتىلادى. بۇگىنگى تانىسىپ وتىرعان قولجازبا جوعالعان مۇرانىڭ ءدال ءوزى بولسا ەكەن دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىز. ءجۇسىپ اتا جايلى تاريحنامادا ونىڭ قوجا احمەت ياساۋيمەن بايلانىسى جانە وزگە دە تىڭ جاڭالىقتاردىڭ بەتى اشىلۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل ماسەلەمەن ارنايى ماماندار عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، انىقتايتىن بولادى»، - دەدى «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى نۇربولات احمەتجانوۆ.

سەيدالىم قاريانىڭ مۇراعاتىندا ءجۇسىپ اتا شەجىرەسىن راستاپ، بىرنەشە جەردەن ءمور باسىلعان قۇجات تا ساقتالعان.

«قۇجاتتى وقىعان مامانداردىڭ ايتۋىنشا، مۇنىڭ ىشىندە شەجىرە جايلى پىكىرلەردى ماقۇلداعان ءبىر توپ جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ ورتاق ۇيعارىمى، پىكىرلەرى جازىلىپتى»، - دەيدى سەيدالىم نۋرشيددين ۇلى.

اڭىزدارعا سۇيەنسەك، ءجۇسىپ اتا كوزى تىرىسىندە اۋليەلىك دارەجەگە جەتكەن جان بولعان. شام (داماسك) شاحارىنىڭ بيلەۋشىسى جولبارىس حاندى توقسان توعىز مىڭ ماشايىحتى باستاپ كەلگەن ءدىن باسىن-سىرداريادان ءبىر شىبىقتىڭ كۇشىمەن جول اشىپ وتكىزىپ العانى جايلى ايتىلادى.

ءجۇسىپ اتا كەسەنەسى تۇركىستان قالاسىنان 25 شاقىرىم جەردەگى ەسكى يقان ەلدى مەكەنىندە ورنالاسقان.

كەسەنەنى زەرتتەۋ جۇمىستارىن 2005-جىلى ارحەولوگ-عالىم مارات تۇياقبايەۆ جۇرگىزگەن.

«كەسەنە ەكى بولمەدەن تۇرادى، ونىڭ وڭتۇستىك شىعىس- بولىگى - قابىرحانا. ول العاشىندا (XII ع.) تەك ءجۇسىپ اتاعا ارنالعان 4x4 مەترلىك كەسەنە بولعان سەكىلدى.

كەيىننەن جاڭا كەسەنە تۇرعىزىلعان سوڭ ونىڭ قاسىنا شاكىرتتەرى، تۋىستارى قايتا جەرلەنگەن بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، قابىرحانا ەكى بۇيىرىنە قاراي كەڭەيتىلىپ، اركالار ارقىلى كۇمبەزبەن جابۋعا مۇمكىندىك تۋعان.

ءجۇسىپ اتا كەسەنەسىنىڭ ۇلكەن بولمەسى ءاۋ-باستا-اق مەشىت ەمەس، زياراتحانا ەسەبىندە سالىنعان. وعان دالەل -ميحرابتىڭ بولماۋى. ءسىرا، قاسىندا باسقا ءبىر مەشىت بولعان بولۋى كەرەك. تابىلعان كەراميكالىق تابىستار (XIII -XIX ع ع.) كەسەنە اينالاسىنداعى توبەشىكتەرگە ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، پلانىن، اەروفوتوسىن ءتۇسىرۋ قاجەتتىگىن كورسەتەدى»، - دەيدى مارات قىمىز ۇلى.

«قوجا احمەت ياساۋيگە قاتىستى دەرەكتەردى جيناقتاۋ ماقساتىندا «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيى ۇيىمداستىرعان «ياساۋي ىزىمەن» عىلىمي-تانىمدى ەكسپەديتسياسى الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى جانە شەت ەلدەردەگى ياساۋي بابامىزعا قاتىستى مۇرالاردى ىزدەۋ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن ءارى قاراي جالعاستىرادى»، - دەلىنگەن حابارلامادا.