امەريكا مەكتەپتەرى بالالاردى قالاي تاربيەلەيدى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ەكى جىل امەريكادا وقىدىم. بوستون قالاسىندا تۇردىق. ۇلىم الاش امەريكادا ءبىرىنشى سىنىپقا باردى. قاراپايىم مەملەكەتتىك مەكتەپ.

بالامدى ءبىر جىل بويى باقىلاپ، مەكتەپ باعدارلاماسىن زەردەلەپ، مۇعالىمدەرمەن سويلەسىپ، اتا-انالارمەن ارالاسىپ، كۇلىپ جۇرەتىن، ءوز باعاسىن بىلەتىن، ءوز-وزدەرىنە سەنىمدى، قوعامداعى ماسەلەلەرگە بەيجاي قارامايتىن ۇرپاقتى قالاي تاربيەلەيتىنىنىڭ سىرىن تۇسىنگىم كەلدى.

ءبىر جىل بويعى زەرتتەۋ ناتيجەسىندە مىناداي وي ءتۇيدىم.

امەريكانىڭ ورتا مەكتەپتەرى وقۋشى بويىنا كەلەسىدەي ءتورت نەگىز قالاۋشى قۇندىلىقتى سىڭىرەدى ەكەن: ءوز-ءوزىن قادىرلەۋ، قيالداي ءبىلۋ، ۇلتجاندىلىق پەن جاناشىرلىق.

الاشتى تاڭعى ساعات سەگىزگە 5-10 مينۋت قالعاندا مەكتەپكە اپارىپ تاستايمىن. بويى ەكى مەترگە تاياۋ، شاشىن اق شالعان جىگىت اعاسى، مەكتەپ ديرەكتورى ۋرەن بلەر وقۋشىلاردى مەكتەپتىڭ الدىندا قارسى الىپ تۇرادى. بارىمەن جاپا-تارماعاي امانداسىپ جاتادى.

ءار وقۋشىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ جاعداي سۇراسادى. وسى ارادا بالالارىن الىپ كەلگەن اتا-انالارىمەن دە بىرەر ءسوز الماسىپ ۇلگەرەدى.

ىشكە كىرگەن سوڭ سىنىپ جەتەكشىسى كۇتىپ الادى.

تۋعان بالالارىنداي مەيىرىمىن توگىپ، ۇزاق مەرزىم كورىسپەگەندەي زور ساعىنىشپەن قۇشاقتاپ جاتادى. باسىندا اڭ-تاڭ بولىپ ءجۇردىم. بۇل نە دەگەن اعىل-تەگىل ماحاببات؟.. كەيىن سىرىن بىلمەك بولىپ سۇراستىرا باستادىم.

بلەر مىرزاعا «جالعىز عانا سۇراعىم» بار دەپ كابينەتىنە كىرىپ كەلدىم.

ەسىگى ايقارا اشىق تۇر. ديرەكتوردى اعىلشىنشا «principal» دەيدى. پرينسيپال بولمەسىنىڭ جابىق تۇرعانىن سوڭعى ءبىر جىلدا كورمەپپىن. كابينەتى كىرە بەرىستەگى ءبىرىنشى ەسىك. كەڭ ادىمداعاندا ون شارشى مەتردەن ءسال-اق اساتىن بولمە. جۇمىس ورنى مەن ءتورت كىسىلىك دوڭگەلەك ۇستەل، شاعىن شكاف تۇر. ودان ارتىق جيھاز سىيمايدى. وسىنىڭ وزىندە ىشىندە ارەڭ اينالاسىڭ. تەرەزەسىنەن مەكتەپتىڭ الدى، ال ەسىگىنەن كىرەبەرىس ءدالىز كورىنەدى. كىرەبەرىستەن كۇزەتشى كورىپ ۇيرەنىپ قالعان كوزىم «ديرەكتورگە ەمەس، كۇزەتشىگە تاپتىرمايتىن كەڭسە ەكەن» دەپ قويادى.

«وسى ءسىز نەگە وقۋشىلاردى كۇتىپ الاسىز؟ مەكتەپ ديرەكتورلارى ورىنداۋعا مىندەتتى نۇسقاۋلىق پا؟». ەگەر نۇسقاۋلىق بولسا، سۇراپ الىپ، وزىق تۇسىن ەلىمىزگە نەگە ەنگىزبەسكە دەگەن وي بويدى بيلەپ بارادى...

- تاڭەرتەڭ وقۋشىلاردى قارسى ال دەگەن بۇيرىق جوق. بۇل - وقۋشىلارعا دەگەن قۇرمەتىم. ۇلكەندەردىڭ قۇرمەتى بالالاردىڭ بويىنا سەنىم ۇيالاتادى، ءوز قادىرىن بىلۋگە تاربيەلەيدى، - دەدى ديرەكتور.

الاشتىڭ سىنىپ جەتەكشىسى دجواننا ليەبەرماننان رۇقسات الىپ، ءبىر كۇن ساباعىنا قاتىستىم. مۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ ءوزارا بايلانىسىن باقىلادىم. ءبىلىم بەرۋ ادىستەمەسىنە زەر سالدىم. ەكى ەرەكشە جاعداي كوزگە ءتۇستى.

بىرىنشىدەن، مۇعالىم وقۋشىلاردى وزىمەن تەڭ كورەدى. ءبىرىنشى سىنىپتىڭ بالالارىمەن ەمەس، ءوز قاتارىمەن سويلەسكەندەي تەڭ قۇقىقتى بايلانىس قالىپتاستىرعان. «مەن مۇعالىممىن، سەندەر وقۋشىسىڭدار» دەگەن ۇستانىمدى بايقامادىم.

ءبىر وقۋشى مايلى بوياۋمەن سالعان گۇلدىڭ سۋرەتىن وقۋشىلارعا تانىستىرىپ تۇر. قالعان وقۋشىلار جان-جاعىنا قاۋمالاي ورنالاسقان. سويلەۋشى ءسوزىن ءتامامدادى دا. «كىمدە قانداي سۇراق بار؟» دەدى. ءۇش-ءتورت وقۋشى قولىن كوتەردى. مۇعالىمنىڭ دە قولى اۋەدە. سۋرەتشى-وقۋشى اۋديتورياسىن كوزبەن ءبىر شولىپ شىقتى دا، الدىمەن سىنىپتاستارىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى.

«بوياۋدى قايدان الدىڭ؟». « قىزىل مەن سارى ارالاسقاندا قانداي ءتۇس پايدا بولادى؟». ءبارىنىڭ سۇراعىنا تۇگەل جاۋاپ بەردى. مۇعالىم ءالى قولىن كوتەرىپ تۇر. «ءسىز نە سۇرايىن دەپ ەدىڭىز ميسس ليەبەرمان؟» دەپ ەرەسەك ادامدارشا سۇراعىنا سالماق سالىپ، ءوز تانىستىرىلىمىن كلاسس جەتەكشىسىنىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋمەن اياقتادى.

اعىلشىن تىلىندە «ءسىز» دەگەن ءسوز جوق. بارىنە «you» دەيدى. دەگەنمەن، «ءسىزدى» سۋرەتتەيتىن باسقا دا لەكسيكا جەتكىلىكتى. ميسس لەيبەرمان وقۋشىلارىنا «ءسىزدى» بىلدىرەتىن «please» (وتىنەم)، «thanks» (راحمەت)، «would you mind...» (قارسى ەمەسسىڭ بە) دەگەن سويلەمدەرمەن سويلەيدى.

وقۋشىلاردى وزىڭمەن تەڭ كورسەڭ، ولار وزدەرىن كەم كورمەيدى. تەڭدىك - وي ەركىندىگىنە جول اشادى.

سوندىقتان مۇعالىمنىڭ پىكىرىمەن كەلىسپەۋ، بەرگەن اقپاراتىنا كۇمان كەلتىرۋ، دالەل سۇراۋ قالىپتى جاعداي. اشۋلانا ما دەسەم، كەرىسىنشە، تاقىرىپقا قىزىعۋشىق وياتتىم دەپ مۇعالىم ءماز.

«جاڭالىق - كەلىسپەۋشىلىكتەن، جەتىستىك - وزگەرىستەن تۋادى» دەپ قويادى. ىشىمنەن «نە جاڭالىق»، «نە وزگەرىس»، بار بولعانى ءبىرىنشى سىنىپتىڭ سارى اۋىز بالاپاندارى ەمەس پە دەپ وتىرمىن.

ەكىنشىدەن، كلاستى بەزەندىرۋدە ءار وقۋشىنىڭ ەرەكشە ورنى، بيىك مارتەبەسى كورىنىس تاپقان.

ءبىر كۇنى الاشتى ساباققا ەرتەرەك الىپ كەلدىم. كۇتىپ وتىرمىز. ەسىكتىڭ سىرتىندا وقۋشىلاردىڭ دوڭگەلەتە قيعان سۋرەتتەرى جاپسىرىلىپ تۇر. تومەنگى جاعىندا اتتارى جازىلعان.

الاش قاراپ وتىردى دا، «مەنىڭ سۋرەتىم جوق قوي» دەدى. ايتىپ ۇلگەرگەن جوق، ميسس ليەبەرمان جەتىپ كەلدى. بالام اپايىنىڭ قولىنان ۇستادى دا، ەسىكتىڭ سىرتىنداعى سۋرەتىنىڭ ءتۇسىپ قالعانىن كورسەتتى. «ەندى مەنىڭ سۋرەتىمدى قىزىل استارلى ەتىپ ءىلىڭىز. سەبەبى، قىزىل - مەنىڭ سۇيىكتى ءتۇسىم» دەپ تاپسىردى.

ادام اتى مەن سۋرەتىنىڭ يەسىنە ەتەر جاعىمدى اسەرى تالاي زەرتتەلگەن. ءبىر بايقاعانىم، كلاسقا كىرەبەرىس ەسىكتە، سىرت كيىم مەن سومكە قوياتىن شكافتا، دالىزدە، وقۋشىلاردىڭ اتتارى مەن سۋرەتتەرى جايقالىپ تۇردى. ال سىنىپتىڭ ىشىندە ءتىپتى ودان دا كوپ بولىپ شىقتى. ەرىنبەي ساناپ شىقتىم.

ءار بالانىڭ اتى جيىرما رەت كەزدەسەدى. توبەگە جىپكە ىلىنگەن قاعاز جۇلدىزشالار. ءار-قايسىندا وقۋشى ەسىمدەرى. تۋعان كۇندەرى كورسەتىلگەن كۇنتىزبەدە دە، كەرەگەگە جاپسىرىلعان عىلىمي جوبالاردا دا، پارتالاردىڭ ۇستىندە دە بالالاردىڭ اتى جازىلعان.

ەرىنبەي ساناپ شىقتىم. ءار وقۋشىنىڭ اتى نەمەسە سۋرەتى سىنىپ ىشىندەگى كورنەكىلىكتەردەن 21 رەت كورىنىس تاپقان. مۇنداي ورتادا وقىعان بالالاردىڭ ەگوسى انادايدان ايقايلاپ تۇرماي كورسىن ەندى!

وعان قوسا، بالالاردىڭ تۋعان كۇندەرىن اتاپ ءوتۋ وقۋ باعدارلاماسىنان ورىن تاپقان. تۋعان كۇن يەسىن ورتاعا الىپ، تىلەك ايتىپ، ونىڭ ەرەكشە تۇستارىن اڭگىمەلەپ، وزدەرى جاساعان قولونەر بۇيىمدارىن سىيلاپ ۇسىنىپ جاتادى.

مەكتەپ اكىمشىلىگى سىنىپقا مۇعالىم تەگىنىڭ العاشقى ءارىپىن بەرەدى. 1 L دەگەن سىنىپتى بىتىرگەن الاش «ميسس لەيبەرمان ەندى مەن مۇعالىمىڭ ەمەسپىن، دوسىڭمىن» دەپ ايتتى دەپ كەلدى.

ساباق تاڭعى 8.00-دەن تۇسكى 14.30-عا دەيىن. وقۋ جىلى 21 -ماۋسىمدا اياقتالدى. بالالار وزگەرىسكە ۇيرەنسىن دەپ جىل سايىن مۇعالىمى جانە جىل سايىن سىنىپتاستارى اۋىسىپ وتىرادى.

اعىلشىن تىلىندە ادام قاسيەتىنە قاتىستى «self-respect» جانە «self-esteem» دەگەن تۇسىنىكتەر كوپ قولدانىلادى.

قازاقشاسى - ءوزىن-ءوزى قۇرمەتتەۋ، ءوز- ءوزىنىڭ باعاسىن ءبىلۋ. ورىسشاسى «ساموۋۆاجەنيە»، «چۋۆستۆو سوبستۆەننوگو دوستوينستۆو».

وقۋشىلاردىڭ وزىنە دەگەن قۇرمەتىن ەسىك الدىنان قارسى الۋ ارقىلى قالىپتاستىراتىن ديرەكتور، ەش كەم كورمەيتىن، وزىمەن تەڭ كورەتىن مۇعالىم، قايدا قاراساڭ دا، ءوز اتىڭ مەن سۋرەتىڭ كوزگە شالىناتىن كلاسس - امەريكا مەكتەپتەرىندەگى وقۋشىلاردى ءوز- ءوزىن قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ فورمۋلاسى.

ءبىز بالارىمىزدى جاقسى كورەمىز. بالاسىن قاي ۇلت، قاي اتا-انا جاقسى كورمەيدى دەيسىز! ءبارىمىز دە ءولىپ-ءوشىپ تۇرامىز. ءبىراق ءبىز بالالاردى ادام رەتىندە ورنىن ءبىلىپ، قۇرمەتتەي المايدى ەكەنبىز. بالالار وزدەرىن بالا ەمەس، ادام رەتىندە سەزىنۋ ءۇشىن ولارعا جاقسى كورۋدەن بۇرىن، قۇرمەت كەرەك. ادام رەتىندە سەزىنسە عانا ولار بالالىقپەن شالالىق جاسامايدى، كەرىسىنشە ۇلكەن ادامدارشا جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى.

كەلەسى جازبادا امەريكا ءوز بالالارىن جاسامپاز ەتىپ ءوسىرۋ ءۇشىن ولاردىڭ قيالدارىنا قالاي قانات بىتىرەتىنى تۋرالى ءسوز ەتەمىن.

شىڭعىس مۇقان، گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى