جەر اينالۋىن توقتاتسا

 استانا. قازاقپارات - مەكتەپتە فيزيكا پانىنەن وقىعان بولارسىزدار، ءبىز ءومىر سۇرەتىن جەر پلانەتاسى ءوز وربيتاسىمەن كۇندى اينالا قوزعالادى. ونىڭ كۇندى تولىقتاي اينالىپ شىعۋى -  ءبىر جىل. جانە جەردىڭ ءوز وسىنەن اينالاتىنىنان دا حاباردار بولارسىز.

ونىڭ ءوز وسىنەن تولىقتاي اينالۋى -  ءبىر تاۋلىك. سونىمەن، ەگەردە، جەر پلانەتاسى ءوز وسىنەن اينالۋىن توقتاتسا، جەر بەتىندە قانداي وزگەرىستەر بولار ەدى؟ ءسىز ايتارسىز، جەر اينالۋىن توقتاتسا ءدال سول ساتتەگى جەردىڭ كۇن ءتۇسىپ تۇرعان بەتىندە كۇندىزگى ۋاقىت، كولەڭكە بەتىندە تۇنگى ۋاقىت بولىپ، ءومىر سۇرە بەرەمىز دەپ. سولاي بولادى دا. ءبىراق، ءسىز ءبىر نارسەنى ەسكەرمەدىڭىز. ول -  جەر پلانەتاسىنىڭ ءوز وسىنەن اينالۋ جىلدامدىعى. ال بۇل جىلدامدىق ساعاتىنا -  1670 شاقىرىم. ياعني ءسىز قازىر تىنىش وتىرعاننىڭ وزىندە، عارىشتاعى باسقا پلانەتالارمەن سالىستىرعاندا ساعاتىنا 1670 شاقىرىم جىلدامدىقپەن اينالىپ جاتىرسىز. سونىمەن، جەر ءوز وسىنەن اينالۋىن توقتاتقانىمەن، ءسىز ينەرتسيا كۇشىنىڭ ارقاسىندا ءدال سول ساعاتىنا 1670 شاقىرىم جىلدامدىقپەن جىلجي بەرەسىز نەمەسە ۇشاسىز. ءسىز عانا ەمەس، جەر بەتىندەگى بارلىق نارسە. جەر سىرتقى قابىرشىقتان، ونىڭ استىندا ماگمادان، ورتاسىندا يادرودان تۇرادى. ياعني جۇمىرتقا ءتارىزدى. وسى «ۇلكەن جۇمىرتقانىڭ» بىردەن توقتاۋى -  قولىڭىزداعى جۇمىرتقانىڭ ءتۇسىپ كەتىپ، شاشىلا سىنعانىنداي قۇبىلىس. كوز الدىڭىزعا ەلەستەتە الدىڭىز با؟ وسى جاعدايلاردان كەيىن جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ قانداي كۇي كەشەرىن ايتپاسا دا تۇسىنىكتى بولار.

 ارينە، جەردىڭ بىردەن توقتاي قالۋى اقىلعا سىيمايتىن قۇبىلىس. ءبىراق جەردىڭ ءوز جىلدامدىعىن شامالاپ ازايتۋى ابدەن مۇمكىن دۇنيە. عالىمداردىڭ دالەلدەۋى بويىنشا، جەردەگى تاۋلىك ۋاقىتى ءار 100 جىل سايىن 2 ميلليسەكۋندقا ۇزارادى ەكەن. ياعني جەردىڭ العاشقى پايدا بولعان داۋىرىندە تاۋلىك ۋاقىتى وتە قىسقا بولعان. جەردىڭ بىرتىندەپ توقتاۋى ادامزاتقا بىردەن زاۋال اكەلمەگەنمەن، جىلدار وتكەن سايىن بىلىنە باستايدى. ءبىرىنشى كەزەكتە، تەڭىز سۋلارى ەكۆاتور ماڭايىنا ەمەس، پوليۋستەرگە قاراي ىسرىلادى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ ەكۆاتوردىڭ بويى تولىقتاي قۇرلىققا اينالىپ، بۇكىل ەۋروپا، اۋستراليا، امەريكا، كانادا، جاپونيا سەكىلدى ەلدەردىڭ بارلىعى سۋ استىندا قالادى. ادامزات ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرا بەرەدى. ءبىراق، بۇدان كەيىن ادامدار اراسىندا اۋرۋ كوبەيەدى. ويتكەنى، جەردىڭ اينالۋى يادروسىنىڭ دا اينالۋى. ول وسى اينالۋى ارقىلى كۇننىڭ رادياتسياسىنان قورعايتىن ماگنيتتى ءورىس تۇزەتىن. جەر اينالۋىن باسەڭدەتكەن سايىن ماگنيتتى ءورىس كۇشى دە ازايا بەرەدى. قورعانسىز جەر كۇن رادياتسياسىن تولىقتاي وزىنە قابىلدايدى. ارى قاراي تاعى تۇسىنىكتى.

 www.zhasorken.kz