كەلىمسەكتەر - ەرىنشەكتەر ەمەس، ءبىراق... - وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ
قۇم تەراپياسى تۋرالى بىلەسىز بە؟ - «قوستاناي تاڭى» گازەتى
ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن سالاۋاتتىلىعى ەڭ نەگىزگى ماسەلە. سوندىقتان دا بالالاردى ەرتەدەن بىلىمگە باۋلۋدا ۇلكەن وزگەرىستەر ءالى دە كەرەك. «قوستاناي تاڭى» گازەتىندە قۇم تەراپياسى تۋرالى جازىلىپتى. راسىندا قۇمدا ويناۋ ءسابيدىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتەتىنىن عالىمدار ءبىراز جىلدار بويى جازىپ كەلەدى. ماسەلەن، قۇمنىڭ تۇيىرشىكتەرى ءسابي بويىنداعى جاسۋشانى وياتىپ، جۇيكە جۇيەسىن تىنىشتاندىرادى ەكەن. بالانىڭ قۇممەن ويناعاندا الاڭسىز بەرىلىپ كەتۋى دە سوندىقتان. سوسىن ماماندار قۇم تەراپياسى بالانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، مىنەزىنىڭ اشىلۋىنا، بويىنداعى قيىندىقپەن كۇرەسۋگە دە كومەكتەسەتىنىن، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ، زەيىنىن ارتتىراتىنىن ايتادى. ياعني، قۇم - بالانىڭ قابىلەتىن ەرتە باستان اشۋعا كوپ كومەك بەرەدى.
«كىشكەنتاي بالالار ءوز تابيعاتىندا جاڭا باستاعان زەرتتەۋشىلەر. ولار بارلىعىن وزدەرى سىناعىلارى جانە زەرتتەلمەگەنىن زەرتتەگىلەرى كەلەدى. بالانىڭ تىلەگى جاڭا باسقارمالى پروتسەستى جاساۋعا دەگەن تانىمدىلىعى وتە ماڭىزدى، وعان دەگەن تانىمدىق كوزقاراسى، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق دامۋى ەڭ باستى پايدالى» دەپ جازادى «قوستاناي» تاڭى».
ايتا كەتەرلىگى، جازۋىنشا، قۇم تەراپياسىنىڭ ماڭىزدىلىعى مەن پايداسى تۋرالى قوستاناي قالاسىنىڭ № 61 -بالاباقشاسىنداعى بالالارمەن جۇمىس جۇرزىلگەن ەكەن. «قۇم تەراپياسىندا بۇرىس نەمەسە دۇرىس كومپوزيتسيا دەگەن جوق. ءتۇرلى مۇسىندەر جاساي الادى، ونى قايتادان بۇزىپ، قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى. بالا وسى باعىت- باعدارمەن ارەكەتتەنىپ وتىرىپ، ءوزىن سيقىرشى سەزىنەدى. بالا قۇممەن ويناۋدى سىندىرۋدان، مايىستىرۋدان، جاڭا مۇسىندەر قۇراستىرۋدان قورىقپاي اينالىسادى... قورىتا ايتقاندا، «قۇم تەراپياسى» بالالانى تاربيەلەۋدە، دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قۇمداعى ويىندار، ءتۇرلى جاتتىعۋلاردى پايدالانۋ بالالاردىڭ ەموتسياسىن، شىعارماشىلىعىن، زەيىندەرىن، قابىلەتتەرىن دۇرىس كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا ماڭىزدى ءرول اتقارادى».
ساۋكەلە - «اقمەشىت اپتالىعى» گازەتى
قىزىلوردا قالالىق گازەتى «قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ عاجابى - ساۋكەلە كيگىزۋ» تۋرالى جازىپتى. «ول ايەل كيىمدەرىنىڭ ىشىندە ەڭ اسىلى عانا ەمەس، ونىڭ جۇبايلىق ومىرىندەگى ەلەۋلى كەزىنىڭ ەستەن كەتپەس ىستىق بەلگىسى سانالعان. بۇلاڭداپ وسكەن وڭ جاقتاعى جانە اق بوساعا اتتار ساتتەگى قيماس تا، قىزىقتى كەزدىڭ ەسكەرتكىشىنە بالانعان ساۋكەلە كيگىزۋدىڭ ءوزى ءبىر ەرەكشە سالتانات» دەپ جازادى گازەت.
جازۋىنشا، ءداستۇر بويىنشا قىزعا ساۋكەلەنى، باسقا دا كيىمدەرىن اكەسىنىڭ ۇيىندە ۇزاتىلار ساتتە جەڭگەلەرى ارنايى كەلىپ وڭ جاقتاعى ۇكىلى تاقياسىنىڭ ورنىنا كيگىزىپ، ەنەسىنەن بايعازى العان ەكەن. ول بايعازىنىڭ باعاسى دا ولقى بولماعان. بۇعان قۇدا- قۇداعيلار شاقىرىلعان. ولار كورىمدىك اتاعان. شاشۋ شاشىلىپ، اق باتا ارنالعان. قاستەرلى باس كيىمدى كيگىزگەنى ءۇشىن اۋىلدىڭ سىيلى ايەلى كۇيەۋ جىگىتتەن سىيلىق العان. سول كۇنى قۇدالار ۇلكەن ۇيگە كەتكەنشە كەلىنشەك ساۋكەلەسىن كيىپ وتىرعان.
«جاس كەلىندى جۇرتتىڭ ءبارى كورۋگە ىنتىق. ونىڭ كورىمدىگى دە سوعان لايىق بولۋى كەرەك. كورسە كوزدىڭ جاۋىن الاتىن وسى بۇيىم تەك كەلىنشەك ءسانى عانا ەمەس، توي سالتاناتى مەن قۇدالار بەدەلىن دە كوتەرە تۇسەتىن ەرەكشە كورىنىس. ەسكى سالت- ءداستۇردىڭ جارقىن كورىنىسى قاسيەتتى ساۋكەلە عاسىرلاردان كەلە جاتقان اسىل مۇرا» دەپ جازادى گازەت.
كەلىمسەكتەر - ەرىنشەكتەر ەمەس! - «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى
ەلىمىزدە جۇمىسسىزدار سانى كوپ بولا تۇرا، جالدانىپ جۇمىس ىستەيتىن گاستەربايتەرلەردى كەز كەلگەن اۋىلدان كەزدەستىرۋگە بولادى. ال ونداي ەڭبەك ميگرانتتارى كىمدەر؟ ولاردىڭ ەلىمىزگە پايداسى مەن زيانى نەشىك؟ «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى وسى ماسەلەگە ۇڭىلگەن ەكەن. گازەتتىڭ كەلتىرگەن دەرەگى بويىنشا، قازاقستان ەڭبەك ميگرانتتارىن قابىلداۋ كورسەتكىشىنەن الەمدە 9-ورىندا تۇر. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مالىمەتى بويىنشا قازاقستانداعى ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ سانى 700 مىڭنان اسادى، ال ونىڭ بار بولعانى 6 اق پايىزى رەسمي تىركەلىپ، زاڭدى تۇردە جۇمىس ىستەيدى ەكەن.
«دەمەك، ميگرانتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى رەسمي تىركەلمەي، ەشقانداي سالىق تولەمەي ەڭبەك ەتۋدە. ەگەر وسى مالىمەتتەردى نەگىزگە الىپ، رەسمي تىركەلگەن 40 مىڭ ادامنىڭ ەڭ تومەنگى جالاقىسى 60 مىڭ تەڭگە مولشەرىندە دەپ ساناساق، كەلىمسەكتەر ايىنا ەلىمىزدەن 2 ميلليارد 400 ميلليون تەڭگە جينايدى. بۇل تەك رەسمي تىركەلگەن ميگرانتتاردى ەڭ تومەنگى جالاقىمەن ەسەپتەگەندە شىققان قارجى. ال، شىندىعىندا ولاردىڭ سانى 40 مىڭ ادامنان الدەقايدا كوپ ەكەنى بارشاعا بەلگىلى. بۇل دەگەنىمىز ەل ەكونوميكاسىنان قانشاما قاراجات سىرتقا كەتىپ جاتىر دەگەن ءسوز. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، سىرتتان كەلىپ سازعا وتىرعىزىپ كەتەتىندەر كوپ. ءتۇرلى قىلمىستىق وقيعالار دا كەلىمسەكتەردىڭ قولىمەن جاسالىپ جاتقانىن كۇندەلىكتى ومىردە كورىپ ءجۇرمىز. سونداي- اق، سىرتتان كەلگەن جۇمىسشى ول تەك جۇمىس كۇشى عانا ەمەس، ول قوعامنىڭ مۇشەسى بولعاندىقتان، ءوزىنىڭ ءتىلىن، مادەنيەتىن، ءدىلىن، ۇستانىمىن دا اكەلەتىنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك» دەپ جازادى ماقالا اۆتور.
سونىمەن قاتار، ماقالادا ميگرانتتاردىڭ باسىم بولىگى ورتا مەكتەپتى جاڭا بىتىرگەن جاستار ەكەنى، ولار ورتاعا تەز بەيىمدەلەتىنى ايتىلادى. ەڭ باستىسى وسى جاستار ءوزىنىڭ ەڭبەكقورلىعىنىڭ، ىزدەنىمپازدىعىنىڭ ارقاسىندا از ۋاقىتتا ورتاعا ءسىڭىسىپ كەتەدى ەكەن.
«ياعني، كەلىمسەكتەر - ەرىنشەك ەمەس. ءبىراق، ولار تاراپىنان بولاتىن ۇلكەن قاۋىپ - وسى قارقىنمەن كەلىپ، سىڭىسە بەرسە كوپ ۇزاماي- اق ۇلەس سالماعى جەرگىلىكتى حالىقتى باسىپ وزادى. ياعني، ميگرانتتاردىڭ تۋۋ- ءوسۋ كورسەتكىشتەرى ەۋروپانىڭ ءوز حالقىنىڭ كورسەتكىشتەرىنەن ءبىرشاما كوبىرەك. مىنە، وسىدان، الداعى 3-4 ونجىلدىقتا ەۋروپانىڭ ءوز حالقى بىرتە- بىرتە از ۇلتقا اينالادى دەگەن دە قاۋىپ بار. قازىرگى ەلىمىزدەگى دەموگرافيالىق جاعدايىمىز، بۇگىنگى كۇنى قازاقستانعا دا سول ەۋروپاداعىداي قاۋىپ تونبەسىنە كەپىلدىك بەرمەيدى. حالىقتىڭ باسىم بولىگى قازاقتار بولسا عانا، قازاقستان تاۋەلسىز، ەگەمەن مەملەكەت رەتىندە ءومىر سۇرە الادى. وسىنى ەستەن شىعارماعان ءجون» دەپ تۇيىندەيدى اۆتور.
قاسيەتتى قامشى ءار قازاقتىڭ ۇيىندە تۇرسا يگى! - «اتىراۋ» گازەتى
قازاق ءۇشىن قامشىنىڭ قاسيەتى ەرەكشە ەدى. قامشىنىڭ ورنى - ءار ءۇيدىڭ ءتورى ەدى. «اتىراۋ» گازەتى قازىرگى كۇنى كونەنىڭ كوزىنە اينالىپ بارا جاتقان جادىگەر تۋرالى جازىپ، قامشىنىڭ «ءار قازاقتىڭ ۇيىنەن ەمەس، كورمەلەر مەن مۋزەي سورەلەرىنەن عانا كورۋىمىزگە نە سەبەپ؟» دەگەن ماسەلەنى قاۋزاپتى.
ماقالادا مادەنيەت قايراتكەرى ابات كەنجەعاليەۆ قازاق ءۇشىن قامشىنىڭ اتقارار ءرولىن جىپكە ءتىزىپ بەرگەن ەكەن. ونىڭ ايتۋىنشا، قامشىنىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار. ماسەلەن، ءتورت ورىمدىك شىپىرتقى دەپ اتالاتىن قامشىنى بەس جاسار بالا تايعا مىنگەندە ۇستاتادى. 11-12 جاسقا جەتكەندە جاسوسپىرىمگە التى ورىمدىك قامشى سىيلايتىن. ال، سەگىز ورىمدىك، ءتورت قىرلى جىڭىشكە قامشىنى بوزبالا مەن بويجەتكەنگە ۇسىنسا، دويىردى قايراتتى ناعىز ەر جىگىت ۇستادى. دويىر قورعاسىن قۇيىلىپ، باسىنا تەمىر سالىنىپ جاسالادى. ونىڭ قاسقىردى ءبىر ۇرعاندا ولتىرەتىن كۇشى بولعاندىقتان، ناعىز قارۋ رەتىندە قولدانعان.
ماقالادا سونىمەن قاتار، قامشى جاساۋشىلار تۋرالى دا ايتىلىپ، شەبەرلەردى دە سوزگە تارتىپتى.
«قامشى ءورۋدىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن بىلمەسەڭ، ونى جاساۋ بەكەرشىلىك. ات- كولىككە مىنگەندە قامشىسى قولىندا، بىلەگىندە، بەلىندە، تاقىمىندا، ەرىنىڭ الدى- ارتىندا ءىلۋلى بولادى. ال، ۇيدە وتىرعان كەزدە بوساعانىڭ وڭ جاعىندا اشىق ءىلىنۋى كەرەك. ونىڭ ماعىناسى - «مال باسىم امان بولىپ، ۇيىمنەن مولشىلىق كەتپەسە ەكەن» دەگەن تىلەكتەن تۋىندادى. جارتىلاي بۇكتەتىلىپ ىلىنسە، «قامشى يەسى سىرقاتىنان جازىلسىن» دەگەنى. قامشىنىڭ يەسى و دۇنيەلىك بولسا، وعان قۇرمەت رەتىندە ۇستاعان بۇيىمىن تورگە ىلەدى. ءسابي بەسىكتە شوشىماسىن دەپ باس جاعىنا، نە جاستىعىنىڭ استىنا قامشى جاستاعان، - دەدى كەڭەس ايىپقاليەۆ».
شەبەردىڭ ايتۋىنشا، قازىر ادەمىلىك ءۇشىن سارىالا قامشى كوبىرەك قولدانىلادى. جىلانباۋىر دەپ اتالاتىن ءتۇرى - ناعىز ادەمىلىكتىڭ سيمۆولى. ونى اقان سەرى، ءبىرجان سالدار ۇستادى. كۇمىستەن جاسالعان قامشى بەدەلدى جىگىتتەردە بولعان ەكەن.
ماقالادا سونىمەن قاتار، مۋزەي سورەلەرىندەگى قامشىلار تۋرالى دا جازىلادى. اتىراۋ وبلىستىق تاريحي- ولكەتانۋ مۋزەيىندە 1965 -جىلدان 2013 -جىل ارالىعىندا بارلىعى 15 قامشى جيناقتالىپتى. ولاردىڭ ىشىندە تورتەۋى كۇمىستەلگەن، بىرەۋى جەزدى، بىرەۋى مىس ساپتى، ەندى ءبىرى - دويىر قامشى ەكەن.
جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەندەر سوقىر سەنىمنىڭ قۇربانىنا اينالۋدا - «ورال ءوڭىرى» گازەتى
قازىرگى ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال، سونىڭ ىشىندە تەرىس اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەندەرمەن كۇرەس ماسەلەسى قالاي؟ «ورال ءوڭىرى» گازەتى «قازىرگى كۇنى تەرىس اعىمعا ەرگەندەردى قويدىرۋ وڭاي بولماي وتىرعانىن» جازىپ، «نەگە مۇنداي جاعدايعا كەلدىك؟ وبلىستان شالعاي جاتقان اۋداندا تەرىس ءدىني اعىم قايدان پايدا بولدى؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپتى.
«جاڭاقالاعا تەرىس ءدىني اعىم قايدان كەلدى؟ ارينە، سىرتتان كەلدى. تەولوگ مامانداردىڭ ايتۋىنشا، شەتەلمەن، سونىڭ ىشىندە راديكالدى يدەولوگياسى ورىستەپ تۇرعان ەلدەرمەن ارالاسى بار اقتوبە، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ وبلىستارىنا ماۋسىمدىق جۇمىسقا بارعان جاستار ساناسىن ۋلاپ كەلدى. الدىمەن ولار ءوز وتباسىن، سوسىن اعايىن- تۋىستارىن ەلىكتىرگەن. ءسويتىپ، ولاردىڭ قاتارى ەلەۋسىز كوبەيگەن. جانە ولار سونداي ۇيىمدارمەن بايلانىستا بولعان. ءبىزدىڭ قاتەلىگىمىز - باسىندا مۇنى ەلەمەدىك. ەلەگەندە، ولارمەن جۇمىس جۇرگىزەتىن مولدالارىمىزدىڭ ءدىني ساۋاتى جوعارىداعىداي بولدى. ءسويتىپ، ءورتتىڭ ورشۋىنە جول بەرىپ الدىق» دەپ جازادى گازەت.
اۆتور ماقالادا تەرىس اعىمعا وتكەندەر كەلىنشەكتەرىن تۇتاس قارامەن بۇركەپ، ول از بولعانداي قىزدارىن مەكتەپكە دە وسىنداي كيىممەن جىبەرىپ، نارەستەلەرىنە جوسپارلى ەكپە جاساتۋدان باس تارتىپ جاتقانىن جازادى.
«تاعى ءبىر اڭعارعانىمىز - تەرىس ءدىني اعىمعا قوسىلعان ايەل ادامداردا ەرىك بولمايدى، ار- نامىستى ۇمىتادى، كونبىسكە اينالادى، ەركەكتەردىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيدى. ەكىنشى، ءۇشىنشى ايەل ەتىپ السا دا، «تالاق» دەپ تاستاسا دا، كونەدى. بۇعان ءبىر مىسال، وسى اعىمداعى اۋىلدىڭ ءبىر مۇگەدەك جىگىتىنە ارىپتەستەرى ەكى رەت ايەل اكەلىپ بەردى. ءوزى تاماقتانۋعا، كيىنۋگە، دارەتكە وتىرۋعا مۇمكىندىگى كەلمەيتىن مۇگەدەك جاننىڭ جۇبايلىق ومىرگە دە جاعدايى جوق- تى. سونى بىلە تۇرا، ايەلدىككە كەلۋى ونىڭ ەرىكسىزدىگىن كورسەتپەي مە؟ ەكى ايەلى دە تۇراقتامادى. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ەلدىڭ سالتىنا، داستۇرىنە، زاڭىنا قايشى ارەكەتتەر ەكەنىن اتالعان ادامدار تۇسىنسە دەيمىز».
سىر بويىنداعى قاراقۇم (التىن) كوتەرىلىسى تۋرالى نە بىلەمىز؟ - «سىر بويى» گازەتى
قازاق دالاسىندا 1929-1931 -جىلدارى ستاليندىك- گولوشەكيندىك جۇيەگە قارسى 372 ۇلت- ازاتتىق قوزعالىستارى بولعان ەكەن. سونىڭ ءبىرى 1930 -جىلى سىر بويىنداعى قارماقشى جانە تەرەڭوزەك اۋداندارىنىڭ جەرىندە مولدا جۇماعازى حان مەن باتىر قوجبان حان باسقارعان كوتەرىلىس ەدى. «سىر بويى» گازەتىندە وسى كوتەرىلىس تۋرالى ماقالا شىقتى.
«1930 -جىلى ناۋرىز ايىنىڭ ورتاسىندا قارماقشى اۋدانىنا قاراستى «قارابوگەت» دەگەن جەردە №1 اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جيىنى وتكەن. ولاردىڭ كوبىسى التىن رۋىنان بولعان. جينالعان جۇرتتىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەن جۇماعازى مولدا:
- «بيىلعى جىل قازاقتارعا وتە اۋىر بولدى. ءتىپتى ورتاشالار مەن كەدەيلەردى بايلاردان اجىراتپاي اسا اۋىر سالىق سالدى. ەندى، مىنە، كولحوز ۇيىمداستىرىپ، وعان بىزدەردى كۇشتەپ مۇشە ەتىپ، مالىمىزدى جانە دۇنيە- مۇلكىمىزدى تارتىپ الماقشى. 1928 -جىلى بايلاردى تاركىلەگەن كەزدە، ءبىز وكىمەتكە ەشقانداي كەدەرگى جاساعانىمىز جوق. ەندىگى جەردە تۇگەلدەي بارلىعىمىزدى تاركىلەگىسى كەلەدى. بىزدەردى يسلام دىنىنەن باس تارتۋعا يتەرمەلەيدى. اۋداننان كەلگەن ۋاكىلدەردىڭ ءدىني جولمەن جۇرۋگە قارسى ەكەنىن، ولاردىڭ مەشىتتەردى جاپتىرعانىن ءوز كوزدەرىڭىزبەن كوردىڭىزدەر. مۇنداي وكىمەتتەن نە كۇتۋگە بولادى؟ ەرتەڭ بارلىعىمىز بىرىگىپ قاراقۇمعا كوشۋىمىز كەرەك. سول جەردە ءبىز كەڭەس وكىمەتىنەن قورعانامىز...» دەيدى» دەپ جازادى تاريحشى ماقاسالىندا.
جازۋىنشا، كوتەرىلىسشىلەر جۇماعازىنى ءوز ورتالارىنان حان ەتىپ سايلاعان ەكەن. جۇماعازى ورىنبوردان، قىزىلوردادان، تاشكەنتتەن، ورسكىدەن جىبەرىلگەن جازالاۋشى وتريادتارعا قارسى كۇرەستە شەبەر ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە كوزگە تۇسەدى. ال قۋعىنشى قىزىل اسكەرلەردىڭ قارماقشىدان جانە ىرعىزدان شىققان وتريادتارى 7-ساۋىردە كوتەرىلىسشىلەر جاسىرىنعان جەرگە تاياۋ كەلىپ، قاندى شايقاس بولدى. ۇرىس كەزىندە كوتەرىلىسشىلەردەن 35 ادام ءولىپ، 23 ى جاراقاتتانعان. قاراقۇمداعى كوتەرىلىسشىلەردىڭ جالپى سانى 5000 ادامعا جەتكەن. ىزدەرىنە تۇسكەن جازالاۋشىلاردان قۇتىلۋ ءۇشىن 40 ادام ءولىپ، ولار كەيىن شەگىنۋگە ءماجبۇر بولعان.
«1930 -جىلى 13-ساۋىردە ارالعا كەلگەن اسكەري وكرۋگتىك كوميسسيا قاراقۇمعا ۇكىمەت كوميسسياسىن جىبەرۋدى ۇسىندى. ناتيجەسىندە قا ز و ا ك ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ءالىبي جانگەلدين، جازۋشىلار ساكەن سەيفۋللين مەن عابيت مۇسىرەپوۆ، ت. ب. بار مەملەكەتتىك كوميسسيا قاراقۇمعا اتتاندى. بىرنەشە كۇنگە سوزىلعان كەلىسسوزدەن كەيىن، ولار قارۋى بار كوتەرىلىسشىلەردىڭ قارۋىن تاپسىرۋعا كوندىردى».
كەلىسسوز بولعانىنا قاراماستان گولوشەكينشىلەر كوتەرىلىسشىلەر قارۋىن تاپسىرىپ، تاراعان سوڭ- اق وزدەرى بەرگەن ۋادەلەرىن اياقاستى ەتىپتى. 30-مامىردا جۇماعازى 8 كەڭەسشىسىمەن بىرگە تۇتقىنعا الىنادى. جۇماعازى حاننىڭ جانە باسقالارىنىڭ «قىلمىستىق ءىس- ارەكەتتەرى» وبەكتيۆتى تۇردە دالەلدەنبەسە دە، حالىقتىڭ ۇرەيىن ۇشىرۋ ءۇشىن 1930 -جىلى 15-شىلدەدە قازاقستانداعى بىرىككەن ساياسي باس باسقارماسىنىڭ ۇشتىگى ولاردى تۇگەلدەي اتۋ جازاسىنا كەسكەن. تەك جۇماعازى جونىندە ۇكىم بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ءبىر جىلعا دەيىن ورىندالماعان. ول 1931 -جىلى 16-ساۋىردە الماتى قالاسىندا جازالاۋ ورگانى جەندەتتەرىنىڭ قولىنان قازا تابادى.
تايماس اۋليە كەسەنەسى - «سارىارقا سامالى» گازەتى
پاۆلودار وبلىسى ەرتىس اۋدانىنىڭ شۇبارات اۋىلىنان 15 شاقىرىم جەردەگى «كۇنەك» دەگەن كولدىڭ جاعاسىنداعى تايماس اۋليە كەسەنەسى بار. وبلىستىق گازەتتە وسى اۋليە تۋرالى جازىلعان ەكەن. مالىمەتتەرگە قاراعاندا، تايماس اۋليە - تۇگەل باتىردىڭ ۇلدارىنىڭ ءبىرى. تۇگەل - XVIII عاسىردا جوڭعارعا قارسى تۋ ۇستاپ، اسكەر جيناپ، قول باستاعان قىپشاق تايپاسىنان شىققان قازاق باتىرى. اتى اڭىزعا اينالعان باتىر بابامىزدىڭ توعىز ايەلىنەن تۋعان 16 ۇلدىڭ اراسىنان حالىق اراسىندا ەرەكشە سىي- سىياپاتقا يە بولعانى - بايسەركە ابىز بەن تايماس اۋليەلەر. حالىق اراسىندا تايماستىڭ كەرەمەت قابىلەتتەرى ەستە ساقتالعان، ول كورىپكەلدىك قاسيەتكە يە بولعان، سونىمەن بىرگە حالىق اعارتۋ ىسىمەن اينالىسقان ەكەن.
اۋليەنىڭ كورىپكەلدىگى، قاسيەتى جايلى ەل اۋزىندا ساقتالعان اڭىز- اڭگىمەلەر بارشىلىق. سولاردىڭ ءبىرى مىناداي: «ەرتەدە جولاۋشىلاپ كەلە جاتقان تايماس الدىنداعى اۋىلدا قاتتى قينالىپ جاتقان بىرەۋدى سەزىپ، سول اۋىلعا بارادى. اۋىلدىڭ كوپشىلىك جينالىپ تۇرعان تۇسىنا كەلگەندە، ءبىر ادامنىڭ جاڭا عانا دۇنيە سالعانىن بىلەدى. ال، اۋليە بولسا شارشى توپتى قاق جارىپ ۇيگە كىرەدى دە، ءمايىتتى اينالىپ، قاسيەتتى قامشىسىمەن سىرماق ءۇستىن تارتىپ- تارتىپ جىبەرەدى. قامشى جەرگە تيگەن سايىن قاڭق ەتكەن ءۇن شىعادى. كوزگە كورىنبەيتىن بىردەڭەنى قۋىپ جۇرگەندەي، سىرتقا شىعىپ ءۇيدى اينالا قامشىلايدى. سودان كەيىن، ماڭدايىنان تەرىن ءسۇرتىپ ۇيگە كىرگەندە، ءولدى دەگەن ادامنىڭ كوزىن اشىپ، ودان كەيىن باسىن كوتەرىپ العانىنا جۇرتشىلىق كۋا بولعان ەكەن».
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
