نۇسقاۋ مەن شىلىق. بەيىمبەت مايلين

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ساياسي جۇيە، ساياسي ۇدەرىستەردىڭ جاقسىلى، جاماندى ناتيجەسى قاي كەزدە دە قوعام ومىرىندە كورىنىس تاۋىپ جاتادى.

بۇرىنعىلاردان قالعان «زامان وزگەرسە ادام دا وزگەرەدى» دەگەن ءسوزدىڭ ءمانىسى دە وسى بولسا كەرەك. بەيىمبەت مايلين شىعارمالارىنداعى بوياماسىز كورىنىستەر وسىنىڭ ءبىر ايعاعىنداي.

«نۇسقاۋ» دەپ وتىرعانىمىز ۇكىمەتتىڭ كەڭەستەر سايلاۋى جونىندەگى نۇسقاۋ. «شىلىق» دەگەنىمىز - كادىمگى ءوزىمىزدىڭ «قازاقشىلىقتىڭ» شىلىعى. وسى ەكەۋى كەزدەسە قالىپ بەلدەسە كەتكەندە، «شىلىق» بەلسەندىرەك شىعىپ، نۇسقاۋ بۇيىعىلىق كورسەتكەن جەرى - قىزىلوردا اۋدانى، 12 -اۋىل بولىپ وتىر.

- كەڭەس تۇسىندا، «شىلىققا» بەلسەندىلىك بىلاي تۇرسىن، نۇسقاۋ ماڭىنان جۇرۋگە ورىن جوق قوي دەرسىز...

وسى زاماندا «شىلىقتى» قوڭىرسىتىپ جۇرگەن «ساۋ جوي» مەكتەبىن كورمەگەن ادام بولارسىز...

12-اۋىلدا «شىلىقتىڭ» شولجاڭ قاعۋى — بۇل اۋىلدىڭ الدەقايدا قيىر شەتتە جاتقاندىعىنان بولار! - دەرسىز...

- بۇل اۋىل - ادام اسۋلى، الاتاۋدىڭ قىرىن قىستايتىن بولار. تۇلپاردىڭ تۇياعى، قۇستىڭ قاناتى كۇيەرلىك بەتپاقتىڭ ءشولىن جايلايتىن بولار، دەرسىز...

جوق، ءبىرى دە ەمەس! 12-اۋىل زاڭ، زاكون، نۇسقاۋلاردىڭ قايناپ شىعىپ جاتقان جەرى - قازاقستان استاناسى قىزىلوردادان نەشە مەتر جەردە ەكەنىن سودان ءبىلىڭىز؛ ەگەر ەنگەلس كوشەسىنىڭ شەتىنە شىعىپ:

ءاي دەسەڭ: قىرىق كەپەدەگى 12-اۋىلدىڭ كەڭەس اعاسى جۇلىپ العانداي:

- اۋ! - دەر ەدى.

ەگەر كارل ماركس كوشەسىندەگى اۋداندىق «ىزبەركوم» كەڭەسى الدىنداعى كەسەك قاردان اقپاتاياق سوقساق، زۋلاعان بويىمەن بارىپ 12-اۋىلدىڭ «سەنترىنە» تۇسەر ەدى...

مىنە، وسىنداي جەردە شىلىققا جول بەرىپ وتىرعان جوعارعى سەبەپتەر ەمەس، 2-3 قانا ادام، ياعني 12-اۋىل مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى، اۋىلدىق سايلاۋكوم اعاسى، پارتيا مۇشەسى ورازباي ۇلى، سول اۋىلداعى 8-پارتيا ۇياسىنىڭ حاتشىسى، سايلاۋ وتكىزەتىن وكىل - كەمپىرباي ۇلى، سول اۋىلدىڭ ەسكى اعاسى - تاجەن تاسىرۇلدارى بولىپ وتىر.

تاريحىنا ورىن بەرسەك كازەتتىڭ ءبىر ءنومىرى اي، جەتەر مە ەكەن؟! يانۆاردىڭ 12 سىنەن باستايىق. بۇل كۇنگە اۋىلدىق وكىلدىڭ جيىلىسى شاقىرىلادى. تاسىر ۇلى اۋدانداعى ءبىر يناباتتى جولداستان: «مىنانىڭ بۇگىن قولى تيمەيدى ەكەن، كەمدى كۇندە مۇرساتانا بەرسەڭ كايتەدى؟» - دەگەن «زاپيسكا» اپارادى كەمپىرباي ۇلىنا. 12 سى كۇنى وكىلدەر كەلەدى. سايلاۋ ەرتەڭگە قالادى!

دەلەگاتتار ءۇيدى-ۇيىنە تاراسادى. ءبىر «شىلىق» دەڭىز. ەندى 13 ى كۇنى سايلايمىز دەپ وتىرعاندا، ورازباي ۇلى تاعى كەمپىرباي ۇلىنا «زاپيسكە» اكەلەدى.

- سايلاۋ 14 نە قالدىرىلسىن، - دەيدى. بۇعان سەبەپ: كوميسسيا اعاسى ورازباي ۇلىنىڭ: «اۋىلىمىزدا جىك بار، كەمپىرباي ۇلى باسقارا المايدى. اۋداننان تاعى كىسى شىقسا ەكەن، - دەگەن تىلەگى بولادى.

- 13 ىنە جىبەرۋگە مۇرشامىز جوق، بىزدەن ادام كەرەك بولسا، 14 ىنە جىبەرەيىك... دەگەن اۋدان ءسوزى بولادى. مۇنى ەستىپ كەمپىرباي ۇلى اۋدانعا جۇگىرەدى.

- وكىلدەردى كەشە ءبىر تاراتتىق. بۇگىن ەكى تاراتۋعا بەت جوق. بوگەمەسەڭدەر ەكەن! - دەيدى.

- ولاي بولسا جارايدى، - دەيدى اۋدان. مىنە، بۇلاردى جيىپ تۇرىپ ەكى «شىلىق» دەڭىز.

سۋبحان يتەرىپ ءساتى ءتۇسىپ 13 ى كۇنى بەسىن كەزىندە، دەلەگەتتار جيىلادى. ۇستەل، كوميسسيا كادىمگى پلەنۋم. ۇستەل باسىندا ورازباي ۇلى، كەمپىرباي ۇلى جولداستار. جالعىز- اق بايانداماشى جەتپەي تۇر...

- ۋا، تاجەن سەن بايانداما جاسا!

- نە دەپ، جارقىنىم!؟

- سورلى-اۋ، نە دەرىڭ نە؟ ەكى جىلدىق جۇمىسىڭنان ەسەپ بەرىپ قارا!

- اۋ، جاراندار! «ەسەپتەسكەن دوس بولمايدى» دەمەپ پە ەدى اتامىز قازاق؟! وسى ەسەپ- مەسەپتى قويساق قايتەدى...

- ۋا، تاكە-اۋ دەڭىز! ونىڭ دۇرىس ەمەس. سەنىڭ مۇنىڭ سەلقوستىق، توعىشارلىق، ەنجارلىق، تورەلىك... قىزمەتكە ەسەپ ۇستىنەن قاراماعاندىق!.. سەنى سوتقا بەرۋ كەرەك. اۋ، الەۋمەت، تاجەڭدى سوتقا بەرەلىك، - دەيدى كەمپىرباي ۇلى. تاجەننىڭ كوزى تاس توبەسىڭدە.

- باياڭدايىن... - دەپ ۇستەلگە جۇگىرەدى.

- ءسوز تاجەندىكى!

ەكى جىلدان بەرى اۋىلناي بولدىم. بيىل نە بولارىن قايدام... سالىق جيدىم، كومپەسكە بولدى. داستابرنا بەردىم، پەشەت باستىم... سايلاۋكومگە مۇشە بولدىم دا، وزگەنىڭ قولىن سىرتتان قويدىم، «ساۋداگەر» دەپ قازتورگتىڭ اگەنتىنىڭ ەركىن جويدىم... ميكولايدان شەن-شەكپەن كيگەن اۋىلناي دەپ 25 -جىل اۋىل كەڭەسىنىڭ اعاسى بولعان ەركىنەن جۇرداي قىلدىم. ءبىراق، بۇلارىمدى ورىنسىز دەپ مىنا ورازباي ۇلى جوققا شىعاردى. وتىرىك ەدى دەسە، قانە ءوزى ايتسىن!.. ۋھ، قايسى ءبىرىن ايتايىن تاماعىم قۇرعاقسىپ بارادى... - دەپ وتىرا كەتەدى تاجەن. جارىم جۇرتتىڭ الاقاندارى شارت- شۇرت. شارتىلداقتىڭ ءتوراعاسى ورازباي ۇلى. جارىم جۇرت:

تۇك ىستەمەپسىڭ! - دەپ شۋلاسادى. شۋدىڭ ءتوراعاسى كەمپىرباي ۇلى.

مىنە، بۇلاردى قوسقاندا ءتورت جارىم «شىلىق» دەڭىز. ءبىر مەزەت ۇستەل باسىنداعى «ەكى اعانىڭ» ۇيتقىسى بۇزىلادى، اراسىنا وت تۇسەدى، «شايتان» قاباتتاسادى. ەكەۋى شارتپا- شۇرت ايقاسىپ كەتەدى.

وسى كەمپىربايدىڭ بالاسى، سەنەن-اق ولەتىن بولدىم... ىستەيتىنىڭنىڭ ءبارى قاستىق. قولىڭنان كەلسە، قانە، ءبىرجولا قۇرتشى!

- قوي، تاۆاريش، سوقتىقپا، مەن سايلاۋدىڭ ۋاكىلىمىن، اۋدان جىبەرىپ وتىر. ۇستىنەن قارايمىن.

- جوق جولداس، كەيدە استىنان دا قارايسىڭ. مەن دە وسى اۋىلدىڭ سايلاۋكومىنىڭ ءتوراعاسىمىن دەپ ءجۇرمىن.

بىرەۋلەر كۇلىسەدى... «قويان جۇرەكتەر» قورقىسادى، «ەرجۇرەكتەر» توقتاۋ، سابىر ايتادى.

ەكى تورەنىڭ كەركىلدەسىپ كەتەتىنى - ارعىدان اراسىندا كيكىلجىڭ بولادى. سول كيكىلجىڭ تولعاعى جەتىپ، «شىر» ەتىپ وسى سايلاۋ ۇستەلى باسىندا تۋا قالادى. ماسەلەن: كەمپىرباي ۇلى بيىل 12 اۋىلدىڭ ەرەسەكتەرىن وقىتادى. ورازباي ۇلى:

مەن مۇعالىم ەدىم، سەن بولماعاندا ەرەسەكتەردى وقىتۋدىڭ تيىن-تەبەنى دە مەنىڭ قالتاما تۇسەتىن ەدى، - دەيدى. — ءبىر، سەن پارتيا جيىلىسىنا ەرالى تاسىر ۇلى ماس بولىپ كەلدى دەپ، باقىلاۋ كوميسسيەسىنە ءتۇسىرىپ وتىرسىڭ، - دەيدى. - ەكى.

وسى سارىندى تاعى- تاعىلارعا سايلاۋ جونىندەگى اڭگىمەلەر ارالاسىپ كەلگەندە اۋرۋ اسقىنىپ، جارا جارىلىپ، ءبىزدىڭ «شىلىق» سانىن بەسەۋ- التاۋعا جەتكىزىپ وتىر.

قىزۋ باسىلادى، قان سالقىندايدى. ازامات بولىپ، ەل بولىپ سايلاۋ اڭگىمەلەرىن قايتا قولعا الادى.

سونىمەن، كەڭەس مۇشەلەرىن سايلاۋعا كىرىسەمىز. نارىمبەتتىڭ وتەگەنىن داۋىسقا سالامىن، سايلايمىن دەگەندەرىڭ قول كوتەرىڭدەر!

- ءبىر... جەتى... ون سە... جيىرما ەكى. جارايدى. قارسىلارىڭ! - ەكەۋ، ۇشەۋ... ال ەندى، بەيتاراپتارىڭ؟ !

- ءتورت، بەس... سونىمەن كوپشىلىك. جولداستار، وكىل قالاعان ءبىر ادامىن ەڭ باسىنا قويۋعا پىرابالى. سوندىقتان، وتەگەندى قاق باسىنا قويامىن، - دەيدى كەمپىرباي ۇلى. (پراۆوسى قانداي، قاق باسى قايسى؟ .. بىزگە جۇمباق).

- ەندى قامىرباي ۇلى. سايلايتىندارىڭ قول كوتەر!

- بىرەۋ... بەسەۋ... جەتى جارىم..، ون سەگىز! قارسىلارىڭ!

- سەگىز! بەيتاراپتارىڭ - ەكەۋ!

- ۋا، ماعان ءسوز بەرىڭدەر! - دەيدى، مىنا جاقتان ورداباي قىزى نازگۇل.

بەلسەندى ايەلدىڭ بەتىنەن ساقتاسىن دەڭىز!

ايەل زاتى ءبىر بەلسەنىپ كەتسە، قوسشىعا مۇشە بولادى ەكەن. ايەل ءبىر بەلسەنىپ كەتسە، اۋىلداعى پارتيا ۇيىمىنا كانديدات بولادى ەكەن. ايەل زاتى تاعى ءبىر بەلسەنىپ كەتسە، - اۋىلدىق كەڭەسكە وكىل بوپ سايلانادى ەكەن. جيىلىستا تاڭدايى تاقىلداپ، سۋىرىلا سويلەيدى ەكەن. ايەل بەلسەنسە، ەركەگىڭىزدى مىڭ ەمەس ميلليون ەمەس، «33 تىڭ عانا سانىنا جاڭىلدىرادى ەكەن. «قاتىن اشۋلانسا - قازان قايناتادى» ءادىرا قالعان ەكەن!

كەڭەس تۇسىندا الگىدەي بولىپ بەلسەنگەن ايەلدەردىڭ ءبىرى - قىرىق كەپە اۋىلىنداعى نازگۇل دەگەن قاتىن ەكەن.

- ال، بەرىلدى ءسوز!

- بەرىلسە، اۋ، جولداس كەمپىربايەۆ-اۋ، قامىربايەۆكە جاقتاپ 18 داۋىس بولسا، قارسى 8 بولسا، بەيتاراپ 2 بولسا، بارلىعى 28 بولادى. ءبىز وسىندا 33 وكىلمىز. بەسەۋىن كىمگە جۇتقىزدىڭ؟! مۇنى «جاڭىلىپ ىستەپ تۇرسىڭ با، الدە جورتا ىستەپ تۇرمىسىڭ»؟ سەنىڭ بىلىقبايىڭ كوبەيىپ بارادى عوي!.

- تى...ش- ش! قىرىق كەپەنىڭ جامان قاتىنى جەتەر، وسى سەن-اق سوڭىمىزدان قالمادىڭ-اۋ! - دەيدى كەمپىربايىپ، «سوڭىنان قالمادىنىڭ» ءمانىسىن نازگۇل بىلاي بەينەلەپ جۇرسە كەرەك.

كەمپىربايىپتىڭ سوڭىنان قالماي مەن نە قىلدى دەيسىڭ؟ جالعىز-اق اناۋ كۇنى كەمپىربايىپ «بويجەتكەن بالا» ۇلدانايدى وكىل عىپ شىعارامىن دەگەندە «جيىلىستىڭ قاراسىن دا كورمەي، ۇيىندە وتىرعان ادامدى سەن قالاي سايلايسىڭ؟» - دەپ وتكىزبەي تاستاۋعا مەن سەبەپ بولىپ ەدىم...

مەن سىزدەردەن عافۋ وتىنەم، «شىلىقتىڭ» نەشەۋ بولعانىن وزدەرىڭىز ساناماساڭىزدار، مەن جاڭىلدىم.

* * *

سايلاۋدى وتكىزىپ كەلىپ، كەمپىرباي ۇلى اۋداندىق كومەسيەگە بايانداما جاسايدى.

12-اۋىلداعى سايلاۋ جۇمىستارىنىڭ باستان «شىلىقپەن» وتكىزىلگەندىگى، نۇسقاۋ قولدانىلماعاندىعى كورىنەدى. اۋدان قاۋلى شىعارادى:

- سايلاۋ، «شىلىق»! نۇسقاۋدى ىسكە شىعارامىز! - دەپ اۋدان اتقا ءمىنىسىپتى. ۋاكىلدەر جونەلىپ تە كەتىپتى. سايلاۋ قايتا ءجۇرىپ جاتىر. قالعان جۇرت جەمىستى جۇمىس كۇتىپ وتىر.

سايلاۋ بولماعان جەرلەر! مىناۋ «شىلىقتار» ولمەسە وزىمەن كەتسىن، سىزدەردىڭ سايلاۋلارىڭىز نۇسقاۋمەن ءوتسىن!

2 -فەۆرال، 1929-جىل،

«ەڭبەكشى قازاق» گازەتى