انكارادا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاريحي شەشىمى تالقىلاندى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - انكارادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگى، قازاقستان- تۇركيا دوستىق قاۋىمداستىعى جانە احمەت ياساۋي قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاريحي شەشىمى جانە قازاقستاننىڭ بولاشاعى» تاقىرىبىندا جيىن ءوتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.

ءىس-شاراعا قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى ابزال ساپاربەك ۇلى، تۇركيا رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ باس كەڭەسشىسى يا. توپچۋ، احي ەۆران ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ك. زورلۋ، قازاقستان- تۇركيا دوستىق قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى ف. بۋداك، احمەت ياساۋي قورىنىڭ ءتوراعاسى ن. ك. زەيبەك، تۇركيانىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، باق وكىلدەرى، تۇركيادا ءبىلىم الىپ جاتقان قازاق جاستارى جانە قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى قاتىستى.

جيىننىڭ اشىلۋىندا سويلەگەن سوزىندە ابزال ساپاربەك ۇلى تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ قيىن- قىستاۋ كەزەڭدە قازاقستان باسشىلىعىنا كەلىپ، ەلدى قىسقا مەرزىمدە حالىقارالىق ارەنادا ابىرويلى مەملەكەتكە اينالدىرعانى جونىندە ايتىپ بەردى. جۋىردا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۇركى كەڭەسىنىڭ جانە ە ا ە و جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى ءتوراعاسى اتانۋى - ەلىمىزگە جانە ەلباسىعا دەگەن قۇرمەتتىڭ جارقىن كورىنىسى ەكەنىن ايتتى.

 

ەلشى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ مەملەكەت قۇرىلىسى كەزەڭى اياقتالىپ، جاڭا كەزەڭگە اياق باسار ساتتە ەل بيلىگىن جاس بۋىنعا تاپسىرۋ جونىندە شەشىم قابىلداعانىن، وسى تۇرعىدا الدىن الا ءتيىستى دايىندىق جۇرگىزگەنىن جانە 19 -ناۋرىزدا وتستاۆكاعا كەتۋ تۋرالى تاريحي شەشىمىن جاريالاعانىن ايتتى. بۇدان كەيىن ابزال ساپاربەك ۇلى ن. نازاربايەۆتىڭ بۇل شەشىمىنىڭ سەبەپتەرىنە توقتالىپ ءوتتى.

ەلشى ساپاربەك ۇلى 9 -ماۋسىمدا سايلاناتىن جاڭا پرەزيدەنت نازاربايەۆ كەزەڭىندە قول جەتكىزىلگەن جەتىستىكتەردى ساقتايتىنىنا، ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتاعى سىندارلى باعىتتى جالعاستىراتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.

تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ باس كەڭەسشىسى يا. توپچۋ دا جيىن تاقىرىبى بويىنشا ءوز ويىمەن ءبولىستى. ونىڭ ويىنشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى رەتىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ ەۋرازيادا ەلەۋلى كۇشكە جانە حالىقارالىق ارەنادا ابىرويلى ەلگە اينالۋىنا قول جەتكىزدى. يا. توپچۋ نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى تەك قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، جالپى تۇركى الەمىنىڭ كوشباسشىسى دەپ بيىك باعا بەردى.

سونىمەن قاتار، يا. توپچۋ ن. نازاربايەۆتىڭ وتستاۆكا جونىندەگى شەشىمىن پاراساتتى قادام دەپ باعالاعانىن ايتىپ، الداعى سايلاۋ قورىتىندىسى قازاقستان مەن تۇركيا قارىم- قاتىناسىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

العاشقى بولىپ بايانداما جاساعان احي ەۆران ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ك. زورلۋدىڭ سوزىنشە، الداعى ايدا قازاق جانە تۇرىك تىلدەرىندە «ن. نازاربايەۆ كوشباسشىلىعى» اتتى كىتاپ جارىق كورەدى. ول قازىرگى ساياساتتانۋ عىلىمىنا سايكەس، ساياسي كوشباسشىنىڭ بويىندا بولۋى ءتيىس قاسيەتتەردىڭ بارلىعى، اتاپ ايتقاندا، بولاشاق باعدارىن بەلگىلەي الۋ، مەملەكەت قۇرۋ جانە ءىز قالدىرۋ ەرەكشەلىكتەرى ن. نازاربايەۆتىڭ بويىندا بار ەكەنىن ايتتى.

پروفەسسور زورلۋ ن. نازاربايەۆتىڭ وتستاۆكا تۋرالى شەشىمىن «تۇراقتى كوشباسشىلىق» پاراديگماسى شەڭبەرىندە قاراستىرۋ كەرەكتىگىن مالىمدەدى. ونىڭ ويىنشا، ن. نازاربايەۆتىڭ «تۇراقتى كوشباسشىلىعى» 2007 -جىلى ەل باسقارۋ جۇيەسىن پرەزيدەنتتىك ۇلگىدەن پرەزيدەنتتىك- پارلامەنتتىك باسقارۋ تارتىبىنە اۋىستىرۋعا باعىتتالعان كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەردەن باستالعان. وسى ورايدا ول قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىن «بۇگىنگى كۇننىڭ بىلگە قاعانى» دەپ سيپاتتادى. زورلۋ ەلباسىنىڭ وكىلەتتىگىن توقتاتۋ شەشىمىنىڭ تۇبىندە ماجبۇرلىك ەمەس، ەلى الداعى ۋاقىتتا تاپ بولۋى مۇمكىن قيىندىقتاردىڭ الدىن الۋ ماقساتى جاتقانىن ايتتى.

 

پروفەسسور ن. نازاربايەۆتىڭ وتستاۆكا تۋرالى شەشىمىنە نەگىزىنەن ەكى سەبەپ تۇرتكى بولدى دەپ ەسەپتەيدى. ءبىرىنشىسى - سىرتقى فاكتور. ەكى ءىرى دەرجاۆامەن كورشىلەس، جەر اۋقىمى اسا ۇلكەن، 18 ميلليون حالقى بار جانە پايدالى قازباعا باي قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ جەتكىلىكسىز، سونىمەن قاتار، بۇل مەملەكەتتى كەلەر ۇرپاققا جەتكىزەتىن جۇيەنى قالىپتاستىرۋ قاجەت. ەكىنشىسى - ىشكى فاكتورلار جانە دەموكراتيزاتسيا. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى بەلگىلى ءبىر دارەجەگە جەتكەن سوڭ ساياسي جۇيەنىڭ دەموكراتيالاندىرۋ شارالارىن جۇرگىزدى.

جيىندا ءسوز العان قازاقستان- تۇركيا دوستىق قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى ف. بۋداك ن. نازاربايەۆتىڭ ايماقتىق جانە الەمدىك بەيبىتشىلىككە ۇلەس قوسۋ ۇمتىلىستارىنان مىسال كەلتىرىپ، ەلباسىنىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنا تەرەڭ تاريحي جانە ۇلتتىق سانا ارقاۋ بولعانىن مالىمدەدى. بۇعان مىسال رەتىندە تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ەلوردانى كوشىرۋىن، قازاقستان-2030 ستراتەگياسىنان باستاپ بىرنەشە دامۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋىن، 2005 -جىلى جاساعان ورتالىق ازيا مەملەكەتتەر وداعىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن، 2002 -جىلعى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ Ⅱقۇرىلتايىندا قازاقستاننىڭ قىتايمەن 1500 جىلدىق شەكارا ماسەلەسىن شەشكەنى تۋرالى ءسوزىن كەلتىردى. بايانداماشى نازاربايەۆتىڭ وسىلايشا ءوز ەلىنىڭ 1500 جىل بۇرىن ۇلى دالانىڭ ءتوسىن جايلاعان تۇركى قاعاناتىنىڭ مۇراگەرى ەكەندىگىن مەڭزەگەنىن ايتتى.

ف. بۋداك وكىلەتتىكتى توقتاتۋ تۋرالى شەشىمدى وڭدى باعالاپ، ن. نازاربايەۆ نەگىزىن قالاپ، اياعىنان تىك تۇرعىزعان تاۋەلسىز قازاقستان جاڭا كەزەڭدە ەلباسىنىڭ سارا جولىن جالعاستىرادى دەگەن ءۇمىتىن ءبىلدىردى. بايانداماشى بۇدان كەيىن دە ساياساتتاعى بەلسەندىلىگىن جالعاستىراتىن ن. نازاربايەۆتىڭ وتپەلى كەزەڭنىڭ جايلى ءوتۋىن قامتاماسىز ەتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

سوڭعى بولىپ بايانداما جاساعان احمەت ياساۋي قورىنىڭ ءتوراعاسى جانە تۇركيانىڭ بۇرىنعى مادەنيەت ءمينيسترى ن. ك. زەيبەك ن. نازاربايەۆتىڭ وتستاۆكاعا كەتىپ، ەل باسقارۋدا جاڭا بۋىنعا جول اشۋىن وڭ باعالادى. ول 9 -ماۋسىمدا وتەتىن سايلاۋ قازاقستاننىڭ جاڭا كەزەڭگە اياق باسۋىنىڭ العاشقى قادامى بولادى دەپ مالىمدەدى.

ن. ك. زەيبەك ءوزىنىڭ قر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆپەن العاشقى كەزدەسۋلەرىنىڭ ەستەلىكتەرىمەن ءبولىسىپ، العاشقى جولىعۋىندا- اق قازاقستان باسشىسىنىڭ قاراپايىم كىسى ەمەس، قازىرگى زاماننىڭ بىلگە قاعانى ەكەنىن تۇسىنگەنىن، «تۇركى جۇرتى اتاتۇرىك سىندى كوشباسشىمەن قاۋىشتى» دەپ ىشىنەن قۋانعانىن ەسكە الدى.

ول ەلباسىنىڭ عىلىمعا ۇلكەن ءمان بەرۋىن اسا جوعارى باعالاپ، شەتەلدە ءبىلىم الىپ، ەلدەرىنە قايتىپ كەلىپ جاتقان قازاق جاستارىمەن قاتار، ەلدە اشىلعان الدىڭعى قاتارلى ءبىلىم بەرۋ وشاقتارىنىڭ قازاقستان بولاشاعىنىڭ كەپىلى ەكەنىنە سەنىم ءبىلدىردى. ن. ك. زەيبەك ەلباسىنىڭ تۇركىستان قالاسىنىڭ وبلىس ورتالىعى اتانۋى، وبلىس اتاۋىنىڭ تۇركىستان بولىپ وزگەرۋى تۋرالى شەشىمىنە توقتالا وتىرىپ، مۇنداي ىستەردى تەك دانىشپان كوشباسشىلار عانا جاساي الاتىنىن مالىمدەدى.

جيىن بارىسىندا قازاقستاندا 9 -ماۋسىمدا وتەتىن پرەزيدەنت سايلاۋى تۋرالى تولىققاندى اقپارات العان قاتىسۋشىلار بۇل ماڭىزدى ساياسي وقيعانىڭ ەلىمىز ءۇشىن ۇلكەن بەلەس بولاتىنىمەن كەلىستى. جينالعان قاۋىم الداعى سايلاۋدىڭ قازاقستاننىڭ ءارى قارايعى دامۋى، قازاق- تۇرىك قاتىناستارى جانە جالپى ەۋرازيا ايماعى ءۇشىن جاقسى ناتيجەلەردى الىپ كەلەتىنىنە دەگەن سەنىمىن ءبىلدىردى.

جيىن سوڭىندا بايانداما جاساعان ساراپشىلارعا قازاقستان ۇلتتىق بانكى شىعارعان «كوكبورى» كوللەكتسيالىق مونەتالارى تارتۋ ەتىلدى.