جۇرتتىڭ بالاسى

استانا. قازاقپارات - ءبىزدىڭ قازاقتا ەكى بالا بار، «ءيتتىڭ بالاسى» جانە «جۇرتتىڭ بالاسى».

بۇل كوپ تالقىلانىپ جاتقان تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى.

مەنىڭ دە وسى جايلى جازعىم كەلىپ وتىر. جالپى «جۇرتتىڭ بالاسى» دەگەن ءسوزدى ءاۋ باستا كىم شىعارعان ەكەن؟! مەنىڭشە، اتام زاماننان كەلە جاتقان سياقتى.

ستاتيستيكا بويىنشا، قازاقستاندا ءاربىر ەكىنشى اتا-انا «جۇرتتىڭ بالاسى» دەپ ءوز بالاسىنا از دا بولسا دا ايتقان ەكەن. نە سەبەپتى ايتادى ەكەن؟ وسىعان تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك. ەگەر بالا ءبىر قاتەلىكتى جىبەرسە نەمەسە بىردەڭەگە ۇرىنىپ قالسا، بىرنارسە جاساۋ قولىنان كەلمەسە اتا-انا ءوز بالاسىن باسقا بالالارمەن سالىستىرۋ ماقساتىندا ايتادى.

ولار ويلايدى، ەگەر وسى ءسوزدى ايتسام بالام جاقسى جاعىنا وزگەرەدى، وسى ءسوز ارقىلى بالا ۇلكەن بەلەستەردى باعىندىرادى دەپ ويلايدى. جوق! قاتەلەسەدى! كەرىسىنشە، ولار بۇل ءسوز ارقىلى بالانى تومەن دەڭگەيگە ءتۇسىرىپ جىبەرەدى.

ەگەر ءسىز بالاڭىزعا «جۇرتتىڭ بالاسى» دەگەندى ايتا بەرسەڭىز، ول بالانىڭ ميىندا «جۇرتتىڭ بالاسى مىقتى» دەگەن ستەرەوتيپ قالىپتاسادى. «ا ا ا ا، مەن ەمەس جۇرتتىڭ بالاسى مەنەن مىقتى ەكەن عوي» دەگەن وي پايدا بولادى.

ءبىر مىسال ايتايىن، ءبىر كونكۋرس بولىپ جاتىر دەلىك، ودان تەك مىقتىلار عانا وتەدى. سول كونكۋرسقا تاپسىرايىن دەپ جۇرگەن ءبىر بالا ۋاقىت وتە كەلە ويىن وزگەرتىپ «وي قويشى، مەنەن دە تالاي مىقتىلار بار عوي، ءبارىبىر وتپەيتىن سياقتىمىن» دەپ باس تارتادى. كوردىڭىزدەر مە، قايدان پايدا بولىپ جاتىر بۇل وي؟ بارىنە كىنالى «جۇرتتىڭ بالاسى» دەگەن ءسوز. ونىڭ اتا-اناسى بۇل ءسوزدى ساناسىنا ابدەن قۇيىپ العان.

تاعى دا كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى كەزدەسەتىن مىسالدار: «جۇرتتىڭ بالاسىنا قاراشى، ساباقتى جاقسى وقيدى، ماقتاۋ قاعازىن الىپتى نەمەسە پالەنشەنىڭ بالاسىنا قاراشى ۇ ب ت-دان جوعارى بالل الىپتى، گرانتقا وقۋعا ءتۇسىپتى، پالەنشە وليمپيادادان 1-ورىن الىپتى، ال سەن ءيتتىڭ عانا بالاسى، قولىڭنان تۇك كەلمەيدى» دەگەندەي تاعىسىن تاعىلار تولىپ جاتىر.

قۇداي-اۋ! بۇل سوزدەردى ايتساڭىزدار بىردەڭە وزگەرەدى دەپ ويلايسىزدار ما؟ بۇل سوزدەرمەن بالاڭىزدى ىشتەي جەگىدەي جەيسىز عوي! بالاڭىز ءبىر جاقسى ناتيجە شىعارۋ ءۇشىن بۇل ءسوز ەشقاشان كومەكتەسپەيدى.

ايتقىم كەلگەنى، بالانىڭ ساتسىزدىكتەرىنە، كەمشىلىكتەرىنە ەڭ ءبىرىنشى اتا-اتا كىنالى! ارينە، اتا-انا بالاسىن جامان بولسىن دەپ تاربيەلەمەيدى. «جۇرتتىڭ بالاسى» دەپ جاقسى بولسىن دەپ ايتادى. بالانى كىشكەنتاي كەزىنەن بەرى باسقا بالالارمەن ابدەن سالىستىرعاننان كەيىن، بالا وسە كەلە ءوزىن باسقالاردان تومەن ساناپ، ءتۇرلى ساتسىزدىكتەرگە ۇشىرايدى.

ال شەشەسى (بايقاۋىمشا بۇل ءسوزدى اكەلەر كوپ ايتپايدى ەكەن) ودان دا بەتەر «جۇرتتىڭ بالاسى» دەگەن سوزبەن قامشىلايدى، ودان دا بەتەر بالاسىن كىنالايدى! شىندىعىندا، بۇعان بالاڭىز ەمەس، ءسىز كىنالىسىز! ءاۋ باستا ءوزىڭىز قاتەلىك جىبەرگەنسىز.

وكىنىشكە وراي! ءبىر قىزىعى باسقا ۇلت وكىلدەرى ءوز بالاسىن باسقا بالالارمەن سالىستىرمايدى، بۇل ولار ءۇشىن وتە ەرسى. مەنىڭشە، قازاقتاردىڭ ساتسىزدىكتەرىنە، جالقاۋلىعىنا ءبىر عانا ءسوز «جۇرتتىڭ بالاسى» كىنالى. ءبىر تانىس دوسىما اناسى ءجيى ايتا بەرگەن عوي وسى ءسوزدى. ول بىردە «ايتا بەرمەشى، كەرەك بولسا سول جۇرتتىڭ بالاسىن ءوزىڭ اسىراپ ال!» دەپ.

سودان كەيىن اناسى بۇل ءسوزدى ايتپايدى ەكەن. قاراپ وتىرساق، بۇل ءسوز جاي عانا قاراپايىم بولىپ كورىنگەنىمەن، بالانىڭ پسيحيكاسىنا اسەر ەتەدى. ءومىر بويى ءوز-ءوزىن تومەن باعالايدى، ءوزىن باسقالارمەن سالىستىرادى، وزىنە سەنىمسىز بولادى. ول ءۇشىن ماڭگى «جۇرتتىڭ بالاسى» مىقتى بولىپ قالا بەرمەك.

ەگەر كەرىسىنشە الىپ قارايتىن بولساق، بالاڭىز سىزگە «جۇرتتىڭ اتا-اناسىنا قاراشى، بالاسىنا ماشينا الىپ بەرىپتى، انانداي وقۋعا ءتۇسىرىپتى، ال سەن بولساڭ... دەگەن سوزدەردى ايتسا جاقسى ما؟ جوق، ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىز ءتۇسىپ كەتەدى. راس پا؟ سول ءۇشىن بۇل سوزدەردى ايتپاۋعا تىرىسىڭىز. 10 جاسىنا دەيىن ايتپاڭىز. ويتكەنى 10 جاسقا دەيىن بالانىڭ سانا-سەزىمى تولىق قالىپتاسادى. ايتپەسە كەيىن وتە كەش بولادى. ەگەر بالاڭىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىككە جەتكەنىن قالاساڭىز، باستىق ءتىپتى ميلليونەر بولسىن دەسەڭىز «جۇرتتىڭ بالاسى» دەپ ەشقاشان ايتپاڭىز!

«سەن دە مىقتىسىڭ!» «مەنىڭ بالام كەرەمەت بولۋعا ءتيىس!»، «ەلدىڭ قولىنان كەلگەن ءىس سەنىڭ دە قولىڭنان كەلەدى» دەپ ايتا ءجۇرىڭىز. بالاڭىزعا بەرەتىن ماحابباتتىڭ شەگى جوق، ماقتاۋ سوزدەر ەشقاشان ارتىق بولمايدى! كەيىن ناتيجەسىن كورەتىن بولاسىز. قايتالاپ ايتامىن، سىزگە كىشكەنتاي كەزىڭىزدە بۇل ءسوزدى ايتقان شىعار، ءبىراق ءسىز بۇنداي قاتەلىككە بوي الدىرماڭىز. بالاڭىز ءيتتىڭ بالاسى ەمەس، ءوزىڭىزدىڭ بالاڭىز! ەرتەڭ قارتايعاندا ءسىزدى جۇرتتىڭ بالاسى ەمەس، ءوزىڭىزدىڭ بالاڭىز اسىرايدى عوي! ءسىز جۇرتتىڭ نەمەرەلەرىن ەمەس، ءوزىڭىزدىڭ نەمەرەلەرىڭىزدى باعاتىن بولاسىز! (ارينە، مەنىڭ ويىممەن كەلىسپەيتىن ادامدار دا بار. ارتىق كەتسەم كەشىرىم سۇرايمىن) ءبارىبىر سول جۇرتتىڭ بالاسىنا جەتپەيمىز عوي)))

 

مايا جاناحمەتوۆانىڭ جەلىدەگى جازباسىنان