كليماتتىڭ وزگەرۋى ءنارلى زاتتاردىڭ تاپشىلىعىنا الىپ كەلەدى - عالىمدار

 استانا. قازاقپارات - كليماتتىڭ وزگەرۋى جۇزدەگەن ميلليون ادامداردىڭ ءنارلى زاتتاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە ۇشىراۋىنا الىپ كەلەدى.

سەبەبى CO2 مولشەرى جوعارى اتموسفەرادا وسكەن وسىمدىكتەردىڭ قۇنارلىعى ازايىپ، اقۋىز، سينك، تەمىر قۇرامى ازايادى، دەپ حابارلايدى The Guardian باسىلىمى.

سوڭعى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە سەنسەك، كومىرقىشقىل گازىنىڭ كونسەنتراتسياسى %3- 17 ارالىعىندا بولاتىن جاعدايدا وسىرىلگەن ازىق- تۇلىك - بيداي، كۇرىش، جۇگەرى مەن كوكونىستەردىڭ قۇنارلىعى تومەن بولادى. ياعني، كومىرقىشقىل گازى مولشەرىنىڭ ءوسۋى ەگىننىڭ نارلىلىگىن تومەندەتىپ، جۇزدەگەن ميلليون ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. بۇل اسىرەسە كەدەي مەملەكەتتەردە ەرەكشە بايقالاتىن بولادى.

زەرتتەۋدى جۇرگىزگەن عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، كومىرقىشقىل گازىنىڭ 2050 -جىلعى كۇتىلەتىن مولشەرىندە وسىرىلگەن ازىق- تۇلىك قۇرامىنداعى اقۋىز، تەمىر مەن سينك %3-17 عا كەمىگەن. ساراپشىلار بۇل وزگەرىس كەسىرىنەن عاسىر ورتاسىنا قاراي 175 ميلليون ادامدا تسينك تاپشىلىعى، 122 ميلليون ادامدا اقۋىز تاپشىلىعى پايدا بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ وتىر. سونداي- اق ولاردىڭ ايتۋىنشا، بالا تۋۋ جاسىنداعى 1,4 ميلليارد ايەل مەن بەس جاسقا دەيىنگى بالالار تەمىر دەفيتسيتى دامىعان وڭىرلەردە تۇراتىن بولادى.

ايتا كەتۋ كەرەك، سينكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ينفەكسيا مەن ديارەيانىڭ ارتىپ، جارالاردىڭ جازىلۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزسە، اقۋىز جەتىسپەۋشىلىگى ءوسىمدى باياۋلاتادى. ال تەمىر جەتىسپەۋشىلىگى جۇكتىلىك پەن بوسانۋ كەزىندە ءتۇرلى اسقىنۋلارعا اكەلۋى مۇمكىن.

«بۇل CO2 نىڭ جوعارى دەڭگەيى جاھاندىق دەنساۋلىققا قانشالىقتى اسەر ەتە الاتىنىن كورسەتىپ تۇر جانە ونىڭ ارتى جاقسى ەمەس ەكەنى انىق. بۇل زەرتتەۋ CO2 قالدىعىن ازايتۋعا بايلانىستى مۇقيات بولۋ كەرەكتىگىمىزدى كورسەتتى» ، دەيدى گارۆاردتىڭ قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكتەبىنىڭ دوكتورى، زەرتتەۋ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى مەتيۋ سميت.

سميت پەن ونىڭ اۆتورى سەميۋەل مايەرس Nature Climate Change جۋرنالىندا جاريالاعان ماقالادا زەرتتەۋ بارىسىندا جان- جاقتى دەرەك كوزدەرىنەن ءتۇرلى مالىمەتتەر قامتىلعانىن ايتتى. ونىڭ ىشىندە ولار بيداي، كۇرىش، جۇگەرى مەن ناقتى كوكونىستەر مەن جەمىستەردىڭ 225 ءتۇرىن قاراستىرعان. زەرتتەۋ توبى سونىمەن قاتار ءنارلى زاتتاردىڭ وڭىرلىك وزگەشەلىكتەرىن دە، مەملەكەتتەگى حالىق جاسى مەن جىنىسىن، تاماقتانۋ ەرەكشەلىكتەرىن دە نازارعا الىپتى. سودان كەيىن زەرتتەۋشىلەر CO2 دەڭگەيىنىڭ بۇگىنگى قارقىنمەن كوبەيگەن جاعدايىنداعى ءنارلى زاتتاردىڭ تۇتىنۋىن قاراستىرعان.

زەرتتەۋ بارىسىندا بارلىعى 151 مەملەكەتتىڭ مالىمەتتەرى قاراستىرىلعان. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەلدەردىڭ ىشىندە سولتۇستىك افريكا، ازيانىڭ وڭتۇستىك- شىعىسى مەن تاياۋ شىعىس ەلدەرى ەڭ كوپ جاپا شەگەتىن بولادى. مىسالى، ءۇندىستاندا 2050 -جىلعا قاراي 50 ميلليون ادامدا سينك جەتىسپەۋشىلىگى، 38 ميلليون ادامدا اقۋىز جەتىسپەۋشىلىگى كەڭ تارايتىن بولادى.

عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى تاڭدا الەم بويىنشا 662 ميلليون ادامدا اقۋىز جەتىسپەۋشىلىگى، 1,5 ميلليارد ادامدا سينك جەتىسپەۋشىلىگى كەزدەسەدى. ال CO2 دەڭگەيىنىڭ ارتۋىمەن بۇلاردىڭ بارلىعىنىڭ جاعدايى ناشارلاي بەرەتىن بولادى.

زەرتتەۋگە قاتىسپاعان عالىمداردىڭ ءبىرى، كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورى كاي جۋدىڭ ايتۋىنشا، بۇل زەرتتەۋ كليماتتىڭ وزگەرۋى ادام دەنساۋلىعىنا ەداۋىر اسەر ەتەتىنىن كورسەتكەن ماڭىزدى جاڭالىق سانالادى.

«ەگەر بەلگىلى ءبىر ارەكەتتەر قولعا الىنباسا، CO2 دەڭگەيىنىڭ ارتۋىنان ميلليونعا قوسا تاعى ميللياردتاعان ادامدار ءنارلى زاتتاردىڭ دەفيتسيتىنە شالدىعاتىن بولادى. ياعني، قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى كەز كەلگەن جاعدايدا مىندەتتى تۇردە كليماتتىڭ وزگەرۋىن ەسكەرۋى كەرەك» ، دەيدى ول.

Baq.kz