سوعىس جىلدارىنداعى ماڭگىلىك ماحاببات

استانا. قازاقپارات - ماحابباتىم! جۇرەگىم قان جىلايدى. ەكەۋمىزدىڭ العاشقى اجىراسۋىمىزدىڭ الدىنداعى سوڭعى كۇن بۇل.

مەن ەشقاشان ەشتەڭەنى ۇمىتپايمىن. ءبارى-ءبارى جۇرەگىمنىڭ تۇبىندە ساقتالادى، كوگەرشىنىم مەنىڭ. قانشاما ۇمىتىلماس ۇلى سەزىمدى سىيلاعانىڭدى تۇسىنبەيتىن دە شىعارسىڭ، وزىڭمەن بىرگە قانشاما باقىتتى ءساتتى وتكەردىم. جۇرەگىمىزدىڭ قالاۋىنا قاراماستان، ەرتەڭ ەكەۋمىز ەكى جاققا كەتەمىز. مۇڭعا باتىپ وتىرسام دا، ساعان ءۇمىت سىيلاۋ ءۇشىن كۇلىمدەۋگە تىرىسامىن. ەلەن، ماحابباتىمىزعا سەنشى! سەنىڭ قادەمىڭ بۇل -  جەرلەسىمىز قادەم جۇمانيازوۆتىڭ كۇندەلىگىنەن ءۇزىندى.

بۇگىندە ارادا جەتپىستەن استام جىل وتكەندە ول جەكە حات بولۋدان قالعان. بۇل -  ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە فرانسيادا كەزدەسكەن قادەم مەن ەلەننىڭ، قازاق پەن فرانسۋز قىزىنىڭ باقىتتى ساتتەرىنە كۋا بولعان تاريحي قۇجات. قادەم ۇيىنە ورالىپ، باسقا قىزعا ۇيلەنگەن. ۇلدى بولعان. ءبىراق ول كۇندەلىك جازۋدى دوعارماي، ەلەنمەن ويشا سويلەسۋدى جالعاستىرا بەرگەن.

قادەمنىڭ ۇلى ءزاۋىر اكەسىنىڭ كۇندەلىگىن ساقتاپ قويعان. ۇلى تىم كىشكەنتاي بولعاندىقتان، اكەسىنىڭ بەينەسىن بۇلدىراتىپ بولسا دا ەستە ساقتاماسا دا، كۇندەلىك اكەسىنىڭ قانداي مەيىرىمدى ءارى ەرجۇرەك بولعانىن تۇسىنۋگە كومەكتەستى. «بۇل -  اكەم ەكەۋمىزدى جالعايتىن جالعىز ءجىپ»، - دەيدى ءزاۋىر كۇندەلىكتى ايالاي سيپاپ وتىرىپ.

1995 -جىلى ەكرانعا ءوزىنىڭ قازاق اكەسى ماناس نۇعمانوۆقا ىزدەۋ سالعان فرانسۋز قىزى مونيك تۋرالى ايتاتىن «ءبىر پۇشپاق جەر ءۇشىن» اتتى فرانسۋز- قازاق كينوسى شىقتى. جۋرناليستىك زەرتتەۋ بارىسىندا ءبىز ماناستىڭ دوسى قادەمنىڭ وقيعاسىنان حاباردار بولدىق. ۇسىنىلعان ماقالانى پاريجدە تۇراتىن جۋرناليست قىز وعىلبيبى اماننيازوۆا جازدى. الدىمەن قادەمنىڭ ول جاققا قالاي تاپ بولعانىن انىقتاپ الايىق.

جالعىز ءوزى بارماعان. 1944 -جىلى فرانسيانىڭ وڭتۇستىگىندە قارسىلاسۋ قوزعالىسى بەلسەندى تۇردە ءجۇردى. سونىڭ قاتارىندا ءبىرىنشى كەڭەس پولكى قۇرىلىپ، مۇراعات قۇجاتتارى دالەلدەگەندەي، ول تۇركىستاندىقتار مەن گرۋزيندەردەن تۇرعان. «تۇركىستاندىقتار» دەپ قازاقتار، وزبەكتەر، تاتارلار، تۇركىمەندەر، باشقۇرتتار جانە باسقا دا كەڭەستىك تۇركىتىلدەس رەسپۋبليكالاردىڭ وكىلدەرى ايتىلدى.

جۇزدەگەن قازاق قاتىسقان، سانى بويىنشا ناقتى دەرەكتەر، وكىنىشكە وراي، جوق. وتانداستارىمىز وزدەرىن maku نەمەسە ماكيزارلار دەپ اتاعان فرانسۋز پارتيزاندارىنا ءتۇرلى جولمەن قوسىلدى: كەيبىرەۋلەرى ۆەرماحتار شاحتادا جۇمىس ىستەتۋ ءۇشىن الىپ كەلگەن البي جانە كارمو (فرانسيانىڭ وڭتۇستىگىندە) قالالارىنداعى نەمىس لاگەرلەرىنەن قاشىپ شىقسا، ەندى بىرەۋلەر ۇلتشىلداردىڭ كۇشتەۋىمەن كەلگەن تۇركىستان لەگيونىنان قاشقان، ال ۇشىنشىلەرى يسپانياداعى سوعىسقا قاتىسقان حالىقارالىق بريگادانىڭ قۇرامىندا كەلدى. ءبىزدىڭ پولك فرانسۋزدارعا تۋلۋزا، البي، كارمو، مونتوبان، ەجەن جانە ت. ب. ونداعان قالا مەن اۋىلدى ازات ەتۋگە كومەكتەستى. ماكيزارلار اراسىندا ك س ر و- دان شىققاندار عانا ەمەس، پولياكتار، يسپاندار، يۋگوسلاۆتار، اعىلشىندار دا بولدى. ونداعان جىل بويى ءبىز نەگە ولاردىڭ فرانسۋزداردىڭ قارسىلاسۋىنا قاتىسقانىن بىلمەدىك؟ الەم تاريحىنىڭ بۇل پاراعىنىڭ تاريح جادىنان ءوشىپ كەتۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. فرانسياعا تۇتقىن ساربازداردى شاحتادا جۇمىس ىستەتۋگە الىپ كەلگەن ۇلتشىلدار جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى قورقىتۋ ءۇشىن بۇل جاققا ادام جەگىش موڭعولداردىڭ جينالىپ جاتقانىن ايتقان.

وسىلايشا كوپتەگەن جىل بويى فرانسۋزدار ولاردى موڭعولدار دەپ ەسەپتەپ كەلگەن. ەشكىم وعان كۇمان كەلتىرمەگەن. ولاي ايتاتىن ەشكىم بولمادى. وتانىنا ورالعان بۇكىل دەرلىك كەڭەس ماكيزارى گۋلاگقا جونەلتىلگەن. بىرەۋلەرى جەڭىستەن كەيىن، ال ەندى بىرەۋلەرى كەيىنىرەك تۋعان- تۋىسقاندارىمەن قاۋىشىپ ۇلگەرىپ، ءتىپتى، جۇمىس جاساعان سوڭ جىبەرىلگەن. 1965 -جىلى فرانسيادا قارسىلاسۋ قوزعالىسىنىڭ قاتىسۋشىلارى جايلى كىتاپ جازىلدى، كىتاپ اۆتورلارى قازاقستاننان شىققان ماكيزارلار تۋرالى دەرەك جىبەرۋدى سۇراپ، الماتىعا ءوتىنىش جولدايدى. ولارعا ءبىزدىڭ وتانداستارىمىز فرانسيادا سوعىسپاعان دەگەن جاۋاپ كەلەدى.

ءبىراق قادەم جۇمانيازوۆتىڭ كۇندەلىگىنە ورالايىق. وندا مىناداي جازۋ بار: «1944 -جىلدىڭ 12 -جەلتوقسانىندا تۋلۋزادا نەگىزىنەن قازاقتار مەن گرۋزيندەردەن قۇرالعان ءبىرىنشى كەڭەس پولكى تۇردى. ءبارىمىز لاگەردەن فرانسۋز پارتيزاندارىنا قاشىپ شىعىپ، نەمىستەرگە قارسى سوعىستىق. مەن يسپان، فرانسۋز، پولياك، ورىس، قازاقتاردان قۇرالعان اۆتوماتشىلار روتاسىن باسقاردىم. كوپتەگەن قالا مەن اۋىلدى ازات ەتتىك... جەكە قۇرام كوپ ادامىن جوعالتقان جوق...» جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا "ەر ەسىمى -  ەل ەسىندە" (مى پومنيم، مى گورديمسيا) اتتى فوتو- كىتاپ جارىققا شىقتى. فوتو- كىتاپقا ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان مايدانگەرلەردىڭ ۇرپاقتارى جولداعان دەرەكتەر مەن فوتوسۋرەتتەر توپتاستىرىلعان.

قۇراستىرۋشى- اۆتور: قازبەك بەيسەبايەۆ. ءۇزىندى وسى كىتاپتان الىندى.

Massaget.kz