مۇحتار اۋەزوۆ. قىر اڭگىمەلەرى
1. سىباننىڭ مولاسىندا
ەل كوكسەڭگىردىڭ كۇنگەيىندە. جايلاۋدا جيىن وتىرعان كوپ اۋىلدىڭ كەشكى جىلقىلارى سۋعا كەلىپ شىعىپ، الدى ورىسكە كەتىپ بارا جاتقان مەزگىل ەدى. جاڭا جامىراعان قويلار دۇنيەنى ۋ- شۋ قىلىپ مازانى كەتىرگەن سوڭ، ءبىز اۋىل يەسى جورتار اقساقالمەن اڭگىمەلەسىپ، قۇدىقتىڭ جەلكە جاعىنداعى تاستاق توبەنىڭ باسىنا تامان اياڭداپ كەلە جاتتىق.
وڭتۇستىك جاق جازىقتا جاپىرلاپ وتىرعان كوپ اۋىل اينالاسىندا شۇبىرتىپ قىبىرلاپ جۇرگەن مالدارىمەن ءبىرقالىپتى جاسىل دالانىڭ ءتۇسىن تۇرلەندىرىپ، كوز قۋانتىپ تۇر.
كوكجيەكتەن اسىپ بارا جاتقان كۇن اقىرعى التىندى شۇعىلاسىمەن دالاعا كورىكتى نۇرىن توگىپ، اۋىلدىڭ كەشكى قىزۋلى ءومىرىن قىزىقتاندىرىپ تۇرعانداي. توبەنىڭ باسىنا تامان كوتەرىلگەن سايىن، ءبىزدىڭ كوز الدىمىزداعى كورىنىس سۋرەتتىڭ اۋدانى كەڭەيىپ، قىر ءومىرى ءوزىنىڭ ەڭ دىردۋلى شاعىن كوزگە كورسەتكەندەي بولدى.
دالاداعى ءمولدىر تازا اۋادان، سۇيكىمدى سۋرەتتەن كوڭىلگە بەلگىسىز ءبىر ءۇمىت كىرگەندەي بولادى، قيال كەزەدى. كوڭىلدىڭ وسى شاعىنا نە ۇيلەسەر ەدى دەپ ويلاپ كەلە جاتقاندا، كوڭىلىمە بۇرىننان ەستە جۇرگەن ءبىر نارسە ءتۇستى. ول - قاسىمدا كەلە جاتقان جورتار اقساقالدىڭ ەرتە زامانداعى باسىنان كەشىرگەن ءبىر اڭگىمەسىن تىڭداۋ ەدى. جورتار جاس شاعىندا وسى ورتانىڭ ايدىندى قولباسى، باتىرى بولعان. ول كەزدە ماڭايداعى ەل اتاعىنان شوشيتىن. تىنىم- تىنىشتىقتى بىلمەگەن، بارىمتا، سوعىس دەسە - الاعىزىپ قولدى- اياققا تۇرمايتىن قىزۋلى جاس بولىپتى. جورتار مىقتىلىق، باتىرلىعىنىڭ ۇستىنە، اۋىزعا ىلىنگەن نايزاگەر بولدى دەسەتىن. بۇل سيپاتتىڭ ءبارىن مەن بۇرىننان ەستىگەنىمنىڭ ۇستىنە، سول باتىردىڭ شال بولىپ قارتايعان ءتۇسىن كورگەندە، ۇزاقتاپ الىسقا كەتكەن ەسكى كۇننىڭ كومەسكى ءتۇسى ەلەستەگەندەي ەدى. سۇيەكتى زور دەنەسى اپساعايلانىپ، ۇلكەن باسى، كەلبەتتى ءتۇسى سالقىن سابىرمەن ماڭعازدانىپ، تۋىستاعى ىرىلىگىن ءبىر كورگەن كىسىگە دە بىلدىرگەندەي. كوپ بەينەت، كوپ جىلداردىڭ ىزىندەي بولىپ، بەتىنە تۇسكەن قاتپارلى تەرەڭ اجىمدەرى ەسكى تەنتەك كۇندەردىڭ تاڭباسى سياقتانادى.
ۇزاق جولدا ىستىق كۇننەن وڭعانداي بولىپ سارعىش تارتقان وتتى كوزدەرى، ۇلكەن قۇلاق، كەسەك مۇرنى بۇل ادامدى ەسكىلىكتىڭ ءتىرى قالعان بەلگىسىندەي كورسەتەدى. جورتار ەسكىنىڭ شىن سارقىتى دەسەدى. قاسىمىزداعى ەكى-ءۇش كىسىمەن ءدوڭ باسىنا كەلىپ وتىرعان سوڭ، كوڭىلگە العان تىلەكتى ايتتىق.
اقساقال باسىندا ادەپتى جىلى شىرايمەن: قاراعىم، كورگەننىڭ كوبى كومەسكى تارتىپ ۇمىتىلىپ قالدى عوي، ەسكە تۇسەدى دەيمىسىڭ؟ - دەپ از وتىردى. ارتىنان قاسىمىزعا وتىرعان قۇدايبەرگەن اقساقال: «ايتىپ بەر ءبىر اڭگىمەڭدى بالالارعا، ەندى بىزگە اڭگىمە ايتقاننان باسقا نە قالدى؟» - دەپ كۇلگەن سوڭ، جورتار اقساقال بار اڭگىمەسىن ايتپاقشى بولدى.
باتىردىڭ ۇعىمدى شەشەن تىلمەن ايتقان اڭگىمەسى مىناۋ ەدى:
- سەندەرگە مەن كورگەن سوعىسىمدى، ۇرىس-توبەلەسىمدى ايتپاي-اق قويايىن، - دەپ باستاپ كەلە جاتىپ، سارى شاقشاسىپ سۋىرىپ: - ءوزىمنىڭ ءبىر قاتتى قورىققان جەرىم بولدى، سونى ايتايىن - دەدى.
ءبىز تىڭداۋعا ىڭعايلانىپ، باتىردىڭ سالقىن جۇزىنە تەلمىرىپ: «ايتىڭىز، ايتىڭىز!» - دەدىك.
- وزدەرىڭدەي جاس شاعىم ەدى - قۇلاعى كورىنىپ، اتى ەستىلگەن پالە بولسا، ىزدەپ بارىپ سوقتىعاتۇعىن. ول كەزدە «كوپ قولمەن» كوشكەن ەلدەي شۇباتىلىپ كىم جۇرەدى دەيسىڭ؟ ۇزاق جورىق بولسا دا، كوبىنشە جالعىز - جالعىز اتتاناتۇعىنبىز. از جۇرسەك - اي جۇرەمىز، اپتا جۇرەمىز كەيدە تالاي ايعا شەيىن جوعالىپ تا كەتۋشى ەدىك. جورتۋىلعا شىققاندا كوبىنەسە باراتىنىمىز - ءور بولاتىن. تارباعاتايدان اسىپ بارىپ، قارا كەرەيدى، سەمىز نايمان - مۇرىندى توريمىز.
ءبىر جىل كۇزدىگۇنى سول جاققا قاراي اتتاندىم. قاراشانىڭ كەزى ەدى. ورگە قاراي ءجۇرىپ، سىباننىڭ ىشىنە جەتكەنىمدە سول ەلدىڭ ءبىر توبەت دەگەن باتىرى ەسىمە ءتۇستى. مەنىمەن كەزدەسۋگە ىزدەنىپ ءجۇر دەگەندى الدىندا ەستىگەنمىن.
دالادا ۇزاق ءجۇرىپ ەرىككەن سوڭ، قاداپ شىققان جاۋىم ول بولماسا دا، ءبىر شايقاسىپ كەتپەك بولىپ، ءبىر تۇندە سونىڭ اۋىلىنىڭ تۇسىنا كەلدىم.
سول جىلى كۇز جاڭبىرلى بولعان. تۇستەن بەرى قاراي ءبىر مازاسىز جاۋىن دامىل الماي قۇيىپ تۇرعان. كەش باتقان سوڭ كۇن اشىلا ما دەپ ەدىم - اشىلمادى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر قارا سۋىق جەل شىعىپ، گۋىلدەپ سوعىپ، مازانى كەتىرە باستادى، ءتۇن كوزگە ءتۇرتىپ السا كورىنبەيتىن تاستاي قاراڭعى ەدى.
ءبىراق ءبىر قاسيەتىم - قىسقى ات قۇلاعى كورىنبەيتىن اق بوراندا، جازعى تۇنجىراعان مەڭىرەۋ قارا تۇندە اداسۋ دەگەندى بىلمەۋشى ەدىم. ىزدەگەن توبەتتىڭ اۋىلىنىڭ تۇسىنا ءدال كەلگەن ەكەم. الاسۇرىپ ۇيتقىپ سوعىپ تۇرعان جەل داۋسىمەن بىرگە سول جەل جاعىمدا الىستا جاتقان قالىڭ جىلقىنىڭ سارىنىن ەستىدىم.
استىمدا ەسىك پەن توردەي اق بوز اتىم بار. ءوزى الىسشىل، توكپەكتەپ شاباتىن مىقتى جىلقى ەدى. شۋ دەپ سالعاندا كىبىرتىكتەپ شابا المايتىن. اربەردەن سوڭ، ۇشقىر جىلقىنىڭ ءبارى جەتپەۋشى ەدى. الگى اتىم قاتتى جاڭبىردان جيرەنىپ، جوندەپ جۇرمەي، ىعىسىپ كەلە جاتىر ەدى. ءبىر مەزگىلدە وسقىرىپ تۇرا قالدى. اتتىڭ جالىنا جاتىپ قاراسام، الدىمدا ءبىر قارايعان تۇر ەكەن. ءبىراز ءجۇرىپ قاسىنا كەلدىم، قاراسام - ءتورت قۇلاقتى بەيىت.
ءبىر سىباننىڭ مولاسى بولسا كەرەك. الگىگە كەلگەندە وزىمنەن، ءبىر جاعىنان، سۋىق جەل ءوتىپ، ءبىر جاعىنان، سۋ وتكەن سوڭ، جاڭبىر ايىققانشا وسىندا تۇرا تۇرايىن، كۇن اشىلعان سوڭ، تابەتتى تاۋىپ الارمىن دەپ اتتان ءتۇستىم دە، جەتەكتەپ بەيىتتىڭ اۋزىنا اكەلىپ، ىققا قويدىم.
شىلبىردى بەلىمە بايلاپ، ءوزىم مولانىڭ ىشىنە كىرىپ، توردەگى ءبىر بۇرىشىنا بارىپ وتىردىم. بەيىتتىڭ ءىشى تاستاي قاراڭعى: كوزگە تۇك كورىنبەيدى. جەل گۋىلدەپ سوعىپ تۇر. جاڭبىر دا باسىلمايدى: سىتىرلاپ جاۋىپ تۇر. بەيىتتىڭ ىشىندە ءبىراز وتىرىپ بويىم جىلىنعان سوڭ، قامشىمدى جەرگە تىرەپ، سوعان ەكى قولىممەن سۇيەنىپ، باسىمدى قويىپ وتىر ەدىم، قالعىپ كەتىپپىن.
الدىندا بەيىتتىڭ ءىشى ءتىپتى قاپ - قاراڭعى بولىپ، كوردەي ازىناپ تۇرعان سوڭ، العاشقى كىرگەن جەردە كىشكەنە ەتىم سەسكەنىپ ەدى. ارتىنان كوزىمە بوتەن ەشنارسە كورىنبەگەن سوڭ، تىنىشتالىپ وتىردىم. بۇرىن اركىم سونداي كەزدە بەيىتتى جەردە جىن-پەرى، جەزتىرناق دەگەندەر كەزدەسەدى دەيتۇعىن.
ءبىراق ول جەردە بۇنىڭ ەشبىرىن دە ويىما العان جوقپىن. ءسويتىپ وتىرىپ كوزىم ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، ءبىر مەزگىلدە ماعان قارسى ءبىر بۇرىشتا ءبىر نارسە تىرس ەتكەندەي بولىپ ەدى، قاپ-قاراڭعى مەڭىرەۋ بولىپ تۇرعان بەيىتتىڭ ءىشى جارقىراپ كەتكەن سياقتاندى. ءوزىم وندايدا سەرگەك ۇيىقتاۋشى ەدىم، كوزىمدى اشىپ العاندا ۇيقىم شايداي اشىلىپ كەتتى.
الگىنىڭ. نە پالە ەكەنىن بىلە المادىم، جۇرەگىمە قورقىنىش كىرە باستادى. ءبىر ويدان، بۇل مەنى اينالدىرىپ جۇرگەن شايتان عوي دەپ ىشىمنەن بىلگەن دۇعامنىڭ ءبارىن وقىپ وتىرمىن. دىبىس شىققان جاققا بارىپ، ءجونىن بىلۋگە دە ءداتىم شىدامادى. تومەنشىكتەپ بۇققانداي بولىپ، كوزىمنىڭ استىمەن قاراپ ەدىم، قاراڭعى بۇرىشتا ءبىر ءتىپتى ۇلكەن نارسەنىڭ قاراۋىتقان نوبايى كورىنگەن سياقتاندى.
بۇرىنعىدان دا شوشىنىپ، نە قىلارىمدى بىلمەي، وتىرىپ قالدىم. سول كۇيدە ءبىر ازعانتاي وتىرعان سوڭ، ءبىر مەزگىلدە الگى تىرس ەتكەن دىبىس تاعى شىقتى. بەيىتتىڭ ءىشى الگىدەن دە جارىق بولىپ كەتىپ ارتىنان باسەڭدەگەندەي بولدى. العاشقى كەزدە قاراۋعا ءداتىم شىداماي بۇعىپ قالىپ، ارتىنان باسەڭدەگەن سوڭ سول جاققا كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى: قۇداي كورسەتپەسىن - كوزىمە ءوزىنىڭ بۇرىن ءتۇسىن كورمەگەن، اتىن ەستىمەگەن ءبىر پالە كورىندى.
العاشقى كورگەن كەزدە «جالماۋىز» دەدىم. نوبايى ادامعا ۇقسامايدى. قاپ-قارا، تىرداي جالاڭاش. بويى ەڭگەزەردەي ۇلكەن، بيىكتىگى كىسى بويى - قول سۇعىمداي. شاشى بۇرقىراپ تۇر. كوزىمە تۇسكەن اسىرەسە قورقىنىشتى جەرى - اۋزى. ىرسيىپ وت بولىپ، تىستەرى اقسيىپ سويديىپ تۇر ەكەن. اۋزىنان كادىمگىدەي وت بۇركىپ تۇر.
اۋەلگى قاراعان جەردە وزگە ەشبىر جەرى كورىنبەيدى. قاراڭعى بۇرىشتا قىپ-قىزىل وت بولىپ جانىپ تۇرعان ىرسيعان اۋىز، اقسيعان ءتىس قانا كورىنگەندەي بولدى. «جالماۋىز، نە ايداھاردىڭ اۋزى» دەدىم.
زارەم كەتىپ قالدى. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، تۇرايىن دەسەم، بۋىنىمدى باسا الاتىن ەمەسپىن. تاعى ەكى رەت تىرس ەتىپ، جارق-جارق ەتتى. ءبىر جولدا اقىرىن قاراپ ەدىم، تاعى دا وت بولىپ تۇرعان اۋىزدى كوردىم.
ەندى ول جاققا قاراۋدان قالدىم. جەردىڭ تەسىگى بولسا، كىرگەندەي بوپ باسىم تومەن تۇقىرىپ ءوزىم بۇعىپ، ءبىر ورنىمدا قاتىپ قاپپىن: قوزعالارعا شامام جوق. قاشان كەلىپ باسسالار ەكەن دەپ، قۇر سۇلدەم وتىر. اتىم اۋەلگى جارىق شىققاندا ءىشىن تارتىپ وسقىرىپ، اتقىپ جونەلگەندە شىلبىردى ءۇزىپ كەتىپ قالعان.
ويلاپ وتىرعانىم ات ەمەس. قارۋدان نايزا مەن شوقپارىم بار ەدى. ونىڭ ەكەۋىن دە، بەيىتكە كىرەرىمدە، سىرتقا سۇيەپ قويىپ كەتكەم. جالعىز عانا سەمسەرىم بار ەدى - ول ىشىمدە، قىندا بولاتىن. ەندى سونى الۋعا دا دارمەنىم كەلمەدى. قىبىر ەتىپ قوزعالسام، باسسالاتىن سياقتى قورقىپ وتىرمىن.
ۋاقىت سوندا ءتۇن ورتاسىنىڭ مەزگىلى عانا ەدى. جەل بۇرىنعىداي الاي-تۇلەي بولىپ سوعىپ تۇر. كۇن اشىلعان جوق، جاڭبىر دا شەلەكتەپ قۇيعانداي بولىپ، سابالاپ جاۋىپ تۇر. الگى بالەنىڭ ءتۇسىن كورگەن سايىن: «ولگەن جەرىم وسى عوي، جاپان تۇزدە ءبىر ايدالاداعى مولانىڭ ىشىندە قاڭعىرىپ ولۋگە جازعان ەكەن عوي»، - دەپ وتىردىم.
ءسويتىپ، زارەم كەتىپ وتىرعاندا: الگى نارسە قىبىرلاپ، ماعان قاراي قوزعالعانداي بولدى. قاراۋعا دارمەن جوق. ءبىر سۋىق پالە كەلە جاتقانىن تەك دەنەم سەزدى. يمانىمدى ايتا باستادىم. ءبىر مەزگىلدە: تىرس ەتكىزىپ دۇنيەنى جاپ-جارىق قىپ جىبەرىپ، قاراڭعىدا قۇتىرعانداي قاتتى داۋىسپەن اقىرىپ كەلىپ، يىعىمنان باسسالدى.
ەڭگەزەردەي، قاپ-قارا بولىپ ۇستىمە ءتونىپ كەلە جاتقاندا، وزىمە قاراي سوزىلىپ كەلە جاتقان قولدارىنا كوزىم ءتۇسىپ ەدى. قولدارىنىڭ ۇزىن سالالى قاپ - قارا ساۋساقتارى بۇركىتتىڭ تۇياقتارىنداي بولىپ ءبۇرىسىپ، تىرىسىپ، ءسىڭىرى تارتىلعانداي كورىنەدى. قاپقالى كەلە جاتقان قاسقىردىڭ اۋزىنداي ىرسيىپ اشىلعان شەڭگەل ءتۇيىلىپ كەلە جاتىر ەكەن. ۇستىمە ايۋشا اقىرىپ كەلىپ قونا تۇسكەندە، سول شەڭگەلىمەن سۇيەكتەرىمدى ۇساتادى عوي دەپ وتىر ەدىم، جوق - ولاي تيمەدى، تەگەۋرىنى قاتتى بولسا دا، قولى ادامنىڭ قولى سياقتى.
يىعىمنان باسىپ كەلىپ، جۇلقىپ سۇيرەپ، ءامىرلى داۋىسپەن اقىرىپ:
- كيىمىڭدى تاستاپ كورگە كىر، سەن ءولدىڭ! - دەدى. داۋسى كىسىنىڭ داۋسى ەكەنىنە ابدەن كوزىم جەتتى. سونان سوڭ جۇرەگىم ورنىعا باستادى. سۇيرەۋگە اينالعاندا، ەكى قولىنان ۇستاپ، الىسا تۇرەگەلىپ:
- مەن كيىمىمدى تاستاعاندا، سەن كيەتىن شىعارسىڭ!؟ مەن تۋعاندا دا شەشەم ەركەك بالا تاپتىم دەپ قالجا جەگەن، قۇداي-اق تا! - دەپ جاعالاسا كەتتىم.
مۇنان كەيىن ونىڭ دا، مەنىڭ دە ءۇنىم ءوشتى. قاراڭعى بەيىتتىڭ ىشىندە ەكەۋمىز شاپپا-شاپ كەلىپ قاپسىرا قۇشاقتاسىپ، تالاسقان ەكى ايۋداي ءۇن-ءتۇن جوق سىرەسىپ، قاتىپ قالدىق.
و دا قىستى، مەن دە قىستىم؛ جالاڭاش ەتى باسىندا ۇستاۋعا ىڭعايسىز بولىپ ەدى، قۇشاقتاپ العان سوڭ، جاقسى بولدى. ازدان سوڭ ىشقىنىپ كەلىپ، وپىر - توپىر بولىپ، كەزەكپە - كەزەك قايرات قىلىپ الىسىپ كەتتىك. بايقاۋىمشا كۇشى ماعان سونشالىق باسىم كورىنبەيدى. ءبىر مەزگىلدە قۋاتىمدى ابدەن جيىپ، جۇرەگىمدى توقتاتىپ الىپ، تىك كوتەرىپ الىپ، جەرگە قويىپ كەلىپ جىبەرىپ، كەۋدەسىنە ءمىنىپ الدىم. وزىمە - ءوزىم ءسۇيسىنۋىم الەي بولدى! باعانادان قورقىتقاننىڭ ىزاسى ءۇشىن: ءبىر قولىممەن كەڭىردەگىن قىسىپ، قىلعىندىرىپ، ءبىر قولىممەن وكپەدەن قويىپ- قويىپ جىبەرىپ، سەمسەرىمە ۇمتىلدىم. ونى جان دارمەن سۋىرىپ الىپ، قايناعان اشۋمەن باۋىزداپ جىبەرگەلى تاماعىنا الىپ بارعانىمدا، قاراڭعى تۇندە جارق ەتكەن سەمسەردى كورىپ:
- وي، سەن جورتارمىسىڭ؟ جۇدىرىعىڭنان تانىدىم عوي! - دەگەنى.
سول ارادا داۋىسىنان مەن دە تاني كەتىپ، سەمسەرىمدى تاستاي بەردىم. توعاي بايىنداعى بۋرا - التاياق دەگەن باتىر ەكەن. بۇرىن جورىقتا كەزدەسىپ ءبىر باقىردان ءدام تاتىسقان تاتۋ ەدىك. باعانادان بەرى قورقىپ وتىرعان تاجالىم سول بولىپ شىققانى!
سويتسەم ول سىباندى توري كەلىپ، ءبىر كۇنى كۇندىز ەلسىز تاۋدىڭ ىشىندە قاراۋىلسىز بەيعام جاتقاندا، توبەت كەلىپ ءتۇسىرىپ العان ەكەن. سونىڭ قولىندا ءبىر ايداي تۇتقىندا جاتىپ، ناق سول كۇنى تۇندە قاشىپ شىققان ەكەن. ءتۇن سۋىق جاۋىندى بولعان سوڭ، كيىمى ناشار، توڭىپ، ادەيى بەيىتتى پانا قىلا كەلىپتى. مەن كەلگەن سوڭ، قۇداي ءبىر جۇمساق جەمدى بەردى دەپ كۇش جۇمساپ ايلامەن الماق بولىپ، بارلىق كيىمىن تاستاي قويىپتى. بويىندا قارۋ جوق. جالعىز بۇيىمى: ەلىنەن الىپ شىققان ءبىر ساۋىت سىرىڭكەسى بار ەكەن. الگى باعانا تىرس ەتىپ، جاپ - جارىق بوپ كەتەتىن ۋاقىتتا، سونى شاعىپ جىبەرىپ، وتىمەن اۋزىنا تىعىپ ۇرلەي قويادى ەكەن. مەنىڭ، زارەمدى كەتىرىپ جۇرگەن ىرسيعان اۋىز سول سىرىڭكەنىڭ كەسەلىنەن بولىپ تۇر ەكەن. ول كۇندە سىرىڭكە قۋدى كىم بىلگەن؟ وت كەرەك بولسا، شاقپاق قۋدى تۇتاتىپ الىپ، جاعا قوياتىنبىز. ءسويتىپ مەنى قورقىتىپ جۇرگەن - جامان سىرىڭكە بولىپ شىققانى دەپ، - اقساقال ءماز بولىپ كۇلىپ، اڭگىمەسىن توقتاتتى.
ءبارىمىز دە اقساقالدىڭ شىن كۇلكىسىنە قوسىلىپ، قوشەمەتتەپ كۇلىسىپ، قاس قارايىپ قالعاندىقتان، اۋىلعا قاراي جۇردىك.
2. تەكشەنىڭ باۋىرىندا
ءبىر جىلى يۋلدىڭ اياق شەنىندە جايلاۋدا وتىرعان قالىڭ ەلدەن ءتۇس اۋا شىعىپ، قالاعا قاراي بەس كىسى كەلە جاتتىق. ءبارىمىز دە سالت اتتىمىز. قالا ءبىزدىڭ ەلدىڭ جايلاۋىنان ءۇش كۇنشىلىك جەردە - ءتىن، ىشىمىزدەگى ۇلكەنىمىز سۇلەيمەن مەن سول كىسىنىڭ زامانداسى قالي ەدى. بۇل ەكەۋى ءبىر اۋىلناي ەلدىڭ جەر جايىنداعى پريگوۆورىن الىپ، قالاعا ارىز بەرگەلى بارا جاتقان. ءبىز ەكى جىگىت وقۋعا كەلەمىز. بەسىنشى جىگىت بەيسەمباي، ءبارىمىزدىڭ اتقوسشىمىز ەدى.
اۋىلدان اتتاناردا ءبىز تەز كەتىپ قالۋعا ەلدى قيماي، ونى - مۇنىعا بوگەلىپ، اقساقالداردىڭ جۇرەيىك دەگەن مەزگىلىنەن كەش شىعىپ ەدىك. ءوزىمىزدىڭ اۋىلدان شىعىپ العان سوڭ سۇلەيمەن اقساقال:
- بۇگىن كەشكە تاۋدىڭ كۇنگەيىندە وتىرعان ەلدىڭ بىرىنە بارىپ ءتۇسىپ، اس ءىشىپ الىپ، ءتۇن قاتىپ ءجۇرىپ كەتەمىز، تۇندە ءجۇرىپ تاۋدان اسىپ العان سوڭ، ارجاعىنداعى جولدىڭ قيىندىعى بولمايدى. ەرتەڭ كۇن قىزعانشا ويداعى ەلگە دە بارىپ قالامىز. تۇندە جۇرگەن ءجۇرىس ادامعا دا، اتقا دا جەڭىل بولادى، - دەپ جول تۋرالى ءوزىنىڭ ىستەگەن بايلاۋىن بىزگە ءبىلدىردى.
ءبىز ۇندەمەي كوندىك. بىزگە اۋىلدان شىعىپ كەتكەن سوڭ، قالاي جۇرسەك تە ءبارىبىر سياقتانىپ ەدى. ونىڭ ۇستىنە تاۋ ىشىمەن جارىق ايلى تۇندە ءجۇرۋ ءوز بەتىندە ءبىر كوڭىلدى ءجۇرىس بولاتىنداي كورىندى.
سول بەتپەن ىمىرت جابىلىپ بارا جاتقاندا قالىڭ تاۋدىڭ كۇنگەيىندە وتىرعان ءۇش- ءتورت اۋىلعا كەلىپ، سونىڭ بىرىنە تۇستىك. اقساقالدار كۇنى بويى ءۇي يەسىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىردى. ءبىز شاي ءىشىپ العان سوڭ، ءتۇن قاتاردىڭ الدىندا ۇيىقتاپ الماق بولىپ جاتىپ قالدىق. ءبىراق كوپكە شەيىن ۇيقى كەلمەدى. كوز الدىمنان بۇگىن شىققان اۋىلدىڭ جاز بويعى قىزىعى، جايلاۋداعى ءومىردىڭ كوز كەرگەن كوپ جەلىگى، راقاتى بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ ەلەستەپ، ۇيقى بەرمەدى. اقىرىندا، تالىپ شارشاعانداي بولىپ، ۇيىقتاپ كەتتىم.
ءبىز ويانعاندا ەتتى جاساپ، الدىمىزعا اكەپ قويعان ەكەن. ءۇيدىڭ ءىشى الاكولەڭكە، جەكە جاققان شام جوق، جارىق قىپ تۇرعان - قازان - وشاق استىنداعى تەزەكتىڭ وتى. بۇل كەيدە وشۋگە اينالىپ باسەڭدەپ، كەيدە جالىنى ۇلكەيىپ لاۋلاپ، جارقىراپ كەتەدى.
ءۇي ءىشى وتتىڭ كۇيىنە قاراپ: بىرەسە - قوڭىرقاي تارتىپ، قاراۋىتىپ كولەڭكەگە اينالادى؛ بىرەسە - ءتۇسى جادىراپ كۇلگەندەي بولىپ كوڭىلدەنەدى.
شالا ۇيىقتاعاندىقتان، مەڭ - زەڭ بولىپ بويدى كوتەرە الماي، ۇيقىلى كوزبەن وتىرىپ تاماق ءىشىپ العان سوڭ، ءوزىمىزدى - ءوزىمىز زورلىقپەن سەرگىتىپ، اتقا مىندىك.
كەشتەن بەرى وتتا تىنىعىپ، بەلى كوتەرىلىپ قالعان اتتار، تۇنگى جۇرىسكە وتە كوڭىلدى سياقتاندى. ىعىسىپ، ءجىتى ءجۇرىپ، قاتتى اياڭداپ ەسىپ كەلە جاتىر. ات ءۇستى العاشقى مىنگەن جەردە ءوزىنىڭ كوڭىلدى جەلىگىمەن ۇيقىنى اشىپ جىبەرگەندەي بولدى.
بۇگىنگى ءتۇن جارىق، ايلى. قالعىپ قانا تىنىس العان مايدا ءتۇن ەدى. قوڭىلگە الدەقايدا: توعايلى، ۇيقىلى، ماۋجىراعان سايدا كۇبىرلەپ سويلەپ، سۇلدەر قۇرىپ، ءۇزىلىپ تۇرعان كوزدەردى ەسكە تۇسىرگەندەي ەدى. ءتۇن سوندايلىق وزگەشە دەمالىستىڭ، جاندى ساعاتتىڭ ءتۇنى ەدى - اۋ! شىركىن، قۇربىنىڭ سونداعى ءتىلى ءتاتتى ەدى - اۋ! - دەگەن ءالسىز ارمان ويعا لەپ - لەپ ۇرادى.
اۋىلدان شىعىپ ءبىراز جۇرگەن سوڭ، تاۋ ىشىنە كىردىك.
ءبىز جاعالاپ كەلە جاتقان جىڭىشكە وزەن كەيدە جاعاسى ۇساق توعايلى بولىپ، كەيدە قالىڭ شالعىندى بولىپ، ءيىرىلىپ، كولدەنەڭ تاۋدىڭ ءىشىن جارىپ ءوتۋشى ەدى. سونىڭ جاعاسىنداعى جالعىز اياق جولمەن بىردە شۇبىرىپ، بىردە قاتار ءجۇرىپ كەلە جاتتىق. جانىمىزدا جىڭىشكە وزەن سىلدىر قاعىپ، جاس جىلانشا سۋماڭداپ، نازىك تىلمەن ءبىر نارسەنى بىلدىرلاپ ايتقانداي بولىپ، ەرىپ كەلە جاتتى. كەي جەردە سۋى كەڭەيىپ الاڭعا شىعىپ، اي ساۋلەسىمەن اق بەتى جارقىراپ كۇلگەندەي بولادى. كەي جەردە كۇلكىلى ءجۇزى وزگەرىپ، قوڭىرقاي تارتادى.
ەلسىز شىڭ، ۇلى تاۋدىڭ ءىشى جىم - جىرت. وزەننىڭ ءبىرسىدىرعى سىبىرىنان باسقا، دۇنيەدەگى ۇيقى تىنىشتىعىن بۇزعان ەشبىر ەستىلگەن دىبىس جوق.
تاۋ ىشىمەن وزەندى ورلەپ كوپ ۋاقىت جۇردىك. ساي مەن وزەن تاۋ ىشىنەن ءمۇيىس جاساپ ءيىرىلىپ بۇرالعان سايىن كوز الدىمىزعا جاڭا سۋرەت، جاڭا كورىك كورىنىپ وتىردى.
جالعىز-اق اندا - ساندا الدەقايدا تاۋ استىندا جۇرگەن ءتۇن قۇستارىنىڭ ءبىرقالىپتى قاتتى داۋىسپەن، جۇرگىنشىنى شوشىتقانداي بولىپ، قىلعىنىپ ايتىپ قالعان سۇڭقىلى ەستىلەدى. كەيبىرەۋلەرى قاراۋىتقان ۇيقىلى قاناتتارىن جالپىلداتىپ قاعىپ، مەزگىل - مەزگىل ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن ءوتىپ كەتىپ جاتتى.
ۋاقىت ءتۇن ورتاسىنان ءوتىپ، تاڭعا جەڭىل ءبىر ۇيقىنىڭ شاماسىنداي قالعاندا، تاۋدىڭ تەڭ جاراسىنان وتتىك. الدىمىزدا قوياندى تاۋىنىڭ ەڭ ۇلكەن بيىگى - تەكشەنىڭ قارا قوشقىلدانعان بيىك باسى كەرىندى.
جۇرەتىن جولدىڭ ازايعانىنا ءبارىمىز دە كوتەرىلىپ، سەرگي باستادىق. قاتارىمىزدا كەلە جاتقان سۇلەيمەن اقساقال تەكشەنىڭ باسىن كەرگەندە ەسىنە ءبىر اڭگىمە تۇسكەندەي بولىپ، بىزگە. بۇرىلىپ قاراپ:
- بالالار، جولدىڭ ءوزى دە قىسقارىپ قالدى، سەندەردىڭ ۇيقىلارىڭ دا كەلگەن شىعار: مەن جول قىسقارتۋ ءۇشىن ءبىر اڭگىمە ايتايىن، - دەدى.
ءبىز ىقىلاسپەن تىڭدايتىندىعىمىزدى بىلدىردىك.
سۇلەيمەن اقساقال جاس كەزىندە ەلدەگى كوپ قۇربىلارىنىڭ اۋەنىنە كىرىپ، ۇرلىق قىلعان ەدى. ول كەزدە الىسقا توپتانىپ اتتانىپ، بەينەتتى قيىن جول كورىپ، سوعىستا بولۋ ەسكى باتىرلىقتىڭ سارقىتىنداي كورىنىپ، ەل ىشىندە قولى بوس ءجۇرىپ جەلىك ىزدەگەن بوزبالاعا ەڭ قىزىقتى ءىستىڭ بىرىندەي بولىپتى، ءتىپتى جاۋىنگەرلىك، ونەرلىلىك سانالىپتى.
سۇلەيمەن سول رەتپەن نەشە جىلداي اتى شىققان تىنىمسىز ۇرى بولىپ ءجۇرىپ، ارتىنان توقتاتقان ەكەن.
ءبىز اڭگىمەسىن كۇتىپ كەلە جاتقاندا، اقساقال ناسىبايىن باپتاپ يىسكەپ الىپ:
مىناۋ كورىنىپ تۇرعان تەكشەنىڭ بيىگىن كورگەن سايىن، جاس كۇنىمىزدە ىستەگەن ءبىر تەنتەكتىك ەسكە تۇسەدى.
كوپ زامان بولدى. جىلىندا، كەم بولسا، ەكى- ءۇش رەت توپتانىپ اتتانۋشى ەدىك. ول كۇندەگى قولباسى جوبالاي باتىر بولاتىن. اتاعى شىعىپ جۇرگەن كەزى. جاسى سوندا 30-35 تىڭ شاماسىندا. اتتاناردا بىزگە استىرتىن حابار جىبەرەدى: «پالەنشە كۇنى اتتانسىن، پالەن جەردە تابىسامىز»، - دەپ. ايتقان كۇنىندە، حابارىن ەكى قىلماي، قۋانىپ اتتانامىز. سونان سوڭ الىس ەلگە كەتىپ، ءبىر اي، جارتى اي ءجۇرىپ قايتاتىنبىز.
ءبىر كۇنى ەل جايلاۋدا ەدى. بايگى تورى ات دەگەن اتىم بار. سونى ابدەن مەيىزدەي قىلىپ قاتىرىپ العان كەزىم ەدى. كەشكە جاقىن الگىنى سۋارىپ: «ەندى ءبىر قىزىعىن كورسەم- اۋ!» - دەپ تۇر ەدىم. قۇدىق باسىنا ءبىر جىگىت كەلىپ، جوبالايدان حابار اكەلدى. «بۇگىن تۇندە نە قىلسا دا تەكشەنىڭ باۋىرىنا جەتسىن. وزگە جۇرت سول جەرگە جيىلدى. ەرتەڭ كەزدەسەتىن ءبىر جاۋ بار!» - دەپتى.
اۋىلدىڭ ۇلكەندەرى كورسە، جىبەرمەيدى. اكەمنىڭ داۋلەتى سول كۇندە دە مول بولاتىن. سوندىقتان مەنىڭ ۇرلىق قىلعانىمدى بارلىق اعايىن - تۋىسقان ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىن.
ۇرلانىپ جونەلدىم. بولجال جەرگە جەتتىم. جەتە بەرە اۋەلى ءبىر يەكارتپا كەزەڭ بار ەدى - سوعان شىعا كەلسەم: اتتارىنا ورە سالىپ قويا بەرىپ، قاراۋىلسىز - دانەڭەسىز، قاننەن- قاپەرسىز جاتىر. كوپ كىسى جيىلىپ قالعان ەكەن. سونان بۇلاردى ءبىر قورقىتايىن دەپ قيقۋ سالىپ: «قاپتا - قاپتا!» - دەپ ءتيىپ كەتتىم. اتتارى ۇركىپ، جوسىپ شىعىپ كەتتى. ءبىرتالايى ەسى شىعىپ بۇعىپ قالدى. كەلە ارالاسىپ، ءبىر- ەكەۋىن توبەدەن سويىلمەن نۇقىپ: «باس كوزدى!» - دەپ ءجۇر ەدىم. ەشقايسىسى مەنى تانىعان جوق. ءبىر مەزگىلدە ارتىما قاراسام: جالاڭ اياق، جالاڭ باس، قولىندا باسى شاۋگىمدەي ۇزىن قايىڭ شوقپارى بار جوبالاي:
- ءۋا، كاپىر-اي، جاسانىپ جاتقان توپقا جالعىز شاباتىن سەن - جوبالاي شىعارسىڭ! - دەپ كەلىپ قالىپتى.
سونان سوڭ مىناۋ ءبىر جەرىمدى ۇساتادى ەكەن دەپ شوشىپ كەتىپ، بەتىنە قاراپ كۇلىپ جىبەرگەنىم. تاني كەتتى. ءبارى دە تۇردى، جيىلىپ اڭگىمەگە كىرىستىك: قايدا بارامىز، نە ىستەيمىز دەستىك.
جوبالاي جايدى ۇقتىردى. سونىڭ الدىندا ءبارىمىز بىردەي كىجىنىپ، وشتەنىپ جۇرگەن جەرىمىز - نايمان ىشىندە ءبىر مىرزاتاي دەگەننىڭ اۋىلى بولاتىن. جازعىتۇرىم سول اۋىلدىڭ ۇستىمەن ارجاعىنداعى كەرەيگە جوبالايدىڭ ءىنىسى سىپاتاي قاسىندا ەكى جولداسىمەن اتتانىپ بارا جاتقاندا دالادا ۇستاپ الىپ توناپ، ءولىمشى قىلىپ ساباپ، سودان ءبىر اي دەگەندە زورعا كەلگەن.
قاسىنداعى جولداستارى قاشىپ كەتىپ، ءوزىن تاۋدىڭ ىشىندە ەلسىزدە ساباپ - ساباپ مىجعىلاپ، ولۋگە اينالعان سوڭ: «ەندى بۇل ءولدى» - دەپ، ءبىر تاسقا تىعىپ كەتكەن. ارتىنان بەس- التى كۇننەن سوڭ تاعى سول جولمەن بارا جاتقان ءبىزدىڭ ەلدىڭ بەس - التى كىسىسى الگى تاستىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا ىڭىرسىعان دىبىس ەستىپ، تاۋىپ اكەلگەن.
سودان ەكى ايداي قالجا جەپ ەمدەلىپ، زورعا دەگەندە ۇيگە تاياقپەن كىرىپ - شىعاتىن بولىپ، اۋىلدا جاتقان. ءبىز سول ءۇشىن نايمانعا كەكتەنىپ: «ەندى قالاي ءوش الامىز؟» - دەپ ءتىسىمىزدى قايراپ جۇرگەمىز.
جاقىندا جوبالاي سول ويمەن جۇرگەندە ءبىر حابار الىپتى: «مىرزاتاي اۋىلىنىڭ ءبىر مىرزاسىنىڭ ويداعى ءبىر ماتايدا قالىڭدىعى بولادى ەكەن. سونى كوپ جاساۋ- جابدىقپەن ۇزاتىپ الىپ كەلە جاتىر. ءبىر- ەكى كۇندە ءبىزدىڭ ەلدىڭ تۇسىمەن وتەدى!»، - دەپتى.
ءبىزدى جوبالاي سول ءۇشىن جيعان ەكەن. سول حاباردى ەستىگەن سوڭ، ءبارىمىز دە قۋانىپ كەتتىك. «ەندى قاشان سوقتىعار ەكەنبىز؟» - دەپ اسىعىپ، شيىرشىق اتتىق.
سونان اقىلداسىپ الىپ، ولاردى توسپاق جەرىمىز - توبەتتىڭ قىزىلى بولسىن دەپ، سوعان قاراي بەت الىپ ءجۇرىپ كەتتىك. ءتۇس اۋا سوندا كەلىپ ورنادىق. توبەتتىڭ قىزىلىنان ءبىر شاقىرىمداي جەردە ۇلكەن قارا جول بار. نايماندار سونىمەن جۇرمەكشى. ماڭايدا ۇشقان كۇستان باسقا دىم جوق. قۇلانەلسىز. ەكى كىسىنى كەزەكپە- كەزەك قاراۋىلعا قويىپ، ءوزىمىز ەتەكتەگى بۇلاقتىڭ باسىنا كەلىپ، اس ىستەپ ءىشىپ جاتتىق.
سونىمەن كەش باتتى. ەكىندى مەن اقشامنىڭ اراسى ەدى. «كەلمەدى عوي» دەپ ءبارىمىز دە كوڭىلسىز تارتىپ وتىرعانىمىزدا بيىكتىڭ باسىندا قاراۋىلدا قاراپ وتىرعان كىسىمىز قولىن بۇلعاڭ ەتكىزىپ حابار قىلدى.
اتقا تۇرا - تۇرا جۇگىرىستىك. ءبارى دە ەرتتەۋلى، ورەسىمەن جۇرگەن. كەلىپ ءاپ- ءساتتىڭ اراسىندا ءمىنىپ - ءمىنىپ الدىق. سانىمىز سوندا جيىرما شاقتى. تۋرا ءبىر قولمىز.
سول ارادا قاراۋىلدا وتىرعان كىسىمىزدىڭ بىرەۋى كەلدى: - قۇدا - قۇداعيلاردىڭ جيىرما قارالى كىسىسى توپتالىپ كەلە جاتىر. بۇگىن قىزىلبۇلاققا قوناتىن ءتۇرى بار، ەندى توسىپ الىڭدار، - دەدى.
بۇل جولدا توبەتتىڭ قىزىلى دەگەن بيىك جۇرگىنشىلەردىڭ بارىنە بەلگىلى ءقاۋىپتى جەر بولاتىن. بۇلار سوندىقتان توپتانىپ كەلە جاتقان عوي. كوپتىگىنە دە سەنىپ كەلە جاتقان شىعار دەستىك.
ءبىراق ەلسىز جەردە، يەن دالادا بولعان سوڭ بۇلاردى الا المايمىز دەگەن كۇدىك كوڭىلىمىزگە تيتتەي دە كەلگەن جوق. اياعىندا، كۇن باتىپ، كوز بايلانۋعا تاقالعاندا جۇرگىنشىلەر ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا كەلدى.
سونان سوڭ توبەتتىڭ قىزىلىنان قارا جولعا قاراي شۇباتىلىپ باراتىن ءبىر ۇساق ادىر بار ەدى، سونىڭ قاباتىمەن الدىن الا سالدىق. ادىردىڭ شەتى تاق قارا جولعا بارىپ ءبىتۋشى ەدى.
سول جەرگە كەلىپ: بالتا سابى ەكى كەزەڭنىڭ تۇبىندە قاق ءبولىنىپ تۇرا قالدىق. تۇرلەرىمىزدەن ادام شوشىعانداي بولىپ كەتكەن ەكەنبىز: تىماقتىڭ قۇلاعىن تەگىس جىمىرا بايلاپ العانبىز؛ ءوڭىمىز سۇپ- سۇر، قولدا - ءبىر - ءبىر شاشاقتى نايزا، قارا سويىل، ۇزىن ايبالتا. ازعانتاي ۋاقىت قانا توستىق. ءبىر مەزگىلدە كادىمگى كوشكەن ەلدەي ىرعالىپ - جىرعالىپ جايىمەن كەلە جاتقان قىز - كەلىنشەك، بوزبالالار. ءدوڭ استىندا تۇرىپ، ەكى قىزدىڭ قوسىلىپ سالىپ كەلە جاتقان ءانىن دە ەستىدىك.
سونان ابدەن جاقىنداپ، ەكى - ءۇش ارقان بويىنداي عانا جەر قالعاندا قيقۋدى سالىپ، اعاشتى قاعىستىرىپ ساتىرلاتىپ كەلىپ، ءتيىپ كەپ كەتتىك.
جەر دە ايقاي، كوك تە ايقاي بولدى. جۇرگىنشىلەر جەر استىنان شىققانداي بولىپ سامساعان سارى - سارى قول قاپتاپ قويا بەرگەن سوڭ، ەسى شىعىپ كەتتى. قاشۋعا دا شاماسى كەلمەدى. كەلە ارالاسقاندا توپىرلاتىپ تۇسىرە باستادىق. قارۋ جوق، ساسقالاقتاپ جۇرگەندە ءبىر - ەكەۋىنىڭ قولىنا عانا اعاش تۇسكەن ەكەن، قارسىلىق كورسەتكەن سولار بولدى. ونىڭ بىرەۋى قىزدىڭ جاس باۋىرى ەكەن. ءبىز وزگەسىمەن اينالىسىپ جۇرگەندە، جاندى بەرمەك وڭاي ما، قالىڭدىق پەن قۇداعيدىڭ اينالاسىنا كەلگەن كىسىدەن ءتورت- بەس كىسىمىزدى ءتۇسىرىپ تاستاپتى.
اياعىندا، وزگەسىنىڭ ءبارى قۇلاعان سوڭ، نەمەنە، - ولاردى دا ءتۇسىرىپ الدىق. كۇيەۋ جىگىت بىرەۋدى الدىنا سالىپ قۋىپ كەلە جاتقاندا، جوبالاي ارتىنان كەلىپ قاراقۇستان قاعىپ جىبەرگەندە، اتتان تىماقشا ۇشتى. ايەلدەرىن ۇرعانىمىز جوق، اتتان ءتۇسىرىپ الدىق.
قىز - ماتايدىڭ ەڭ ءبىر باي جەرىنىڭ قىزى كورىنەدى. التى قانات وق وتاۋ مەن ون شاقتى تۇيەگە جاساۋ ارتىپ تولىقسىپ كەلە جاتقان بەتى ەكەن. ءبىر توپ قىز- كەلىنشەك نوكەرى بار، قارا كوز، قىزىل ءجۇزدى، اققۇبا قىز. جاسى ون توعىز - جيىرمانىڭ شاماسىنا كەلگەن. سۇلۋ ءپىشىنىنىڭ تولىقسىپ تۇرعان كەزى.
جاساۋ دەگەننەن كوز تۇنادى.
ءبىز كەلىپ ءتۇسىرىپ جۇرگەندە ەركەكتەرىنىڭ بىردە- ءبىرى ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا جاراماپ ەدى. ءبىر مەزگىلدە قىزىنىڭ جانىندا تۇرعان كەلبەتتى سەمىز اق بايبىشە:
- ءاي، جاندارىم، سەندەردىڭ دە اپكە - قارىنداستارىڭ، الدارىڭدا تىلەۋلەرىڭ بار عوي. مىناۋ - قوينىمداعى التىنىمداي ساقتاعان جالعىز بالام ەدى، بوتەن ەلدىڭ بوساعاسىن جاڭا اتتاعالى كەلە جاتقاندا، باقىتىن كۇيدىرمەڭدەر، اياڭدار! ىزدەگەندەرىڭ مال، دۇنيە بولسا، وسى اكەلە جاتقان جاساۋىمنىڭ ىشىنەن قالاعاندارىڭنىڭ ءبارىن الىڭدار، ءبىراق ءبىزدى بەتىمىزبەن قويا بەرىڭدەر، - دەدى.
سونان سوڭ تۇسىرىلگەندەردىڭ ءبارىنىڭ اتىن الىپ، وزدەرىن توپتاپ ءيىرىپ قويىپ، ءوزدى - ءوزدىمىز كەڭەستىك. ارامىزداعى كەيبىرەۋلەر: «جاساۋىن الىپ، قويا بەرەيىك» ، - دەستى.
سوندا جوبالاي تۇرىپ:
- مەنىڭ ىزدەگى جۇرگەنىم ءالى دۇنيە مە ەكەن؟ ولاي بولسا، نايماننىڭ جىلقىسىن الۋدان وڭاي نارسە بار ما ەدى؟ مەن مىرزاتاي اۋىلىنىڭ ومىرىندە ەسىنەن كەتپەستەي كەك الماقشىمىن. جاساۋ ءسوز ەمەس. الدىمەن بىرنەشە كۇنگە دەيىن تۇتقىن قىلىپ جاتامىز. ءقازىر ءبارىنىڭ دە كوزىن تاڭىپ، ەركەكتەرىنىڭ تەگىس قولىن ارتىنا بايلاپ، اتقا مىنگىزىپ تەكشەنىڭ باۋىرىنا الىپ بارامىز! - دەدى.
ءبارىمىز دە وسىنى ماقۇل كوردىك. سونىمەن وسى ايتقاندى ىستەپ، قاتىن- قىزداردى ۋلاتىپ- شۋلاتىپ، تەكشە قايداسىڭ دەپ، ەل جاتار مەزگىلدە تارتىپ جونەلدىك. كەلگەن سوڭ تۇتقىنداردى ءاربىر جەرگە وتىرعىزدىق. جۇكتى ءتۇسىرتىپ، بەس - التى كۇركەنى تىكتىك.
بيىكتىڭ باسىنا قاراۋىلدى مىقتاپ قويدىق. تۇتقىنداردىڭ كۇندىز - ءتۇنى كوزىن شەشپەيىك دەپ ءسوز بايلاستىق. جەردى تانىماسىن، ءتۇسىمىزدى، اتىمىزدى بىلمەسىن. جانە بىرەۋىنە نە قىلىپ جاتقانىمىزدى ەكىنشىسى سەزبەسىن دەدىك.
سونىمەن ءۇش قىز، ءبىر كەلىنشەكتى ءبىر بولەك قويدىق.
قىزدىڭ شەشەسىن بۇلاردان اۋلاق جەرگە قاسىندا ءبىر قاتىنىمەن ءبىر بولەك قويدىق. كوز تانۋلى، قول بايلاۋلى. قاسىندا اڭدىپ تۇرعان جىگىتتەر. كۇندىز - ءتۇنى دۇنيەدە نە بولىپ جاتقانىن ەشقايسىسى دا بىلمەيدى. تاماعىن ىشەدى دە جاتادى. جالىنىپ - جالبارىنسا دا، جىلاسا دا بىردە- ءبىرىن قۇلاققا ىلمەيمىز. ەستىمەگەن كىسى بولىپ، ۇندەمەي جۇرە بەرەمىز.
سونىمەن، قويشى، ءتورت كۇن تۇتقىن قىلىپ ۇستادىق. سول ۋاقىتتا كورگەن قىزىعىمىزدىڭ ۇشى- قيىرى جوق. ەرتە باستان ەكى اپپاق كۇركەنى وزگە جۇرت جاتقان جەردەن بولەك ءبىر سايعا اپارىپ تىككەمىز. جوبالاي ۇزاتىلىپ كەلە جاتقان قىزبەن سول ءتورت كۇندەي ءبىر كۇركەنى جەكە الىپ، كۇندىز - ءتۇنى شىقپاي جاتىپ الدى. وزگەلەرىمىز قالعان قىز - كەلىپشەكپەن ءماز بولىپ جاتتىق. بىزگە تيگەن ايەلدەر ءبىرازدان سوڭ وزىمىزگە ۇيرەنىپ، قالجىڭداسىپ، ويناپ وتىراتىن بولدى. اناۋ ۇزاتىلىپ كەلە جاتقان قىز دۇنيەدەگى قايتپايتىن قايسار ادامنىڭ ءبىرى ەكەن. سول ءتورت كۇندە جىلاۋدان كوز اشقان جوق. جوبالايعا:
- مەنىڭ باقىتىم كۇيدى. جارىق دۇنيەگە كورىنەر بەتىم قالعان جوق. ەندى قىزىق، باقىت ماعان جوق. سوندىقتان كىممەن قارايساڭ - سونىمەن اعار دەپ، ەندى يت بولساڭ دا، سەنىمەن قالار ەدىم، ءبىراق دۇنيەدەگى ەڭ - ەڭ جەككورەتىن ادامىم، ەڭ قاتتى دۇسپانىم سەنسىڭ. ءوزىم كورگەن جاننىڭ ىشىندە بارىپ تۇرعان جاۋىم سەنسىڭ! - دەپتى.
جوبالاي: «سول ارادا بەتىمنەن وتىم شىققانداي بولىپ ۇيالدىم، ءبىراق ونىمەن داۋلاسايىن با، ۇندەگەنىم جوق!» - دەدى.
ءسويتىپ ءدال ءتورت كۇن، ءتورت ءتۇن ەرتەگىنىڭ قىزىعىنداي قىزىق كورىپ، بەسىنشى كۇن تۇندە جۇكتەرىنىڭ ءبارىن ءدال وزدەرىندەي قىلىپ تيەپ، ءبىر ساباق ءجىبىن الماستان، بۇرىنعى اتتارىنا وزدەرىن سول بايلاۋلى قولىمەن، تاڭۋلى كوزىمەن مىنگىزىپ، ءبارىمىز بۇرىنعىمىزشا اتتانىپ، جولىنا الىپ بارىپ، بەتتەرىن ءوز ەلدەرىنە قاراي تۇزەپ قويدىق.
كوزدەرى ءالى تاڭۋلى. وزدەرى نە بولعاندارىن بىلمەيدى. ءتورت كۇندەي دۇنيەنى كورمەي ابدەن ماڭگى بولىپ كەتكەن. ونىڭ ۇستىنە قايدا اپاراتىنىمىزدى، جۇگىن قايتەتىنىمىزدى ەشبىرىمىز ايتقان جوقپىز.
جوبالايدىڭ باتىرلىعىنان بۇرىن، سونداي جەردە ادامنىڭ ويىنا كەلمەيتىن قۋلىقتاردى تاباتىن ايلاكەستىگى بولەك ەدى. الگىنىڭ ءبارىن ىستەپ جۇرگەن سونىڭ ءوزى. تۇتقىنداردى تۇگەلىمەن جولدىڭ ۇستىنە قويىپ، ىشىنەن كوزى تاڭۋلى ءبىر- اق كىسىنى جوبالاي جەتەكتەپ الىپ، بىزگە: «جۇرىڭدەر!» - دەدى. ءبارىمىز جۇردىك. ءبىر ءدوڭ اسىپ كەلگەن سوڭ، ءبىزدى تەگىس ەكىنشى ءدوڭنىڭ استىنا جىبەرىپ، جالعىز ءوزى قالىپ، الگى تۇتقىننىڭ قولىن بوساتىپ، كوزىن اشتى دا:
- انا جولداستارىڭا بارىپ، ءبارىنىڭ دە قولىن شەشىپ، كوزىن اش. سودان سوڭ جولدارىڭمەن «قۇداي» دەپ جۇرە بەرىڭدەر. ءبىر ساباق جىپتەرىڭدى العامىز جوق. مەنىڭ اتىم - جوبالاي. مىرزاتايدىڭ اۋىلى بيىل ار جاعىنداعى كەرەيگە بارا جاتقان مەنىڭ ءىنىمدى ۇستاپ الىپ، ءولىمشى قىلعان ەكەن. بۇل ىستەگەنىم - سونىڭ كەگى. مىرزاتاي اۋىلى مەنىڭ دە ىرگەلى ەل ەكەنىمدى ءبىلسىن!- دەپتى دە قويا بەرىپتى.
سونىمەن نايمان ءوز بەتىمەن تارتىپ جۇرە بەردى. ءبىز دە ءوز بەتىمىزگە كەتە بەردىك. سول ەندى و زاماندا بولماعان، ەل شابىساتىن ۇلكەن ءىسى بولسا دا، الگىنىڭ ارتىنان تىرس ەتكەن ءسوز شىقپاي، ءوشىپ قالدى. وشىرگەن قالىڭدىق بولسا كەرەك.
باعاناعى جولداسى بارىپ كوزدەرىن اشقان سوڭ، قالىڭدىق قاسىنداعى جولداس قىزدارىن شاقىرىپ الىپ، نە كورىپ، نە بىلدىڭدەر - ايت! - دەپتى. ولارعا، جوبالاي ايتپا دەسە دە ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ كەيبىرى ايتىپ قويعان ەكەن: «قالىڭدىقتى ءبىزدىڭ باتىرىمىز الىپ جاتىر»، - دەپ. قالىڭدىق ءوز جولداستارىنان بۇنى ەستىگەن سوڭ، ولارعا ولە- ولگەنشە بۇل ءسوزدى ەشقايسىڭ سىرتىنا شىعارما دەپ مىقتاپ تاپسىرىپ، ۋادە قىلىپتى. سونان سوڭ ەركەكتەرگە، شەشەلەرىنە: «تورتەۋىمىز ءبىر جاتتىق، ەشتەڭە كورگەنىمىز جوق»، - دەپتى.
سونىمەن قىزدار كورگەن - بىلگەنىن جاسىرعان سوڭ، نايمان دۇنيەسى ءبۇلىنىپ - شاشىلعاننان امان بولعان سوڭ نەمەنەگە وشتەسسىن؟
- ولار دا بۇل تۋرادان ءسوز قىلۋدى توقتاتىپ، وزدەرى وشىرۋگە سەبەپشى بولدى، - دەپ سۇلەيمەن اقساقال اڭگىمەسىن ءبىتىردى.
بۇل ۋاقىتتا تاڭ اعارىپ اتىپ قاپتى. ءبىز تاۋ ىشىنەن ءوتىپ، جازىققا شىعىپ ەدىك.
اڭگىمە بىتكەن سوڭ، بۇرىنعى اياڭدى قويىپ، جەلىپ ءجۇرىپ كەتتىك.
