جىگىت پەن قىزدىڭ قول الىسىپ امانداسپاۋىندا قانداي حيكمەت بار؟

 استانا. قازاقپارات - قازاق «سالەم - ءسوزدىڭ اناسى» دەيدى. وسىعان امال ەتكەن حالقىمىز، الىستان سالەم بەرمەي، ءسوزىن باستاماعان.

 الايدا 70 جىل بويى شەڭگەلىندە ۇستاعان كوممۋنيستىك قوعام قازاقتى اتا سالتىنان، مۇسىلماندىق داستۇرىنەن ايىردى. ءبىر- بىرىمەن امانداسپاق تۇرماق، يەك كوتەرىپ، باس يزەسۋگە ەرىنەتىن كەردەڭ ۇرپاق پايدا بولدى. قازىر دە كەي اقساقالدارىمىزدىڭ اراسىندا «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ اۋىز تولتىرىپ امانداسساڭ، «سالەمەتسىڭ بە؟ » دەپ جاۋاپ بەرىپ تۇراتىندارى جوق ەمەس. ال ەسەسىنە قىز- كەلىنشەكتەرمەن سالەمدەسكەندە بەتىنەن ءسۇيىپ، اماندىقتا اسىرا سىلتەيتىندەر دە كەزدەسەدى. بۇل دا سول كەڭەستىك داۋىردەن قالعان ء«داستۇر» .

بۇرىنىراقتا قازاق جىگىتتەرى ءوزارا قوس قولداپ «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ امانداسسا، ايەل زاتىمەن «ەسەنسىز بە؟ » دەپ قانا قال- جاعداي سۇراسقان ەدى عوي. ويتكەنى، ۇلتىمىزدىڭ جىگىتتەرى باتىر، باتىل، قىزدارى ادەپتى، ۇياڭ بولاتىن. ار، ۇيات ماسەلەسى قازاق ءۇشىن اركەز ءبىرىنشى ورىندا تۇراتىن.

اتا سالتىمىزدا ەر ازاماتتىڭ وزگە ايەلدى سۇيمەك تۇگىلى، قول الىسىپ، امانداسۋ سالتى دا جوق. ايەلمەن قول الىسۋ - باتىستان كەلگەن ءۇردىس. دىنىنە بەرىك حالقىمىز شاريعاتقا قايشى كەلەتىن ءىستىڭ ەشقايسىنا جول بەرمەگەن. ال اسىل ءدىنىمىز ارادا نەكە بولماي، قول ۇستاسپاق تۇگىلى قىز بەن جىگىتتىڭ وڭاشا قالۋىنىڭ وزىنە تىيىم سالادى. بۇل تۇرعىدا پايعامبارىمىزدىڭ (س. ا. ۋ) حاديستەرىنىڭ بىرىندە: «ەر كىسى وزىنە بوتەن ايەلمەن وڭاشا قالماسىن. ءسوزسىز، ءۇشىنشىسى شايتان بولادى. ءبىراق (قىزدىڭ) تۋىسىن سەرىك قىلسا، ول باسقا» ، - دەلىنگەن. ال تاعى ءبىر حاديستە اللا ەلشىسىنىڭ (س. ا. ۋ. ) جۇبايى ايشا (ر. ا. ) انامىز: «اللاعا سەرت، پايعامبارىمىز بىردە- ءبىر بوگدە ايەلدىڭ قولىن ۇستاعان ەمەس» ، - دەيدى.

ال قازاق داستۇرىندە «قولۇستاتار» اتتى سالتتىڭ بولعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. نەكەلەرى قيىلعان سوڭ كۇيەۋ جىگىت پەن قالىڭدىقتى وڭاشا كەزدەستىرگەن جەڭگەلەرى قىزدىڭ قولىنا جىبەك ورامال جابادى. سودان كەيىن عانا جىگىتكە قالىڭدىعىنىڭ قولىنان ۇستاۋعا رۇقسات ەتەدى. جىگىت قىزدىڭ قولىن ۇستاتقانى ءۇشىن جەڭگەلەرىنە سىي ۇسىنادى. ال بويجەتكەن بولسا، جارىنىڭ قولىن العاش ۇستاپ، ونىڭ جىلۋىن سەزىنىپ، جۇرەگى لۇپىلدەپ، بەيكۇنا ءجۇزى الاۋلاپ، ۇمىتىلماس ءبىر ءساتتى باستان كەشىرەدى. ەكى جاستىڭ جۇرەك لۇپىلىنە سەبەپكەر بولعان جىبەك ورامال جادىگەر رەتىندە بۇل شاڭىراقتا ۇزاق ساقتالادى. قىز قولىن ۇستاۋدىڭ ءوزىن ۇلكەن مەرەكەگە اينالدىرىپ، اق نەكەنىڭ ماڭىزىن جاستارعا وسىنداي سالتتارمەن تۇسىندىرگەن قازاقتىڭ بۇگىنگى قىز- جىگىتتەرىنىڭ ەش قىسىلماي، ءبىر- بىرىمەن قول ۇستاسىپ، قولتىقتاسىپ كەتىپ بارا جاتاتىنى، ەڭ اياعى امانداسقاندا قول الىسىپ جاتاتىنى ادەپكە جات دۇنيە.

 بۇل تۋرالى قازاق باتىرى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ كەلىنى زەينەپ احمەتوۆاعا ايتقان مىنانداي عاجاپ ءسوزى بار: «سەندەر نە دەسەڭدەر دە، قالاي سىناساڭدار دا، ءبىز باسىمىزدان وتكىزگەن «قولۇستاتار» تالعامى بەرىك، تىلەگى تۇنىق، تاربيەسى مول ادەمى عۇرىپ ەدى- اۋ، شىركىن! قىز دەگەن ءار ەركەككە قولىن ۇستاتا بەرسە، الاقانىنىڭ قىتىعى كەتەدى. قىتىعى دەگەن - ۇياتى. ۇيات كەتسە، قىز قاسيەتىن ساقتاۋ سەزىمى سۇيىلادى. قولىن جىگىتتەرگە قىمسىنباي ءجيى ۇستاتۋعا دانىككەن بويجەتكەندە قىزعا ءتان نازىكتىك، پاكتىك، سىپايىلىق جۇتايدى. قىلىقتارى داراقىلانىپ، جۇرىستەرىنەن جاڭىلادى. ونىڭ ءجۇرىسىن ءبىر كۇن شي جاسىرار، ءبىر كۇن تۋىرلىق جاسىرار. ءبىراق «كوپ جۇرگەن جىلان دا اياعىن كورسەتىپ الادى» دەگەندەي، ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باسىپ، وكىنىشكە ۇرىنادى. قۇدايىم سوندايدان ساقتاسىن دە! اياقتى شالىس باسساڭ، قاسىڭ تۇگىلى دوسىڭ دا تابالايدى» .

قىز قولىن كۇيەۋىنەن باسقا جانعا ۇسىنباۋىنىڭ وسىنداي ادەمى سىرى بار ەكەن عوي.. . قازاق قىزىنىڭ ار- ۇياتىن وسىلاي ساقتاعان ەكەن عوي.

اق نەكە، ساليقالى ۇرپاق قالاعان جانداردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا. ادامنىڭ تازالىعى تەگىنەن، بۇكىل ءجۇرىس- تۇرىسىنان، بولمىسىنان كورىنىس تاۋىپ تۇرۋى ءتيىس ەكەن- اۋ.. .

ۇياتتى قىزدارىمىز، نامىستى جىگىتتەرىمىز كوپ بولسىن!

islam.kz