ورىس ۇلتىنان ايەل العان بەلگىلى قازاق ازاماتتارى
ولاردىڭ باسىندا ۇلت زيالىلارى مەن كوسەمدەرى، اقىن-جازۋشىلار مەن بۇگىنگىنىڭ سال-سەرىلەرى دە بار.
Stan.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگى نازارلارىڭىزعا ورىس قىزدارىن جار ەتكەن بەلگىلى قازاق ازاماتتارىنىڭ ءتىزىمىن ۇسىنادى.
احمەت بايتۇرسىنوۆ
احمەت بايتۇرسىنوۆ قازاق جەرىندە قونىستانعان ورمانشى يۆاننىڭ قىزىن ۇناتىپ قالادى. ونىمەن كوڭىل جاراستىرىپ، اقىرىندا وتباسىن قۇرادى. ەكەۋى شاڭىراق كوتەرگەن كەزدە احمەت 25، ال الەكساندرا 19 جاستا بولعان. ەكەۋىنىڭ سەزىمىنە كۋا بولعان «مۇعالىم» دەپ اتالاتىن كول دە بار.
ايتكەنمەن، قازاق قوعامى احمەتتىڭ وزگە ۇلت وكىلىمەن شاڭىراق كوتەرگەنىن قابىداي المايدى. ءتىپتى، ەل اراسىندا ادەيىلەپ احمەتتىڭ بويداق ەكەندىگى جايلى سىبىس تاراتادى. جاقىندارىنان قولداۋ تاپپاعاندىقتان، قوس عاشىق نەكەلەرىن ترويتسك قالاسىندا قيۋعا ءماجبۇر بولادى. سوندا الەكساندرا يسلام ءدىنىن قابىلداپ، ەكى اي بويى ءدىني دارىستەر تىڭدايدى. ەسىمىن مۇسىلمانشا بادريسافا دەپ وزگەرتەدى. بادريسافا ارابشادان اۋدارعاندا «بادرۋن» - تولىق اي، «سافا» - كىرشىكسىز تازا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
احمەت پەن بادريسافا پەرزەنت سۇيە الماي، اقىرىندا ءۇش بالا اسىراپ الادى. قازيحان مەن اۋمات ەسىمدى ۇلدارى ەرتەرەكتە كوز جۇمىپ، شولپان ەسىمدى قىزى اناسىمەن بىرگە ايداۋدا بولادى.
ءاليحان بوكەيحانوۆ
الاش زيالىسى ءاليحان بوكەيحانوۆ تا ورىس قىزىمەن وتاۋ قۇرعان. عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنە سۇيەنسەك، 35-36 جاسىندا ەلەنا ياكوۆ قىزىنا ۇيلەنگەن.
1985-جىلى ومبى قالاسىنداعى ورمان شارۋاشىلىعى ۋچيليشەسىنە جۇمىسقا تۇرعان ءاليحان بوكەيحانوۆ ماتەماتيكادان ساباق بەرەدى. كەيىن "ستەپنوي كراي" گازەتىنە جۇمىسقا تۇرىپ، سول جەردە ساياساتكەر ياكوۆ سيەۆوستيانوۆپەن تانىسادى. قوس ازاماتتىڭ ساياسي-قوعامدىق قوزعالىستارعا دەگەن كوزقاراسى بىردەي بولىپ، ەكەۋى جاقسى ءتىل تابىسادى. جاقىن بايلانىس كەزىندە ساياساتكەردىڭ قىزى ەلەنامەن تانىسادى. ساياساتكەر ياكوۆ ەكى جاسقا باتاسىن بەرگەنىمەن، ءاليحاننىڭ اناسى ورىس قىزىن كەلىن ەتكىسى كەلمەيدى.
بۇل جايىندا عالىم سۇلتان حان اقق ۇلى: «ءاليحاننىڭ جەكە ومىرىنە قاتىستى مالىمەتتەردە ۇيلەنۋىنە بايلانىستى وقيعالار بەيمالىم كۇيىندە قالىپ وتىر. ونىڭ وزگە ۇلتتىڭ جانە ونىڭ ۇستىنە حريستيان ءدىنىنىڭ قىزىنا ۇيلەنگەندىگى - باستى قۇپيا ەمەس. ءاليحان وزىنە قالىڭدىق رەتىندە ورىس قىزىن، ەلەنا ياكوۆليەۆنا سيەۆوستيانوۆنانى تاڭدادى»، - دەپ جازعان.
ءاليحان مەن ەلەنانىڭ ءبىر قىز، ءبىر ۇلى بار. بوكەيحانوۆ 1903-جىلى دۇنيەگە كەلگەن قىزى ەليزاۆەتانى زەينەپ، 1904-جىلى ۇلى تۋعان ۇلى سەرگەيدى وكىتاي دەپ اتاعان. وكىنىشكە قاراي، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ وزىنە دە، ونىڭ بالالارى مەن نەمەرەسىنە دە تۋعان جەرىنەن توپىراق بۇيىرماعان. بارلىعى ماسكەۋ قالاسىندا جەرلەنگەن.
مۇحتار اۋەزوۆ
قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ بىرنەشە ايەل العان. ولاردىڭ ءبىرى ورىس ۇلتىنان. داڭقتى جازۋشى بىرنەشە قىزدى جار ەتكەنىنە قاراماستان، وتباسىلىق باقىتتى سەزىنە الماعان. ونىڭ رايحان، كاميلا، ۆالەنتينا ەسىمدى ءۇش جارى بولعان.
العاشقى جارى رايحاندى ساۋىق كەشتەرىنىڭ بىرىندە كورگەن اۋەزوۆ ونىمەن تانىسۋ ءۇشىن اراعا اكەسىن سالادى. اكەسى ارقىلى قىزدىڭ وتباسىمەن تانىسىپ، رايحانمەن وتباسىن قۇرادى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن مۇحتار اۋەزوۆ ءبىلىم الۋ ءۇشىن سەمەيگە كەتەدى. وندا اباي قۇنانبايەۆتىڭ نەمەرەسىمەن تانىسىپ، ونى ۇناتىپ قالادى. اراعا ادامدار سالىپ، كاميلانى دا جار ەتەدى. ونى ەرتىپ لەنينگرادقا اتتانادى. الايدا لەنينگرادتىڭ اۋا-رايى كاميلاعا جاقپاي، ول اۋىلعا قايتادى. مۇحتار اۋەزوۆ اۋىلعا ورالماعان سوڭ، جارى ءىش-قۇسادان كوز جۇمعان. جازۋشى وسى ءۇشىن ءوزىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن كىنالاپ ءوتىپتى. جان-جاراسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن اۋەزوۆ جۇبايىنان «اباي جولى» رومانى ارقىلى كەشىرىم سۇراعان-دى.
ال ەكىنشى جارى قايتىس بولعان سوڭ، ورىس قىزى ۆالەنتينامەن كوڭىل قوسادى. ءبىراق ونىمەن دە باقىتتى بولا الماعان اۋەزوۆ فاتيما عابيتوۆامەن قوسىلادى. ەكەۋىنىڭ ماحابباتىنان مۇرات اۋەزوۆ دۇنيەگە كەلەدى. اۋەزوۆ بۇدان وزگە ناديا، گۇلبان، ولگا، ءرازيا، عايني، ماسپەن، كۇلان، ورازكەن، اققال ەسىمدى ارۋلارعا عاشىق بولعان.
مۇستافا شوقاي
ⅩⅩعاسىردىڭ باسىندا تاشكەنتكە قاشۋعا ءماجبۇر بولعان مۇستافا شوقاي سوندا ماريا گورينامەن نەكەگە وتىرادى. مارينا - مۇستافا شوقايدىڭ بايىرعى تانىسى. 1918-جىلدىڭ 1- مامىرىندا قايىن اتاسى گوريننىڭ وتىنىشىمەن تاشكەنتتەن ماسكەۋگە اتتانادى. بۇل ۋاقىتتا ماريا ماسكەۋدىڭ وپەرا تەاترلارىنىڭ بىرىنەن شاقىرتۋ العان بولاتىن.
فرانسيانىڭ نوجان-سيۋر-مارن قالاسىندا مۇستافا شوقايعا ەسكەرتكىش ورناتىلعان. ايەلىنىڭ ارقاسىندا ەۋروپا حالقى ونىڭ كوپتەگەن ەڭبەگىن وقىعان. وسىنى ەسكەرگەن فرانسياعا بارعان «مۇستافا شوقايدىڭ قازاق جانە فرانسۋز دوستىعى» ۇيىمىنىڭ قازاقستاندىق مۇشەلەرى ماريانىڭ بەيىتىنە بارىپ توپىراق سالادى. سول كەزدە اكىمشىلىك گورينانىڭ 1969-جىلدىڭ 14- ساۋىرىندە قايتىس بولعانىن ايتقان. ماريا قايتىس بولارىنان 4 جىل بۇرىن ءوزىن جەرلەيتىن ورىندى تاڭداپ، ونى 50 جىلعا جالعا الىپ قويعان ەكەن. بۇل مەرزىم اياقتالعاندىقتان، قىزىلوردا اكىمى مۇرات مۇحاممەد تاعى دا 770 ەۋرو تولەپ (شەتەلدە جەر ساتىلمايدى، ونى تەك جالعا بەرەدى)، مەرزىمدى تاعى 50 جىلعا ۇزارتتى.
قانىش ساتبايەۆ
گەولوگ قانىش ساتبايەۆتىڭ عىلىمعا سىڭىرگەن ەڭبەگى جايلى جۇرت بىلگەنىمەن، ونىڭ وتباسىلىق ءومىرى مەن ارتىندا قالعان ۇرپاعى جايلى اقپارات جوقتىڭ قاسى. عالىم قازاق جانە ورىس ۇلتىنان ەكى ايەل العان. باس-اياعى التى پەرزەنتىنىڭ ەكەۋى شەتىنەپ، تاعى ءبىرى ەرەسەك كەزىندە كوز جۇمعان.
ءبىرىنشى ايەلى ءشاريپادان شامشيابانۋ مەن حانيسا ەسىمدى ەكى قىزى، ال ەكىنشى جارى تايسيا الەكسەي قىزىنان مەيىز اتتى ءبىر قىزى بار.
باقىتجان بايقاداموۆ
بەلگىلى كومپوزيتور، حور ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشى باقىتجان بايقاداموۆ تا ورىستىڭ قىزىمەن نەكەلەسكەن. باقىتجان بايقاداموۆ پەن ۆالەنتينا پانفيلوۆانىڭ ايگۇل، الۋا ەسىمدى ەكى قىزى بار. قوس بيكەش وسى ۋاقىتقا دەيىن اتا-اناسىنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەۋ ءۇشىن بارىن سالعاندارىن ايتادى.
«ءبىز الماتىلىقتار وزدەرىنىڭ كىمنىڭ بالاسى ەكەنىن بىلمەگەن زاماندا تۋىپ-وستىك. ول ۋاقىتتا اكە-شەشەسىنىڭ اتى دۇركىرەپ تۇرعان جانداردى عانا تانيتىن ەدى. ولاردىڭ قاتارىندا ءبىز - بايقاداموۆتار دا بولدىق. سەبەبى، تاڭەرتەڭ راديو قوسىلعان كەزدە، مەنىڭ اكەمنىڭ اندەرى شىرقالاتىن. قازىردىڭ وزىندە ءبىزدى «بايقاداموۆتىڭ قىزدارى»، «پانفيلوۆتىڭ نەمەرەلەرى» دەپ تانىستىرادى.
بۇل «لەيتەنانت شميدتىڭ بالالارى» دەگەندەي ەستىلەدى. ءبىراق، ءبىز ەش ۋاقىتتا اتا-بابامىزدىڭ تانىمالدىلىعىن پايدالانۋعا تىرىسقان ەمەسپىز. تاعدىرىما ريزامىن، تەگىمدى دە قۇرمەتتەيمىن. اكەم حور ونەرىنىڭ نەگىزىن سالدى، ونىڭ اتىندا كوشەلەر بار. اتامنىڭ تەگىن مەنى گوگول-پانفيلوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا كولىك قاعىپ، قاشىپ كەتكەن كەزدە عانا پايدالانعانمىن. مەن كولىكتىڭ ءنومىرىن ەستە ساقتاپ قالعاندىقتان، ارتىنشا ول زۇلىم ۇستالدى. تەلەفوننان وعان «اقىماق، سەن مەنىڭ اتامنىڭ اتىنداعى كوشەنىڭ بويىندا قاعىپ كەتتىڭ» دەپ ايقايلاعان بولاتىنمىن»، - دەيدى كومپوزيتوردىڭ قىزى الۋا «جاڭا ۇرپاق» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ
قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ ەكى رەت ۇيلەنىپ، ەكى رەتىندە دە ورىستىڭ قىزىن العان. ۆەرا نيكولاي قىزى جانە ەۆگەنيا كيريلل قىزى ەسىمدى قوس ايەلىنەن بەكتۇر، جاناق ەسىمدى ەكى ۇل مەن مۋزا ەسىمدى ءبىر قىز سۇيگەن.
ايماۋىتوۆتىڭ ەكىنشى جارىنىڭ كەسكىن-كەلبەتى ۇسقىنسىزداۋ بولعان دەسەدى. مۇنى بايقاعان ءسابيت مۇقانوۆ جازۋشىدان اشىق سۇرايدى. ءوز كەزەگىندە ايماۋىتوۆ مۇقانوۆتى سىر وزەنىنىڭ جاعاسىنا شاقىرىپ، ەۆگەنيانى نە ءۇشىن ايەلدىككە العانىن تۇسىندىرمەك بولادى.
كەلىسىلگەن جەرگە كەلىپ جەتكەن مۇقانوۆ جۇسىپبەك پەن ەۆگەنيانىڭ سەرۋەندەپ جۇرگەنىن كورەدى. ءبىر مەزەتتە قالامگەردىڭ جارى كيىمىن شەشىپ، سۋعا ءتۇسىپ كەتەدى. ال جازۋشى جۇبايىن دەنە سىمباتى مەن كۇتىمى ءۇشىن ءسۇيىپ قالعانىن ايتىپتى. ەۆگەنيانى كورگەن ءسابيت تە جازۋشىنى بۇدان ءارى مازالاماپتى.
باۋىرجان مومىش ۇلى
داڭقتى باتىر، جازۋشى باۋىرجان مومىش ۇلى بىرنەشە رەت ۇيلەنگەن. العاشقى جارى - ءبيبىجامال مۇقان قىزى. بۇل نەكەدەن جازۋشىنىڭ ءبىر ۇلى بار. باقىتجان مومىش ۇلى بۇگىندە ەسىمى ەلگە بەلگىلى جازۋشى، ال ونىڭ جارى بەلگىلى قوعام قايراتكەرى زەينەپ احمەتوۆا.
ەكىنشى زايىبى - ۆەرا سترويەۆا. ول باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ادەبيەتكە كەلۋىنە اسەر ەتكەن. بۇدان بولەك، مومىش ۇلى سىعان قىزى كلاۆديا كوركينامەن كوڭىل جاراستىرعان. ودان ەلەنا ەسىمدى قىزى بار. تاعى ءبىر ايەلى باقىتجامال قاليبەك قىزىمەن 13 جىل بىرگە ءومىر سۇرگەن.
تۇرار رىسقۇلوۆ
مەملەكەت قايراتكەرى، ساياساتكەر تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ ءتورت ايەلى بولعان. ءبىر قىزىعى، ولاردىڭ ۇشەۋى ورىس ۇلتىنان. ال ءتورتىنشىسى تەك جارتىلاي قازاق. تۇرار بۇل ايەلىن ورىس اكتريساسى رەگينا لازاريەۆا ءۇشىن تاستاپ كەتپەك بولعان دەسەدى. ال ەكىنشى ايەلى نادەجدا پۋشكاريەۆا جاحانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ جۇبايىنىڭ اپكەسى بولعان دەگەن دە بولجام بار.
رىسقۇلوۆتىڭ ءبىرىنشى جانە ءۇشىنشى جۇبايى (كولوسوۆسكايا تاتيانا ۆلاديميروۆنا مەن دەرگاچيەۆا ۆەرا يۆانوۆنا) ودان تۋعان بالالارىن تاستاپ كەتكەن. سوندىقتان بۇل ەكەۋى دە رىسقۇلوۆقا اتاعى مەن اقشاسى ءۇشىن عانا تۇرمىسقا شىققان دەسەدى.
ءۇشىنشى ايەلىنىڭ اكەسى نەمەرەسى مايانىڭ نەكەسىز بالا ەكەنىن ءبىر ەستەلىگىندە ايتقان. بۇل ازداي، اكەسىنىڭ سوزىنە سەنسەك، دەرگاچيەۆا 17 جاستاعى وقۋشىسىمەن جاقىن بايلانىستا بولعان. قۋانىشقا وراي، مايانى رىسقۇلوۆتىڭ ەكىنشى ايەلى اسىراپ الىپتى.
ولجاس سۇلەيمەنوۆ
اقىن، «از ي يا» كىتابىنىڭ اۆتورى، «نيەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى ولجاس سۇلەيمەنوۆ تە ورىس قىزىمەن وتاۋ قۇرعان. ونىڭ جارىنىڭ ەسىمى - مارگاريتا ۆلاديميروۆنا. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ جۇبايى جايلى اقپارات جوقتىڭ قاسى.
ءبىر انىعى، ەرلى- زايىپتىلار مۇسىلمان مەن حريستيان ءدىنى مەرەكەلەرىن قاتار تويلايدى ەكەن. سۇلەيمەنوۆ پەن مارگاريتا ۆلاديميروۆنانىڭ ءۇش قىزى بار: ءمادينا، دينارا، ءلايلا.
توقتار اۋباكىروۆ
قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى توقتار اۋباكىروۆتىڭ دە جارى ورىس ۇلتىنان. اۋباكىروۆ وسىدان تۋرا 41 جىل بۇرىن تاتيانا ەسىمدى ارۋمەن وتاۋ قۇرعان. بۇل تۋرالى عارىشكەر امان تاسىعانعا بەرگەن سۇحباتىندا بىلاي دەگەن بولاتىن:
«ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى تاپتىق. كوپ جىلدان بەرى قول ۇستاسىپ كەلە جاتىرمىز. بيىل 41 جىل تولدى. بۇگىنگە دەيىن مەن ولسىز بولا المايمىن، ال مەن ءبىر جاققا كەتىپ قالسام، ول كىسى مەنى ىزدەيدى. ءالى ءبىر-ءبىرىمىزدى ىزدەپ ءجۇرەمىز».
1951-جىلى تۋعان تاتيانا مالىشيەۆا ميحايلوۆنانىڭ ماماندىعى - ينجەنەر. ءبىر قىزىعى، توقتار مەن تاتيانا ۇزاق ۋاقىت بويى رەسمي نەكەگە تۇرماعان. ۇيلەنگەن كەزىندە اۋباكىروۆتىڭ جاسى 39 دا، ال تاتيانىڭ جاسى 34 تە بولىپتى. بۇل جۇپ وتباسىن قۇرعانعا دەيىن ەكى بالالى بولىپ ۇلگەرگەن. توقتار اۋباكىروۆتىڭ جارى تاتيانادان تيمۋر جانە ميحايل ەسىمدى قوس ۇلى بار.
تالعات مۇسابايەۆ
قازاقتان شىققان ەكىنشى عارىشكەر، قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى تالعات مۇسابايەۆتىڭ جارى رەسەي ازاماتشاسى - لاتسيس ۆيكتوريا ۆولدەماروۆنا. كوپشىلىك ونى ورىس دەپ ويلاعانىمەن، شىققان تەگى لاتىن ەلدەرىنەن كورىنەدى. مۇسابايەۆ بولاشاق جارىمەن ريگادا تانىسقان.
ۆيكتوريا ۆولدەمار قىزى 25 جىلدان اسا ءتىس دارىگەرى بولىپ قىزمەت اتقارعان. مۇسابايەۆتاردىڭ ءبىر ۇل، ءبىر قىزى بار.
باتىرحان شۇكەنوۆ
تانىمال ءانشى ءارى مۋزىكانت باتىرحان شۇكەنوۆ تە ورىس قىزى ەكاتەرينامەن بەيرەسمي نەكەدە بولعان. ول ماسكەۋدە جۇرگەن كەزىندە كاتيامەن كوڭىل قوسىپ، ونىمەن ءبىر شاڭىراق استىندا تۇرا باستاعان. الايدا اتا-اناسىنا بۇل تۋرالى ايتپاعان. اناسى بەيرەسمي كەلىنىمەن ماسكەۋگە قىدىرىپ كەلگەندە ءبىر-اق تانىسقان. ول كەزدە كاتيانىڭ اياعى اۋىر بولاتىن. بۇل تۋرالى باتىرحاننىڭ اناسى «ۇيات ەمەس» باعدارلاماسىندا بىلاي دەگەن بولاتىن:
«1997-جىلدان باستاپ جۇرەگىم اۋىرا باستادى. اۋىرىپ ماسكەۋگە بارعانىمدا باتىرحان كۇتىپ الدى. ءبىر بولمەلى پاتەرلەرى بار ەكەن. ەكىقابات ايەلدى العاش رەت سول كەزدە كوردىم. ماقسۇتتان بۇرىن ءبىر ۇل تۋىپ، ونىسى ەكى ايدان سوڭ قايتىس بولىپ كەتتى. جاڭا بارعانىمدا العاش رەت كاتيامەن تانىستىردى. جۇرەگىم ءبىرتۇرلى بولىپ قالدى. شىنىمدى ايتسام، ماعان ەش جەرى ۇنامادى».
بۇگىندە مارقۇم باتىرحان شۇكەنوۆ پەن ەكاتەرينانىڭ ماقسۇت ەسىمدى ۇلى بار. ول اناسىمەن بىرگە شەتەلدە تۇرادى.
سەيفۋللين جولبارىس
مۋزىكانت ءارى كومپوزيتور سەيفۋللين جولبارىس تا ەكى رەت وتباسىن قۇرعان ازاماتتاردىڭ قاتارىندا. العاشقى نەكەسى ءساتسىز اياقتالعان سەيفۋللين ەكىنشى رەتتە ورىس قىزىمەن شاڭىراق كوتەرگەن. سەيفۋلليننىڭ ايتۋىنشا، ەكاتەرينا ليلۋيا ورىس بولعانىمەن، جانى قازاق.
ءوزى اۋىلدا وسكەن قىز قازاقشاعا سۋداي. سەيفۋللين مەن ەكاتەرينانىڭ بۇگىندە قوس قىزى ءوسىپ كەلەدى. سونداي-اق، ونەر يەسىنىڭ العاشقى نەكەسىنەن ءبىر قىز، ءبىر ۇلى بار.
