ەينشتەيننىڭ قۇپياسى نەمەسە كورىنبەيتىن ادام اڭىز ەمەس
قايتىس بولارىنان بۇرىن مەيىربيكەگە الدەنەلەردى ەجىكتەپ ايتقان كورىنەدى. وكىنىشكە وراي امەريكالىق مەيىربيكە نەمىس ءتىلىن تۇسىنبەيتىن بولعان. ونىڭ ولەر الدىندا نە ايتقىسى كەلگەنى ءالى دە بەلگىسىز، ءالى دە قىزىق...
وسيەتىنە وراي، عالىمدى جاسىرىن جەرلەيدى. كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا، ول ادامزاتتىڭ بولاشاعىن وزگەرتىپ جىبەرەتىن بەلگىلى ءبىر قولجازبالارىن ورتەپ جىبەرگەن. البەرتتىڭ ايتۋىنشا، بۇل جاڭالىق ادامدارعا تەك جاماندىق پەن اپات الىپ كەلەتىن بولعان...
بۇل قانداي عىلىمي جاڭالىق بولۋى مۇمكىن دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابىن اتاقتى عالىم وزىمەن بىرگە الىپ كەتتى. بارىمىزگە بەلگىلى البەرت ەينشتەين اتوم بومباسىنىڭ جاسالۋىنا قارسى بولعان عالىمداردىڭ ءبىرى.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالار تۇستا ا ق ش پرەزيدەنتى فرانكلين رۋزۆەلتكە فاشيستەردە «وتە جويقىن بومبىنىڭ جاڭا ءتۇرى» پايدا بولۋ قاۋىپتىلىگىن ايتىپ، سول باعىتتا ا ق ش- تا سونداي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن ۇسىنعان. بۇل حات مانحەتتون جوباسىنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلگەن. انتيگيتلەرلىك كواليتسيانى قولداسا دا، جاڭادان ويلاپ تابىلعان اتومدىق ءبولىنۋدى قارۋ رەتىندە قولدانۋدى قوش كورمەگەن.
عالىم سونىمەن بىرگە ءومىرىنىڭ سوڭىنا قاراي ءبىز فانتاستيكالىق فيلمدەردە كورىپ جۇرگەن كورىنبەيتىن ادامنىڭ قالاي بۇل كەيىپكە ەنەتىنى تۋرالى نەداۋىر عىلىمي تاجىريبەلەر جۇرگىزگەن. بۇل تاجىريبەلەر ناتيجەسى ادامزاتقا پايدالى بولمايتىندىعىن بىلگەنەن سوڭ جويىپ جىبەرۋگە تىرىسقان كورىنەدى. ءبىراق امەريكالىق اسكەريلەر قولجازبانىڭ كەيبىر بولىكتەرىن قولدى ەتكەن. سەبەبى امەريكالىقتار 2016 -جىلدىڭ اقپانىنان بەرى ءدال وسى كورىنبەيتىن سىرت كيىم ۇستىندە تاجىريبەلەر جاساپ كەلەدى.
سول ۋاقىتتا وتكىزىلگەن ەكسپەريمەنتتەر سوڭى قايعىلى جاعدايلارمەن اياقتالعان. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە امەريكا اسكەريلەرى سوعىس مايدانىندا كورىنبەي ارەكەت ەتەتىن، دۇشپان جەرىنە ونىڭ رادارىنا ىلىكپەي وتەتىن كورىنبەيتىن كەمەلەر مەن ۇشاقتار جاساۋدى ارماندايدى جانە وعان شىنداپ كىرىسە باستايدى. ناتيجەسىندە ۇلكەن قۋاتقا يە ەلەكتروماگنيتتى قۇرىلعى جاساپ شىعارادى.
ولاردىڭ تەورياسىنىڭ نەگىزى - كۇن ساۋلەسىمەن رەاكتسياعا تۇسكەن كەز كەلگەن بۇيىم ادام كوزىنەن جوعالىپ، كورىنبەيتىن قاسيەتكە يە بولادى دەگەن سىندى بولدى. مۇنداي مىندەتتى ۇلكەن عالىمعا تاپسىرادى.
اڭىز ىزىمەن
1943 -جىلدىڭ قازان ايىندا تاڭەرتەڭ فيلادەلفيانىڭ اسكەري- تەڭىز بازاسىنىڭ قورعالاتىن اۋماعىنا ش اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى مەن اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى ءبولىمىنىڭ عالىمدارى «كەمپىرقوساق» اتتى قۇپيا ەكسپەريمەنتتى سىناپ كورۋ ماقساتىندا، «DE 173» ءنومىرلى «ەلدريدج» سوعىس كەمەسىن الدىرادى.
البەرت ەينشتەيننىڭ ازىرلەگەن ءبىرىڭعاي ءورىس تەورياسى نەگىزىندە ولار كەمەگە كوزگە كورىنبەيتىندەي ەتەتىن ەلەكتروماگنيتتىك جۇيە نەگىزىندە جاسالعان گەنەراتور ورناتادى. گەنەراتوردى ىسكە قوسقاندا كەمە شىنىندا دا كوزدەن عايىپ بولىپ، كەمە ورنىنا سۋدا جاسىل تۇمان اعىپ بارا جاتادى. فيلادەلفياداعى ەلدريدج جوعالعان كەزدە، كوپتەگەن ادامدار ونىڭ كەنەتتەن باسقا بازانىڭ پورتىندا - نورفولكتە پايدا بولعانىن كورگەن. ەڭ جامانى، ەكسپەريمەنت سالدارى كەمە ەكيپاجدارى ءۇشىن اۋىر بولدى. تەڭىزشىلەردىڭ كوبىسى قايتىس بولدى، ال امان قالعاندارى دەرەۋ اسكەردەن شىعارىلىپ، قۇپيا اۋرۋحانادا ەمدەلدى.
بۇل ناتيجە اقش اسكەرلەرىن قاۋىپتى زەرتتەۋلەردەن باس تارتۋعا ءماجبۇر ەتتى.
ەكسپەريمەنتتىڭ بولعاندىعىن پەنتاگون رەسمي تۇردە راستاماعان بولسا دا ول تۋرالى العاشقى قاۋەسەتتەر 1955 -جىلى پايدا بولدى. ۋفولوگ مورريسا ك. دجەسسۋپتىڭ كىتابىندا تاجىريبە ناتيجەلەرى ناقتى باياندالعان. ۋفولوگتىڭ ايتۋىنشا، بۇل تاجىريبەدەن سوڭ كەمە بورتىنداعى امان قالعان ەكيپاجدار ومىرىندە ءبىرتۇرلى وقيعالار ورىن العان.
ولاردىڭ كەيبىرى قابىرعالاردان وڭاي ءوتىپ كەتەتىن قابىلەتتەرگە يە بولعان.
قارا قۇردىم
بۇگىنگى فيزيكتەرگە بەلگىلى گراۆيتاتسيانىڭ قاتتى تارتىلۋ كۇشىنىڭ ناتيجەسىندە ۇلكەن بۇيىمدار سىعىلىپ قارا قۇردىم پايدا بولادى. عارىشتاعى بۇل قارا قۇردىمدارعا كەيدە بۇكىل ءبىر گالاكتيكا سىيىپ كەتەدى ەكەن.
ءبىزدىڭ زامانىمىزدا پاراللەل الەمدەر دە ەرتەگى بولماي قالدى. كەيبىر عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، عارىشقا شىقپاي-اق كۇشتى گراۆيتاتسيالىق قىسىم اسەرىنەن سول الەمدەرگە ءوتىپ كەتۋگە بولادى ەكەن. كەيبىر عالىمدار 1943 -جىلعى ەكسپەريمەنت ناتيجەسىندە «ەلدريدج» كەمەسى وسىنداي قارا قۇردىم سالدارىنان كوزدەن عايىپ بولىپ، باسقا جەردە پايدا بولۋى مۇمكىن دەگەن تەوريانى العا تارتادى.
بارىمىزگە بەلگىلى ەينشتەيننىڭ عىلىمداعى باستى ەڭبەگى - سالىستىرمالىلىق تەورياسى. بۇل تەوريانىڭ جاسالۋى ناتيجەسىندە كەڭىستىكتىڭ، ۋاقىتتىڭ جانە تارتىلىستىڭ جاڭا قاسيەتتەرى اشىلدى، ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن بايلانىستا بولاتىندىعى دالەلدەندى. سالىستىرمالىلىق تەورياسى - جارىق جىلدامدىعىنا جۋىق جىلدامدىقپەن قوزعالاتىن نىساندار، اتاپ ايتساق نەگىزىنەن ەلەمەنتار بولشەكتەر، عارىشتىق ساۋلەلەر مەن كۇشتى تارتىلىس ورىسىندە وتەتىن پروتسەستەردى زەرتتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن تەورياعا نەگىزدەلگەن.
ەينشتەين جارىقتىڭ كۆانتتىق تەورياسى، كەزدەيسوق پروتسەستەر تەورياسى، ماگنەتيزم، ت. ب. سالالار بويىنشا دا ماڭىزدى جاڭالىقتار اشىپ، زەرتتەۋلەر جۇرگىزدى.
عالىمنىڭ سالىستىرمالىق تەورياسىنىڭ تۇجىرىمدارىن سول كەزدە كەيبىر عالىمدار مويىنداماعانىمەن، قازىرگى كەزدە ول - جالپى جۇرتشىلىق مويىنداعان ىلىمگە اينالدى. بالكىم بولاشاقتا جارىق جىلدامدىعىنا يە قوزعالقىشى بار عارىش كەمەلەرىنەن گورى وسى قارا قۇردىم ارقىلى جۇلدىزارالىق ساياحات جاسايتىن زىمىراندار داميدى.
سەبەبى استرونوم عالىمدار ادامداردىڭ ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىگى بار عالامشارلارعا اياعى جەتۋ ءۇشىن جارىق جىلدامدىعىنداعى كەمەلەردە ساياحاتتاۋى جەتكىلىكسىز دەپ مالىمدەپ وتىر. مىنە، سول كەزدە ەينشتەيننىڭ وزىمەن بىرگە الىپ كەتكەن قۇپياسىنىڭ سىرى بەلگىلى بولار.
Massaget.kz
