بۇگىن قازاق ۆالسىنىڭ كورولى - ءشامشى قالداياقوۆتىڭ تۋعان كۇنى
قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسىن تەربەگەن ءشامشى اندەرىن بىلمەيتىن قازاق بۇگىندە كەمدە- كەم. ونىڭ 300 دەن استام سازدى اۋەندەرى بىرنەشە بۋىندى سۋسىنداتىپ كەلەدى.
حالقىمىزدىڭ رۋحاني ءومىرى مەن مۋزىكالىق مادەنيەتىندە ەسىمى التىن ارىپپەن جازىلعان سازگەر وسىدان 88 جىل بۇرىن (1930-1992) وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ وتىرار اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول سارىاعاشتاعى قاپىلانبەك مالدارىگەرلىك تەحنيكۋمىندا، تاشكەنتتەگى مۋزىكا ۋچيليشەسىندە جانە الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا ءبىلىم العان.
ءشامشى 1950-جىلدان باستاپ شىعارماشىلىقپەن شۇعىلدانا باستادى. ونىڭ ىرعاقتى اندەرى جۇرەككە جىلى قابىلدانىپ، جۇرتشىلىقتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى. ءشامشى شىعارمالارىنىڭ باستى تاقىرىبى - ەلگە، وتانعا، اتا-اناعا، جارعا، دوس-جارانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بولدى. ونىڭ اندەرىنە كوبىنەسە مۇحتار شاحانوۆ، سابىرحان اسانوۆ، قادىر مىرزا ءالي، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، نۇرسۇلتان ءالىمقۇلوۆ، تولەگەن ايبەرگەنوۆ، زاكىر شۇكىروۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆ، عافۋ قايىربەكوۆ سىندى قازاقتىڭ دارىندى اقىندارى قالام تەربەدى.
قازاقتىڭ كەڭ بايتاق جەرىن جىرعا قوساتىن سازگەردىڭ «اق ەركە، اق جايىق»، «ارىس جاعاسىندا»، «سىر سۇلۋى»، «تەرىسكەي»، «قارقارالى»، «ءومىر وزەن» اندەرىن جۇرتشىلىق ەرەكشە ىقىلاسپەن قابىلدادى. شاتتىقپەن شىرقالاتىن «باقىت قۇشاعىندا»، «وتىرارداعى توي»، «بارىنەن دە سەن سۇلۋ» اندەرى دە حالىق اراسىنا كەڭىنەن تارادى. اسىرەسە، 60-70-جىلدارى ءشامشىنىڭ تانىمالدىلىعى ارتتى. حالىق ونى «قازاق ۆالسىنىڭ كورولى» دەپ اتادى.
ءشامشىنىڭ كوزىن كورگەندەر «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىنىڭ شىعۋ تاريحىن وتانشىلدىقپەن تىعىز بايلانىستىرادى. ەلۋىنشى جىلدارى جارىق كورگەن بۇل ءاندى 1986-جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقان ۇل-قىزدار الماتى كوشەلەرىندە ۇرانداي شىرقادى. 2006-جىلى «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانى بولىپ بەكىتىلدى.
ءشامشىنىڭ بيىلعى شىعارماشىلىق كەشىندە سازگەردىڭ بۇرىن جاريالانباعان «كوكتەم ءانى» شىعارماسى ورىندالدى. بۇل ءاننىڭ قولجازباسىن ءشامشى قالداياقوۆ كوزى تىرىسىندە ك س ر و- نىڭ حالىق ءارتىسى روزا جامانوۆاعا بەرگەن ەكەن.
جىلدار ءوتىپ، مۇراعاتىندا جاتىپ قالعان ءاندى روزا اپامىز ومىردەن وتەرىندە شاكىرتى، وپەرا ءانشىسى بالاپان جۇبايەۆاعا اماناتتايدى. قولىنا تۇسكەن تۋىندىنى زەرتتەپ، زەردەلەگەن ءانشى بۇل ءاننىڭ ەش جەردە ورىندالماعانىنا جانە اندە ءشامشى قالداياقوۆتىڭ وزىندىك مانەرى، قولتاڭباسى بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەدى. قايتا جاڭعىرعان ءان 2018-جىلدىڭ ساۋىرىندە سازگەردىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كەشتە العاش رەت ورىندالدى.
ءشامشى قالداياقوۆ 1992-جىلى 29- اقپاندا جاسى 62 گە قاراعان شاعىندا ۇزاققا سوزىلعان اۋىر ناۋقاستان قايتىس بولدى. ونىڭ ارتىندا 300-دەن استام جاۋھار ءان قالدى.
كومپوزيتوردىڭ قۇرمەتىنە 1992-جىلدان باستاپ، سازگەرلەر مەن انشىلەرگە ارنالعان قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق بايقاۋ-فەستيۆال وتكىزىلىپ كەلەدى. شىمكەنت قالاسىنداعى وبلىستىق فيلارمونيا مەن ءبىر كوشە، الماتى قالاسىنداعى ءبىر كوشە جانە كومپوزيتور تۋعان شاۋىلدىر اۋىلىنداعى مۋزىكا مەكتەبى - قالداياقوۆ ەسىمىمەن اتالادى. سونىمەن بىرگە، شىمكەنت فيلارمونياسىنىڭ الدىنا قالداياقوۆ ەسكەرتكىشى ورناتىلدى.
1991-جىلى ءشامشى تۋرالى عۇمىرنامالىق «جىلدارىم مەنىڭ، جىرلارىم مەنىڭ» (رەجيسسەرى ت. احمەتوۆ) دەرەكتى تەلەفيلمى ءتۇسىرىلىپ، «شامشى عۇمىر» ەستەلىكتەر مەن ماقالالار جيناعى جارىق كوردى.
