قازاقستاننىڭ كيبەرقاۋىپسىزدىگى قانشالىقتى قورعالعان
«ەگەر ۇكىمەت كيبەرلىك شابۋىلدان ءوزىن قورعايتىن الەۋەتكە يە بولماسا، ءبىرتالاي شىعىنعا باتادى»، - دەيدى ماماندار. ال اقپاراتتىق مايدانعا ءبىز قانشالىقتى توتەپ بەرە الامىز؟ قۇندى قۇجات، اۋرۋحانالىق كارتا، جۇزدەگەن انىقتامانىڭ قاجەتى بولمايتىن ۋاقىت كەلەدى. ياعني مۇنىڭ بارلىعى كەلەشەكتە ەلەكتروندى تۇردە ساقتالادى.
ءبىراق بۇل قانشالىقتى قاۋىپسىز؟ جىمىسقى حاكەرلەر بازاداعى قۇجاتتارىڭىزدى ءبىر مەزەتتە ءوشىرىپ تاستاماسىنا كىم كەپىل؟ بۇل رەتتە «قازاقستاننىڭ كيبەرقاۋىپسىزدىگى قانشالىقتى قورعالعان؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
2013 -جىل. «Stuxnet» اتالاتىن ۆيرۋس يراننىڭ كومپيۋتەرلىك جۇيەسىندەگى يادرولىق باعدارلاماسىن بۇزدى. ماقسات مەملەكەتتىڭ يادرولىق جۇمىسىن توقتاتۋ بولدى. 2017 -جىل. «WannaCry» ۆيرۋسى 150 ەلدە 300 مىڭعا جۋىق كومپيۋتەردى ىستەن شىعاردى. ناتيجەسىندە 4 كۇن ىشىندە الگى مەملەكەتتەر ميلليونداعان شىعىنعا باتتى.
Petya.A ۆيرۋسى 60 ەلگە زيانىن تيگىزدى. اسىرەسە ۋكراينانىڭ بانكتىك ەسەپشوتتارى زاقىمدانىپ، ەلدىڭ ەنەرگەتيكا، ترانسپورت سالاسى تۇرالاپ قالدى. مۇنداي حاكەرلىك شابۋىل قازاقستاندا ازىرگە ورىن المادى. ءبىراق قاتەر جوق ەمەس. كيبەرشابۋىلدى زەرتتەۋ مەن ساراپتاۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى ولجاس ساتيەۆ وسىلاي دەيدى. كومپيۋتەرلىك جۇيەنى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن ونىڭ كومانداسى ءتۇرلى ۆيرۋستى انىقتاپ، ونى ءتيىستى مينيسترلىك پەن بانكتەرگە حابارلاپ وتىرادى.
ولجاس ساتيەۆ، كيبەرشابۋىلدى زەرتتەۋ مەن ساراپتاۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى:
- بىلتىر ءبىز gov.kz- ءتى 10 مينۋتقا ءوشىرىپ كورۋگە تىرىستىق. مۇنىڭ ناتيجەسىندە بارلىق سايت، ەلەكتروندى ۇكىمەت، كەدەن، مينيسترلىكتەردىڭ انىقتاما بازاسى قىزمەتىن توقتاتاتىن ەدى. ال ەندى 10 مينۋت ەمەس، ءبىر اپتاعا وشىرسە نە بولماق؟ ەلەستەتىپ كوردىڭىز بە؟
تاتيانا نوۆيكوۆا، كيبەرشابۋىلدى زەرتتەۋ مەن ساراپتاۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى:
- قازاقستاندىق سەگمەنتتەگى كوپ سايتتار SSL سەرتيفيكاتىن يەلەنبەگەن. ياعني سايت پەن قولدانۋشىنىڭ بايلانىسى قاۋىپسىز بولارىنا كەپىلدىك بەرىلمەيدى. كومپيۋتەرىڭىزدىڭ رەسۋرسىن وزگە بىرەۋلەر پايدالانا بەرەدى. ەلىمىزدەگى سايتتاردىڭ 8 پايىزى عانا اتالعان سەرتيفيكاتتى العان. بۇل دەگەنىڭىز - الەم بويىنشا وتە تومەن كورسەتكىش.
ولجاستىڭ كومانداسى كومپيۋتەرگە ۆيرۋس ەنۋى مۇمكىن ءالسىز تۇستى انىقتاسا، ارنۇر توقتاروۆتىڭ كومپانياسى العاشقى وتاندىق انتي ۆيرۋستى ازىرلەگەن. «تەلاب» دەپ اتالادى. الگى جۇيەنىڭ ەرەكشەلىگى، قاۋىپتى ەرتە انىقتايدى.
ارنۇر توحتابايەۆ، انتيۆيرۋستىق جۇيەنى ازىرلەۋشى، PhD دوكتورى:
- «تەلاب» كورىنە قويمايتىن ۆيرۋستاردى تابادى. بۇل كومپيۋتەردى سكانەر جاسامايدى. زيانىن تيگىزبەي تۇرعاندا ۆيرۋستى انىقتاپ، حابار بەرەدى.
مالايزيادا وتكەن حالىقارالىق كورمەدە ارنۇردىڭ ويلاپ تاپقان انتي ۆيرۋسىن ماماندار جوعارى باعالاعان. «تەلابتى» وسى كۇنى ەلىمىزدەگى مينيسترلىك، مەملەكەتتىك ورگان مەن كۇشتىك قۇرىلىمدار پايدالانادى. ال ەلىمىزدەگى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باسشىلارى: «بۇل ماقساتقا الداعى ءۇش جىلدا 28 ميلليارد تەڭگەدەن اسا قارجى بولىنگەلى وتىر»، - دەيدى. ال بۇل قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگى كادر دايارلاۋعا باعىتتالادى. بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىك ورگانداردا 1 جارىم مىڭ، ال ەلىمىزدە 30 مىڭداي ІТ مامان جەتىسپەيدى. سوندىقتان اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز كەپىلدەندىرىلگەن دەۋگە نەگىز جوق.
www.24.kz
