قاراقات ساتىپ ءۇي الدىم: قازاقستاندىقتار جاسىل بەلدەۋدەن قالاي اقشا تاۋىپ ءجۇر؟

استانا. قازاقپارات - قازىر استانادا جيدەك ماۋسىمى قىزىپ تۇر. قالاعا كىرەر جانە شىعار جولداردىڭ بويىندا شەلەك-شەلەك قاراقات ساتىپ وتىرعان ساۋداگەرلەردى كورۋگە بولادى.

ساتىپ وتىرعان قاراقاتتارى - باس قالانىڭ جاسىل بەلدەۋىنىڭ جەمىسى. بۇل تۋرالى قازاقپارات ەلوردا ينفوعا سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

قاز-قاتار تىزىلگەن ساتۋشىلاردىڭ ەڭ ەگدەسى ءوزىن ەسماعزام مۇڭسىزباي ۇلى دەپ تانىستىردى. وسى جەردىڭ اقساقالى. قاراقات ساتىپ باستاعانىنا بيىل 15 جىل. ايتۋىنشا، جيدەك ساتۋ ول - وتباسىلىق كاسىپ.

«وسى جەردە قاراقات تەرىپ ساتىپ وتىرعانداردىڭ الدى 15 جىل، ال ەڭ از دەگەندەرىنە 2-3 جىل بولدى. ەبى بارلار وسى كاسىپتەن ءناسىپ تاۋىپ وتىر. تەرە المايتىندار كوتەرمە باعامەن بىزدەن ساتىپ الىپ، ۇستىنە 100-200 تەڭگە قوسىپ وزدەرى ساتادى. كوبىنەسە بۇنى وتباسىلىق كاسىپ دەپ ايتامىز. سەبەبى، ءبىر ادامنىڭ قولى جەتپەيدى. ءبىر وتباسىنىڭ 3-4 ادامى بىرىگىپ بارىپ، تەرىپ كەلەدى. تەرگەندەرىن بىرەۋلەر وتىرىپ ساتادى. ءارى كەتسە ءبىر-ەكى ايلىق جۇمىس. ءبىراق وسى تاپقان اقشاعا ءبىراز جان باعۋعا بولادى»، - دەدى ول.

ساۋداگەردىڭ سوزىنشە، جيدەك ساتۋ - ماۋسىمدىق جۇمىس، ءارى كەتسە ەكى-اق اي. الايدا سوعان قاراماستان، قاراقات ساتىپ ءۇي سالىپ، كولىك مىنۋگە بولادى ەكەن.

«وسىمەن جەر الىپ، وعان ءۇي سالىپ، كولىك مىنگەن ادامدار بار. ىستەي بىلگەن ادامعا بەرەكەلى جۇمىس. ءوزىم قاراقات ساتىپ تاپقان اقشاعا جەر ساتىپ الدىم. ءتاۋبا!»، - دەدى اقساقال.

بۇعان قوسا، قاريا تاقىر جەرگە ورمان سالعان قالا بيلىگىنە ريزا ەكەنىن ايتتى.

«مۇنداي كەرەمەت ورماندى سالدىرعان ەلباسىمىزعا العىستان باسقا ايتارىمىز جوق. پرەزيدەنتتىڭ يدەياسى ءوزىن اقتادى، حالىققا زور پايداسىن تيگىزىپ وتىر. سەرۋەندەپ دەمالۋعا تاپتىرمايتىن تاماشا جەر. ودان قالسا قاراقاتىن تەرىپ ساتىپ، اقشا جاساپ وتىرمىز. مەن 15 جىلدان بەرى وسى ورماننان نەسىبەمدى تاۋىپ جۇرگەن كوپ قازاقتىڭ ءبىرىمىن عوي. قاسىمداعى بالالار مەنى وسى جەردىڭ اقساقالى دەپ اتايدى. جۇمىسسىز جۇرگەندەر، ستۋدەنتتەر مەن ءتىپتى وقۋشىلارعا دەيىن كەلىپ جۇمىس ىستەيدى. جازعى دەمالىستا بالالاردىڭ ەڭبەكتەنىپ، اقشا تاۋىپ مەكتەپكە كەرەك جاراعىن وزدەرى تاۋىپ جاتقانى قانداي جاقسى. اتا-انالارىنا قولعابىس بولىپ جۇرگەن بۇلارعا قاراپ قالاي سۇيسىنبەيسىڭ!؟»، دەدى ول.

اقساقالدىڭ قاسىندا وتىرعان كورشىسى جانىبەك ەسىمدى جاس ءوسپىرىمنىڭ جاسى 16 دا. ايتۋىنشا، بۇل كاسىپپەن جەتى جاسىندا اينالىسىپ باستاعان.

«مەن جەتى جاسىمنان باستادىم. قازىر جاسىم 16 دا. توعىز جىل بولدى جىل سايىن جازدا جۇمىس ىستەپ، تاپقان اقشاعا قارىنداستارىمدى كيىندىرىپ، ءبىر جىلعا قاجەتتى وقۋ قۇرالدارىن الىپ بەرەمىن»، - دەدى جانىبەك.

ونىڭ قاسىنداعى بوزبالا ءوزىن وتىرعان ساۋداگەرلەردىڭ «ارىپتەسىمىن» دەپ تانىستىردى ازىلدەپ. اتى-ءجونى - توقتاعان باقىتجان.

«وسى جولدىڭ بويىندا العاش رەت وتىرىپ قاراقات ساتقاندا جاسىم نەبارى 5- تە بولدى. قازىر جيىرمادامىن. وسى ارالىقتا وقۋىمدى اياقتاپ، اسكەر قاتارىندا بورىشىمدى وتەپ كەلدىم. جۇمىس قيىن ەمەس، ءبىراق ونى ىستەۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. وزىمە ۇنايدى، تازا اۋادا، تابيعات اياسىندا وتىرعان. ەڭ باستىسى، ءوز-وزىمە باستىقپىن. اكەم، مەن جانە ءىنىم ۇشەۋمىز ىستەيمىز. جيدەك ساتىپ، اقشا جينادىق. جيناعان اقشامىزعا ءۇي سالدىق. ءار ساۋداگەردىڭ باعاسى ءارقالاي. ءبىزدىڭ تاۋارىمىزدىڭ باعاسى ساپاسىنا لايىق»، - دەدى ول اعىنان جارىلىپ.

«جۇمىس كۇندەرى ساتۋشىلاردىڭ قاراسى 10 نان اسسا، دەمالىس كۇندەرى ەكى-ءۇش ەسە كوپ بولادى»، دەيدى جەرگىلىكتى ساۋداگەرلەر. بۇعان دەيىن ولار تاۋارلارىن قورعالجىن تاس جولىنىڭ بويىندا تۇرىپ ساتقان. كۇن سايىن جۇزدەگەن كولىك ارى-بەرى وتەدى. بيىلدان باستاپ ولارعا جولدان ءسال الشاقتاۋ ارنايى جەر بەلگىلەنىپ بەرىلدى.

«ورمانشىلار جاعدايدى تۇسىنەدى. بىردە-ءبىر رەت قۋىپ نەمەسە اقشا جيناعان ەمەس. بار ايتاتىندارى - ورماندا وت جاقپاڭىزدار جانە اعاش-بۇتالاردى سىندىرماڭىزدار دەپ ەسكەرتىپ وتىرادى. بۇعان دەيىن ءبىز تراسسانىڭ بويىندا، جولدىڭ شەتىندە وتىراتىنبىز. كۇن سايىن جۇزدەگەن كولىك زۋلاپ وتەدى، ورمانشىلار ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىزدى جاساپ وسى ورمانعا كىرەبەرىس جەردە وتىرعىزدى»، - دەدى توقتاعان.

ساۋداگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەردە جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ كوبى - يلينكانىڭ تۇرعىندارى.

«اۋىلدىڭ ادامدارى تىرشىلىك كوزىن ىزدەپ ءارى- بەرى جۇردىك. ەڭ ءبىرىنشى رەت وزىمىزگە، ۇيىمىزگە تەرىپ اكەلدىم. كورشىلەرىم كورىپ «اكەلىپ بەرسەڭ ساتىپ الامىن» دەگەن سوڭ شىنداپ كىرىستىم. باستاپقىدا باعاسى ءبىر شەلەگىنە 1000 تەڭگە بولدى. قازىر 3500-4000 تەڭگە. قىزدى-قىزدىمەن 15 جىل ءوتىپ كەتكەنىن بايقاماي قالدىم. قۋانتاتىنى، حالىق ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزدى باعالايدى. كەلىپ ءدامىن تاتىپ، ساتىپ الىپ جاتادى. تۇراقتى كليەنتتەرىمىز دە بار. جىل سايىن كەلىپ اتىمىزدى ايتىپ، كەيدە قوڭىراۋ شالىپ «بيىل جەمىسكە شىقتىڭدار ما؟ ساتاتىن جەمىس-جيدەك بار ما؟» دەپ ىزدەپ جاتادى»، - دەدى ەسماعزام اقساقال.

«بارىمىزدىڭ نەگىزگى اينالىساتىن كاسىبىمىز بار. ءبىرىمىز كۇزەتتە، ءبىرىمىز مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ ىستەيمىز. مىنا وتىرعان بالالار مەكتەپتە وقيدى. جيدەك ماۋسىمى كەزىندە جۇمىستان دەمالىس الىپ، ارنايى دايىندالامىز. ءتاۋبا، ءوزىم وسى جەمىستىڭ ارقاسىندا جەر الىپ، ءۇي سالدىم. اللانىڭ بەرىپ تۇرعان نەسىبەسى عوي. ەشبىر قوسپاسىز، سىرتتان اكەلىنبەگەن، ءوزىمىزدىڭ توپىراقتا وسكەن جەمىس»، - دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن ول.

«استانا ورمانى» ج ش س باس اگرونومى ارداق حاسەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى كۇنى جاسىل بەلدەۋ اۋماعىندا 12 ميلليون استام قايىڭ، قاراعاي، تەرەك، ۇيەڭكى، ەمەن سىندى اعاش بار. ونىڭ 1 ميلليون 700 مىڭى بۇتا. قازىرگى كۇنى حالىق قاراقاتىن تەرىپ جۇرگەن اعاشتار جاسىل بەلدەۋگە وتىرعىزىلعان العاشقى وسىمدىكتەر.

«بۇگىنگى كۇنى بۇل ورماندا 726310 ءتۇپ قاراقات اعاشى بار. ولار 1998-2004-جىلدار ارالىعىندا وتىرعىزىلدى. ورتا ەسەپپەن ءبىر اعاش 10 كەلىدەن ءونىم بەرەدى دەپ ەسەپتەسەك، جىلىنا 7263100، ياعني 7 مىڭ توننادان استام جيدەك بەرىپ وتىر. قايتا بيىل كوكتەم كەش شىقتى. سۋىقتان اعاشتاردىڭ گۇلدەرى ءۇسىپ كەتىپ، كوپ ءونىم بەرمەدى. بۇرناعى جىلدارمەن سالىستىرعاندا بيىل ءونىم الدەقايدا از. ءبىراق قاراقات بارىنە جەتەدى. ءبىزدىڭ وسىدان 4-5  جىل بۇرىن وتىرعىزعان بۇتالارىمىز ءوسىپ، ءالى جاس بولسا دا بيىل ءونىم بەرە باستادى»، - دەدى ارداق حاسەنوۆ.

ايتا كەتەيىك، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جاسىل بەلدەۋگە وڭتۇستىك وڭىرلەردەن الما مەن المۇرت اعاشتارى اكەلىنىپ وتىرعىزىلعان بولاتىن.

«ەكسپەريمەنت رەتىندە بىرنەشە جىل بۇرىن الما، المۇرت، شيە وتىرعىزعان ەدىك. ول اعاشتار ءوسىپ جاتىر، ءبىراق ءالى كوپ جەمىس بەرە قويعان جوق. وسكەن كۇندە دە ورمان قوياندارىنان ارتىلمايدى. اسىرەسە الما اعاشىن ەرەكشە قورعاۋعا الدىق. قىستا ول اعاشتاردى قامىسپەن بايلايمىز. قويانداردى ءولتىرىپ تاستاي المايمىز. ورماندا جانۋاردىڭ كوپ بولعانى جاقسى. قازىرگى كۇنى بۇل ورماندا قويانمەن بىرگە تۇلكى، قارساق، ەلىك بار. سونىمەن بىرگە 2010-جىلدان باستاپ بيىلعا دەيىن ءوزىمىز 9883 قىرعاۋىل ءوسىرىپ شىعاردىق، ونىڭ 9633 ءىن ورمانعا، ياعني جاسىل بەلدەۋگە جىبەردىك»، - دەدى باس اگرونوم.